Broeders en zusters die rondlopen in donkere habijten, bidden en in stilte samenleven: dat is waar veel mensen aan denken als het over het klooster gaat. Maar is dat beeld nog wel van deze tijd? Nederlandse kloostergemeenschappen maken een ontwikkeling door en van het ‘klassieke kloosterleven’ is niet overal meer sprake. Het traditionele kloosterleven maakt plaats voor nieuwe vormen van spiritualiteit.
Uitgelichte afbeelding: directeur Aalt Bakker van het Dominicanenklooster in Huissen, met het klooster op de achtergrond
Een leegloop in het klooster: waar komt dat vandaan?
Het aantal mensen dat kiest voor het leven in een klooster (oftewel, kloosterlingen) is gedaald naar ongeveer 2300, terwijl dat een aantal jaar geleden nog ruim 3500 was. Simon Evers is secretaris-generaal bij de Konferentie Nederlandse Religieuzen (KNR), de koepelorganisatie van alle ordes en congregaties in Nederland. Hij vertelt dat het klassieke kloosterleven steeds zeldzamer wordt. “Veel grote gemeenschappen zoals je dat in het verleden had, zul je in de toekomst bijna niet meer tegenkomen in Nederland.”
Aan de ene kant daalt het aantal kloosterlingen sterk door de hoge gemiddelde leeftijd, die leidt tot een hoog sterftecijfer. Daarnaast benoemt Evers ook een aantal maatschappelijke ontwikkelingen: “Een binding voor het leven is nog altijd gebruikelijk binnen kloostergemeenschappen, maar dat zie je in de huidige samenleving steeds minder. De kerk is sowieso steeds minder aanwezig in onze maatschappij, waardoor een leven in het klooster verder van mensen af staat en ze er minder snel voor kiezen.”
Op zoek naar een andere identiteit
In een tijd van verandering en afnemend traditioneel geloof, staan kloostergemeenschappen voor de uitdaging om hun identiteit opnieuw vorm te geven. Iemand die daar meer over kan vertellen, is theoloog Paul Wennekes. Naast theoloog, is Wennekes oprichter van het project ‘Networking Intentional Christian Communities’ (NICC). Binnen dit project is onderzoek gedaan naar toekomstperspectieven voor het religieuze gemeenschapsleven in Nederland, Duitsland en Vlaanderen. Ook Wennekes ziet de verdwijning van het klassieke kloosterleven. Maar betekent dit dat er geen toekomst meer is voor Nederlandse kloosters, of is het toch niet zo zwart-wit? “Hét grote thema binnen de gemeenschappen is op dit moment de eigen identiteit. Met daarbij de vraag: wie zijn wij nog?” En die vraag opent nieuwe deuren. Er wordt gezocht naar nieuwe wegen om deze identiteit vorm te geven in een maatschappij die steeds minder gelovig is.
Zo blijft het klooster bestaan
Om het complete verdwijnen van de kloostergemeenschappen in Nederland te voorkomen, wordt er op een aantal plekken actie ondernomen. In een rustige, groene omgeving aan twee pelgrimswegen in het Noord-Brabantse Velp ligt het Emmausklooster. Op deze plek wonen nu nog twee kloosterlingen. Broeder Christophorus Goedereis, één van deze kloosterlingen, wil een aantal broeders uit andere landen hiernaartoe halen om de gemeenschap in het Emmausklooster te versterken. Dit doet hij met zijn project ‘San Lorenzo‘. Theoloog Wennekes is voorzichtig enthousiast: “Als dit project succesvol wordt, is het een goede basis om de naam van God hoog te houden.”
Bekijk het hele verhaal van broeder Christophorus Goedereis hier:
[aesop_collection collection=”33″ limit=”1″ columns=”1″ splash=”off” order=”default” loadmore=”off” showexcerpt=”on” revealfx=”off”]
Yoga, meditatie en retraites
Wat er met een kloostergebouw moet gebeuren als een orde uitsterft, is volgens Wennekes vaak een zwart-wit beslissing: óf het moet opnieuw worden gevuld met leven zoals bij het Emmausklooster, óf het wordt verkocht. Wennekes vertelt dat een kloostergebouw een plek is waar mensen zich vaak prettig voelen. En dat biedt volgens hem mogelijkheden, want dit prettige gevoel geldt ook voor niet-religieuzen.
