Het Nederlands Jeugdinstituut (NJI) meldt op hun site dat kinderen van gescheiden ouders oververtegenwoordigd zijn in alle vormen van jeugdhulp, jeugdbescherming en jeugdreclassering. Een complexe scheiding kan namelijk grote gevolgen hebben voor de kinderen in dat gezin. “Geef kinderen de kans om te vertellen wat zij belangrijk vinden,” zegt Harmke Bergenhenegouwen van het NJI over het scheidingsproces waar óók de kinderen doorheen gaan.
Vooral bij jeugdbescherming en jeugdhulp met verblijf (zoals opname of pleegzorg) is het aandeel van kinderen van *gescheiden ouders groot. Zo heeft in de pleegzorg slechts zeven procent van de kinderen ouders die niet zijn gescheiden. Steeds meer kinderen groeien op in gebroken gezinnen (zie infographic).
Complexe scheidingen
Jaarlijks hebben veel kinderen ernstige hinder van de scheiding van hun ouders. Ook blijkt uit recent onderzoek dat de verschillen tussen jongeren van gescheiden ouders en jongeren uit ‘intacte gezinnen’ iets groter zijn geworden. Zo blijkt dat jongeren van gescheiden ouders gemiddeld vaker gedragsproblemen, een negatief zelfbeeld en problemen met relaties hebben. Het onderzoek stelt dat dit deels het gevolg kan zijn van de toename in conflicten tussen ouders na de scheiding. ‘Deze conflicten, meer dan de scheiding zelf, hebben negatieve gevolgen.’
Harmke Bergenhenegouwen werkt als senior adviseur bij het Nederlands Jeugdinstituut (NJI) en is expert op het gebied van (complexe) scheidingen. “Ernstige gevolgen zoals loyaliteitsconflicten, parentificatie (red. kind neemt volwassen zorgen en taken op zich) en contactverlies zijn allemaal gevolgen van *conflictscheidingen. Kinderen met ouders die in een zekere harmonie scheiden en op een vriendschappelijke basis het ouderschap kunnen vormgeven, zullen minder last hebben van die ernstige gevolgen.”
Volgens de scheiding-expert van het NJI komt een conflictscheiding vaak voort uit dieperliggende problemen van de ouders: verdriet van vroeger, traumatische ervaringen, onvoldoende gezien zijn, erkenning willen van de ex-partner. Bergenhenegouwen vertelt dat het vaak díe problemen zijn, die met de geschiedenis van hun persoonlijk leven te maken hebben, waardoor de conflictscheiding ontstaat.
Is een scheiding áltijd slecht voor het kind?
“Daar ga ik een heel eind in mee, ja. Alhoewel dat voor veel kinderen slechts van tijdelijke aard is. Het is voor de ontwikkeling van het kind het beste om op te groeien met ouders die in alle rust en gezelligheid samen met het kind zijn. Als ouders gaan scheiden, wordt wat al opgebouwd is doorbroken; vertrouwdheden, een toekomstbeeld,” vertelt Bergenhenegouwen. En dat heeft impact op kinderen. Het is dan ook het beste om de spanning en conflicten tijdens scheidingen zo goed mogelijk te begeleiden: “Als dat op een goede manier verloopt, zijn de meeste gezinnen na twee jaar weer in balans – ook de kinderen. Dat houdt in dat er duidelijke communicatie is en het kind contact heeft met beide ouders. Als dat niet zo is en de strijd blijft voortduren, dan is de kans groot dat het een conflictscheiding wordt en dat heeft langdurige gevolgen.”
Aandacht voor het kind
Harmke Bergenhenegouwen vertelt dat het heel belangrijk is om met een kind te praten tijdens het scheidingsproces, en het kind van hulpverlening te voorzien. “Het kind heeft het nodig om informatie te krijgen. Betrek kinderen ook bij beslissingen die worden genomen, zonder dat zij de verantwoordelijkheid krijgen om die beslissing te nemen. Geef kinderen de kans om te vertellen wat zij belangrijk vinden. Hoe ingewikkelder een scheiding is, hoe groter de kans dat dit door ouders en ook door professionals wordt vergeten. Want de aandacht is dan gericht op het conflict, en de aandacht voor het kind wordt vaak kleiner.”
In een onderzoek van het Wetenschappelijk Onderzoek & Documentatiecentrum (WODC) wordt gepleit voor een grotere rol voor het kind tijdens een scheidingsproces; kinderen zouden meer betrokken moeten worden en een grotere stem krijgen in wat er besloten wordt over hun toekomst, in plaats van dat er tijdens rechtszaken alleen óver de kinderen wordt beslist. Nu worden kinderen vanaf twaalf jaar opgeroepen om gehoord te worden in familie- en jeugdprocedures. Uit onderzoek van de Universiteit van Leiden blijkt dat dit prima vanaf acht jaar zou kunnen. Ook Bergenhenegouwen denkt dat die leeftijd verlaagd kan worden: “Vanaf acht jaar kan je heus al wat vertellen. De gespreksvoering tussen acht en twaalf is wel anders. Met kinderen van acht ga je bijvoorbeeld meer tekenen. Je gebruikt dan creatievere vormen dan bij kinderen van twaalf.”
