Transgender personen moeten vanaf hun aanmelding bij transgenderzorg vaak wel twee jaar wachten tot ze uitgenodigd worden voor intake. Dit zorgt ervoor dat trans personen er soms voor kiezen om op eigen houtje – Do It Yourself (DIY) – aan hormonen te beginnen. Hoe werkt dit?
Jessie laat de pillendoosjes van oestradiol (oestrogenen) en spironolacton (testosteronremmers) zien, die ze via het internet heeft gekocht. ‘’Bij de ene is de tekst Turks en bij de ander Zweeds. Het komt wel gewoon van een Nederlandse site!’’ zegt Jessie Joosten (23) lachend, terwijl ze in de wachtkamer van Huidcentrum Medic Skincare in Venlo zit. Hier komt Jessie een keer in de zes weken voor een laserbehandeling, omdat gezichtsbeharing niet bij haar hoort. Jessie is transvrouw en eind oktober is ze, op eigen houtje, begonnen met het toedienen van hormonen – ook wel DIY genoemd.
Niet de enige
In het artikel Maaike (25) is een ‘DIY transgender’: geen enkele arts weet dat ze hormonen slikt dat Trouw dit jaar publiceerde worden cijfers over zelfmedicatie gegeven. Het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) schat dat bij hen ongeveer vijf procent van alle nieuwe patiënten in 2019 aan zelfmedicatie doet. De meeste andere zorgverleners zitten daar flink boven. ‘’Het Amsterdam UMC schatte in 2017 dat ongeveer een kwart van de transvrouwen en tien procent van de transmannen die er komen voor een transitie zelf al is begonnen met hormonen. In een onderzoek uit 2016 kwam patiëntenorganisatie Transvisie uit op gelijke cijfers.’’
Laseren is een van de belangrijkste dingen die Jessie alvast zelf kan doen met betrekking tot haar transitie. Na een paar minuten in de wachtkamer te hebben gezeten, komt huid- en oedeemtherapeut Inge binnen om vervolgens samen met Jessie naar de behandelkamer te gaan. Lopend kletsen de twee alvast wat. In de kamer staat een groot bed, omringd door een aantal apparaten, waaronder het laserapparaat en een koelapparaat. Als Jessie op het bed ligt, vertelt ze in Venloos dialect aan Inge dat ze intussen zelf is begonnen met hormonen die ze van het internet heeft, waarop Inge haar duim opsteekt. Ze weet hoe lang Jessie al wacht. Inge zet een zwarte bril met gele glazen op, tegen de flitsen van de laser. Ook Jessie krijgt een brilletje op, dat met een wit touwtje om haar hoofd zit. De behandeling begint.
Ik ruik… verbrand haar
Een piepend geluid één tot twee keer per seconde, het rode lampje van de laser en de geur van verbrande haartjes. Rode vlekken ontstaan in Jessies hals en af en toe maakt ze schokachtige bewegingen. ‘’Gaat het?’’, vraagt behandelaar Inge. ‘’Ja, prima,’’ antwoordt Jessie met trillende wangen. ‘’Ga maar gewoon door.’’
De wachttijden bij transgenderzorg zijn over het algemeen minstens twee jaar. Door de coronacrisis neemt deze wachttijd nóg meer toe. Hoe ga je hiermee om, wanneer je niet in het juiste lijf leeft? Jessie vertelt hoe ze uiteindelijk tot het besluit is gekomen om zelf met hormonen te beginnen en hoe dit is beïnvloed door corona. ‘’Door de coronacrisis liep de wachttijd spaak. Toen ben ik me gaan inlezen over zelfmedicatie, omdat ik het gevoel had dat er dan vooruitgang zou komen. Ik heb me een maand of twee ingelezen. Via Instagram heb ik contact gezocht met andere transvrouwen die al een jaar aan zelfmedicatie doen. Ik baseer mijn dosering op die van hen.’’
Het gevaar van zelfmedicatie
Jessie legt uit hoe eenvoudig het is om aan hormonen te komen. ‘’Heel simpel gezegd: je bestelt ze en neemt ze. Het echte verhaal is natuurlijk dat je je goed inleest en risico’s overweegt. Oestrogeen verhoogt bijvoorbeeld de kans op bloedpropjes.’’ Jessie heeft met haar huisarts afgesproken dat ze daar een keer in de maand bloed kan laten prikken, om zo toch haar bloedwaarden een beetje in de gaten te houden.
De wetenschappelijke studie Endocrine Treatment of Gender-Dysphoric/Gender-Incongruent Persons: An Endocrine Society (2017) van The Journal of Clinical Endocrinology benadrukt dat een transitie een multidisciplinaire behandeling is, waarin endocrinologen een ontzettend belangrijke rol spelen. Trans personen worden naar endocrinologen verwezen om de fysieke kenmerken van het gewenste geslacht te ontwikkelen. ‘’Ze hebben een veilig en effectief hormoonregime nodig dat (1) de endogene secretie van geslachtshormonen onderdrukt die wordt bepaald door het geslacht van de geslachtsorganen en (2) de geslachtshormoonspiegels binnen het normale bereik houdt voor het bevestigde geslacht van de persoon.’’