We leven in een tijd vol prikkels, indrukken en crises. Juíst in zo’n tijd zijn mensen op zoek naar rust en bezinning. Daar lijken kloostergebouwen erg geschikt voor. Kloosters worden tegenwoordig namelijk steeds vaker voor heel andere doeleinden gebruikt dan alleen het klassieke, teruggetrokken leven. Zo worden er in kloosters door heel Nederland retraites georganiseerd en spirituele lezingen gegeven. Deze activiteiten trekken ook een jongere doelgroep aan, onder wie twintigers en dertigers. De traditionele religieuze beleving in kloosters neemt duidelijk af, maar vanuit de samenleving neemt de vraag naar alternatieve vormen van spiritualiteit juist toe. Kloosters kunnen daarin een (nieuwe) rol vervullen.
In de infographic hierboven zie je een overzicht van de verschillende mogelijkheden die vandaag de dag worden aangeboden door Nederlandse kloosters, waaronder Klooster Nieuw Sion in Diepenveen, Stadsklooster Groningen en het Dominicanenklooster in Huissen. Onder de retraites vallen bijvoorbeeld een schrijfweek en een midweek van stilte. Een activiteit kan onder andere in het thema staan van zelfacceptatie, rouw of vrouwenkracht.
Het bruisende Dominicanenklooster in Huissen
Een goed voorbeeld van een klooster dat een sterke modernisering ondergaat, is het Dominicanenklooster in Huissen. Ook daar is de laatste jaren een duidelijke trend te zien: bezoekers komen naar Huissen voor rust en bezinning, terwijl een groot deel van hen nooit naar de kerk zou gaan.
Directeur Aalt Bakker: “Wat mensen niet verwachten, is dat hier ook programma’s zijn waarbij het niet over God gaat en er niet altijd een religieuze insteek is. Dat is de afgelopen jaren voor sommige mensen verrassend én verrijkend geweest.”
Het Huissense klooster organiseert veel verschillende activiteiten. Een voorbeeld is een schrijfweek waarbij deelnemers een week lang in het klooster verblijven en over het thema zelfreflectie schrijven. Tijdens deze week kunnen deelnemers ook aansluiten bij de dagelijkse vieringen in de kapel: de lauden (ochtendgebed), de middagviering en de vespers (avondgebed). Dit is een laagdrempelige manier om bezoekers in aanraking te laten komen met het (traditionele) kloosterleven – geheel vrijblijvend.
Hoe gaat het nou écht met je?
In het Dominicanenklooster is veel aandacht voor verbinding met jezelf. “Wat speelt er nou echt in jou en wat voor ruis zit er in de weg? Dat is wat wij ‘bezinning, bezieling en beweging’ noemen – op zielsniveau,” legt de directeur uit. “Wij geloven dat daar je diepste kern zit en we proberen daar met onze programma’s dichterbij te komen. Bij de één helpt stilte om tot zichzelf te komen en bij een ander helpt schrijven of creativiteit.”
Daarnaast wordt er aandacht besteed aan specifieke groepen uit de samenleving. Er zijn een aantal programma’s specifiek gericht op jongeren in lastige thuissituaties, vluchtelingen, eenzame ouderen, mensen in de psychiatrie en mensen met een beperking. Bakker vindt dit belangrijke doelgroepen om ruimte te bieden in het klooster, vanwege hun kwetsbaarheid.
Waar oud en nieuw samenkomen
De gemiddelde leeftijd van de gasten in Huissen is sterk gedaald. “Dat was voorheen in de zestig en nu rond de 47. Mensen zijn al op jongere leeftijd bezig met levensvragen en lopen al veel eerder tegen grenzen, overbelasting en mentale problemen aan,” vertelt de directeur. Ook wordt de groep religieuze bezoekers steeds kleiner. Jaren geleden kwamen er veel mensen vanuit de kerk naar Huissen, maar tegenwoordig zijn er steeds meer commerciële bedrijven te gast.