Vorm van kindermishandeling
Op de website van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport staat dat een conflictscheiding een vorm van kindermishandeling is. Dat is best een heftige uitspraak, toch? “Door het woord handeling lijkt het bijna alsof een ouder er bewust voor kiest. Maar een heleboel vormen van kindermishandeling gebeuren nou eenmaal niet met opzet. Een conflictscheiding per definitie een vorm van kindermishandeling noemen, vind ik lastig. Maar het richt absoluut schade aan bij kinderen en het heeft enorme gevolgen voor de ontwikkeling, ook als volwassene nog. Ik kan me wel voorstellen dat dit als kind van gescheiden ouders spannend is om te horen, want in dit geval ben je dus slachtoffer van kindermishandeling. Zonder dat je ouders dat zo bedoeld hebben natuurlijk, want je bent de enige van wie ze gezamenlijk onwijs veel houden.”
Jeugdhulp: ingezoomd
Uit een uitgebreid onderzoek over de relatie tussen scheidingen, GGZ-gebruik en jeugdzorggebruik, uitgevoerd in opdracht van het Ministerie van VWS, blijkt dat het aandeel kinderen van gescheiden ouders met jeugdhulp binnen het totale aantal kinderen met jeugdhulp van jaar tot jaar iets groter wordt. ‘In onderstaand figuur is te zien dat het percentage kinderen van gescheiden ouders met jeugdhulp in de periode 2015 – 2020 langzaam is gestegen van 47,4% in 2015 naar 49,4% in 2020’.
Fyo van den Worm (20) is een van de kinderen die in 2019 in een pleeggezin terechtkwam – ongeveer vier jaar nadat diens ouders scheidden. Het was een complexe scheiding en dat heeft nogal wat teweeggebracht. Fyo kwam na de scheiding in aanraking met jeugdzorg en psychische hulpverlening. In deze podcast gaan Fyo en ik (Beau, redacteur en óók kind van gescheiden ouders) in gesprek over de scheiding van Fyo’s ouders en de hulpverlening die daar – al dan niet – bij kwam kijken.
PODCAST MET FYO
Hulpverlening toen en nu
Als ouders gaan scheiden heeft Bergenhenegouwen eigenlijk altijd één advies aan hen: vertel het samen aan de kinderen. “Anders krijg je al snel twee verhalen en ga je je als kind afvragen welk verhaal waar is – wie je moet geloven. Vertel waarom je gaat scheiden, dat het nooit de schuld is van het kind en dat jullie allebei nog heel veel van je kind houden. En nogmaals; geef het kind de kans om te zeggen wat het belangrijk vindt. Bijvoorbeeld dat het konijn elk weekend meegaat, of dat papa elk weekend aan het voetbalveld staat. Als een kind heel jong is en het is lastig om iets uit te spreken, kun je daar ook afspraken over maken. Je kunt bijvoorbeeld afspreken dat het kind, op het moment dat iets niet prettig voelt, een knuffelbeer op de trap zet zodat de ouder dat ziet. Zo kun je op een andere manier zeggen ‘het is mij te veel’. Maar dan moeten ouders zich ook écht aan deze afspraak houden.”
Bergenhenegouwen vertelt dat de hulpverlening met scheidingen voorheen heel erg gericht was op ouders dwingen om samen te praten en samen omgang te hebben. “Als ze dat niet deden, zou het worden afgedwongen met een rechter. Maar er waait nu een andere wind. Er is meer aandacht voor het individuele proces van beide ouders. Tegelijkertijd wordt er binnen de hulpverlening ook stilgestaan bij een gezamenlijk doel van de ouders, namelijk het belang van de kinderen. Ook wordt er een positiever beeld gecreëerd samen; hoe ziet de situatie eruit ná de scheiding, als alles afgerond is? Ik ben blij dat die wind is gaan waaien, want daar heeft het kind ook veel meer aan. Geforceerd proberen de strijd tussen ouders te stoppen kan gewoon niet,” zegt Bergenhenegouwen stellig.
*Gescheiden: Met scheiding wordt de beëindiging van een relatie tussen twee samenwonende partners bedoeld; dit kan een huwelijk, geregistreerd partnerschap of andere samenwoning zijn.
*Conflictscheiding: We spreken van een conflictscheiding (= vechtscheiding & = complexe scheiding) als kinderen door hevige en complexe conflicten tussen ouders in de knel komen en de inzet zijn geworden van de strijd tussen de ouders.