In eerdergenoemd artikel van Trouw wordt ook geschreven over mogelijke risico’s. ‘’Ten eerste weet je van de medicijnen van internet niet of ze misschien vervuild zijn, zegt (kinder)endocrinoloog Daniel Klink, verbonden aan het genderteam van het Universitair Ziekenhuis Gent. Daarnaast geldt voor transmannen dat er kans is op leverontsteking, of veranderingen in bloedwaarden waardoor het bloed stroperig wordt. Dat kan leiden tot hart- of longproblemen. Transvrouwen lopen risico op trombose, wat kan leiden tot een longembolie of een herseninfarct. Bovendien kunnen testosteronblokkers zwaar zijn voor de lever.’’ Er wordt gesproken van zeldzame bijwerkingen, maar wel reële gevaren.
Jessie benadrukt zelf ook dat je voorzichtig moet zijn met een DIY-hormoonbehandeling. ‘’Lees je goed in. Denk niet: laat ik maar gewoon beginnen, want dan wordt alles beter. Wees zeker van je zaak, ken de risico’s.’’
Publiek stigma
Het wachten voelt oneindig en is onbewust continu aanwezig op de achtergrond. ‘’Als ik er echt even doorheen zit, probeer ik soms wat muziek te produceren. Dan is het net alsof ik even ergens anders ben. Of ik ga naar vrienden toe, zij beuren me meestal wel op.’’ Naast het feit dat trans personen lang moeten wachten op behandeling en hier vaak mentaal onder lijden, blijkt uit onderzoek ook dat gender en seksueel diverse personen over het algemeen een verminderd psychisch welzijn hebben. Dit stelt de publicatie Seksuele identiteit en genderidentiteit van tijdschrift De Psycholoog (2019). Over dit mentale welzijn worden verschillende hypotheses gevormd. ‘’Deze groepen hebben met elkaar gemeen dat zij soms veroordeeld worden door de maatschappij, wat ook wel publiek stigma genoemd wordt. […] Volgens het minderhedenstressmodel kan door stigmatisatie niet alleen de fysieke en mentale gezondheid direct nadelig beïnvloed worden, maar zou er ook een negatieve houding kunnen ontstaan ten opzichte van de eigen identiteit als zijnde niet-heteroseksueel of transgender. In beide gevallen kan dit gepaard gaan met het verbergen van de seksualiteit en/of transgenderidentiteit, schaamte, lage eigenwaarde en zelfhaat. Het gevolg van deze publieke stigmatisatie en negatieve houding ten opzichte van de eigen identiteit kan leiden tot verminderd psychisch welzijn van LHBT+’s.’’
Tranen van…?
Aan het einde van de laserbehandeling komt de koelslang eraan te pas. Jessies brilletje gaat af en ze vraagt om een tissue. Haar gezicht is rood en bezweet. Ze houdt de koelslang bij haar gezicht. Ook krijgt ze nog een verzorgende crème op haar gezicht. Hierna is de behandeling klaar en rest alleen het afrekenen nog.
Jessie probeert haar eigen manier te vinden om met de lange wachttijden om te gaan. Ze staat sinds april 2019 ingeschreven bij de genderpoli van het VUmc en wacht nog steeds tot ze daar onder begeleiding verder kan met het gebruik van hormonen. ‘’Je hebt geen perspectief. Je wilt graag naar de toekomst kijken, maar het enige lichtpuntje dat je hebt is ver weg en héél variabel.’’
Laserbehandelingen maken voor Jessie alvast een verschil. ‘’Iedere dag naar die stoppels kijken is vreselijk voor mij. Nu kan ik er weer even tegenaan.’’ Naast de laserbehandelingen, is haar ook belangrijk voor Jessie. Twee maanden geleden is ze dan ook naar Istanbul afgereisd om een haartransplantatie te ondergaan. Ze had mentaal ontzettend veel last van haar ‘mannelijke’ haarlijn. ‘’Ik moest echt huilen als ik in de spiegel keek. Je ziet een versie van jezelf die je helemaal niet bent. Het klopte gewoon niet bij mij – het hoort niet bij de uiterlijke kenmerken van een vrouw. En aan het eind van de dag wil je je ook mooi voelen.’’
De maakbaarheid van de mens
Iets anders dat Jessie helpt tot de tijd dat ze bij de genderpoli terecht kan, is zichzelf zijn in haar directe omgeving. Ze vertelt wat het met haar doet om open te kunnen zijn over wie ze is. ‘’Mijn coming-out en daarbij het gebruiken van de juiste voornaamwoorden en naam, heeft voor gendereuforie gezorgd. Het voelt super goed.’’ Vorig jaar tijdens carnaval presenteerde Jessie zichzelf voor het eerst als vrouw aan de buitenwereld. Genderexpressie door middel van kleding en haarstukken helpt Jessie ook om alvast meer zichzelf te kunnen zijn.’’
Door het gebruik van hormonen kun je jezelf letterlijk meer maken tot wie je van binnen bent. Is de mens tot op zekere hoogte maakbaar? Jessies antwoord op deze vraag is ja: ‘’De mens is absoluut tot op zekere hoogte maakbaar. Je kunt het in ieder geval beter maken voor jezelf.’’