Op dit moment wonen er nog twee broeders (83 en 91 jaar) in het Dominicanenklooster. Één van hen is ernstig ziek en de ander doet nog elke ochtend en avond mee met de vieringen. Vroeger was het klooster eigendom van de broeders zelf, maar inmiddels is het hele complex in handen van Stichting Dominicanenklooster. Directeur Aalt Bakker: “Als de broeders er niet meer zijn, zijn we een klooster zonder kloosterlingen.”
De stichting bereidt zich voor op de toekomst zonder broeders. Om uiteindelijk ook inhoudelijk zonder hen verder te kunnen, worden de dagelijkse vieringen al gezamenlijk georganiseerd door vrijwilligers, medewerkers en één van de broeders. Dat is zoeken naar nieuwe woorden en gebeden, vertelt Bakker: “Het moeten ook onze woorden worden. Als wij blijven voorlezen wat we als niet-kloosterlingen zelf niet doorleven, geloven we dat dit niet lang zal standhouden.”
Het klooster als spirituele ontmoetingsplaats
De dagelijkse vieringen worden dus nog steeds georganiseerd in Huissen, maar dit gebeurt wel op een manier die past bij de aanwezige bezoekers: “Tijdens de middagviering doen we vaak een gebed dat niet uit de Bijbel komt, maar uit een andere spirituele bron. Dan zingen we ook universelere en eenvoudigere liederen. Het is voor ons een zoektocht wat we als klooster kunnen zijn in deze maatschappij, die steeds minder gelovig is. We willen graag verbinden met álle mensen die hier komen, terwijl we tegelijkertijd bij onze eigen overtuiging van bezinning en bezieling blijven,” legt de directeur uit.
Want juist die verbinding kan voor bijzondere momenten zorgen in het klooster. Zo vertelt Bakker over een situatie waarin een groep twintigers en een groep zestigers elkaar kruisten tijdens hun verblijf in het klooster: “Beide groepen hadden een eigen programma, maar ze kwamen elkaar op sommige momenten tegen tijdens de vieringen. Het was ontroerend om te zien wat daar dan gebeurde. De ouderen waren letterlijk tot tranen aan toe geraakt door wat jongeren durven te vertellen en hoe open ze zijn. Normaal gesproken kom je niet zo snel in contact met andere groepen door de bubbel waarin je leeft. Maar hier ontstaat een verbinding als je een paar dagen samen bent en met elkaar meeleeft. Het is fijn dat deze plek mensen die ruimte geeft.” Zo lijkt het klooster als spirituele omgeving óók in de 21e eeuw nog een plek te zijn die zorgt voor ontmoeting, bezinning en bezieling.
Een toekomst vol bezinning
De directeur van het Huissense Dominicanenklooster is zich maar al te bewust van het afnemend aantal kloosterlingen. Door zich aan te passen aan de behoeften van de moderne samenleving en ruimte te bieden voor vernieuwing, kan het Dominicanenklooster tóch overeind blijven. Het blijft wel een uitdaging om het grote complex te onderhouden en daarnaast financieel overeind te blijven als stichting. “Dat is niet makkelijk, je moet het allemaal zelf fixen. We leven van de overnachtingen en bedrijven of universiteiten die hier een programma volgen. En voor de dak- en thuislozen hebben we lokale fondsen die ons helpen.” Ondanks deze grote uitdaging, kijkt Bakker positief naar de toekomst: “Jaarlijks verwelkomen we 33.000 gasten voor één of meerdere dagen. Het blijft drukker worden en dat geeft me veel vertrouwen. De drukte geeft ook aan dat er een behoefte is waar we als klooster op in kunnen spelen.”
Ben je toe aan verinnerlijking, of heb je er altijd al van gedroomd om in een klooster te overnachten? Misschien is er wel een kloosterretraite bij jou in de buurt!
[aesop_collection title=”Ook interessant” collection=”32″ limit=”2″ columns=”1″ splash=”off” order=”default” loadmore=”off” showexcerpt=”on” revealfx=”off”]