Trump en het Wereldkampioenschap

Washington’s WK of wereldwijd voetbalfeest?

Sport en politiek

Dat er een dun lijntje tussen sport en politiek zit, is op zich niets nieuws. Hoewel sport vaak als entertainment wordt beschouwd, is het lang niet altijd meer gewoon een spelletje. Sport en politiek zijn „ontzettend met elkaar verbonden” als je het Rolf Bos vraagt. Bos heeft meerdere boeken geschreven over de combinatie van sport en politiek. Zijn boek ‘Russische Spelen’ is in mei dit jaar zelfs uitgeroepen tot winnaar van de Nico Scheepmaker Beker, de vakprijs voor het beste sportboek van 2024. „Als je gaat kijken naar hoe sportlocaties worden toegewezen is dat al politiek. Het IOC kiest een Olympische stad. Een land wil zich naar voren schuiven en laten zien hoe fantastisch het is. Kijk bijvoorbeeld naar Moskou dat in 1980 de olympische spelen mocht organiseren. De Sovjet-Unie was een communistisch land waar veel aan de hand was. De hele stad werd schoongespoten, geverfd en opnieuw beklinkerd.” Dat sport en politiek met elkaar verweven zijn, is eigenlijk al heel lang zo. Het gaat zelfs terug tot in de negentiende eeuw. De Olympische Spelen van 1896 in Athene waren al een startsein. Griekenland is ooit vijf eeuwen bezet geweest door Turkije, waardoor Turkije uiteindelijk niet mee mocht doen aan die editie. „In 1920 werden de spelen in Antwerpen gehouden, dat helemaal platgebombardeerd was in de Eerste Wereldoorlog. Daarom was Duitsland er niet welkom. Hetzelfde geldt voor 1948 waar Duitsland en Japan niet mochten komen vanwege de Tweede Wereldoorlog.”

De voorbeelden van Bos gaan vooral over de Olympische Spelen. Groot verschil maakt dat eigenlijk niet. „Als je het koppelt aan het voetbal begint het bij de keuze van de FIFA. De Wereldvoetbalbond maakt een keuze voor landen waarvan wij misschien denken dat het niet echt zuivere landen zijn. Denk aan Qatar in 2022 of Saudi-Arabië in 2034, waar ze het niet zo nauw nemen met mensenrechten. Een grote organisatie zoekt dus ook het grote geld op.” Zuivere koffie drinken ze bij de grote organisaties niet volgens de schrijver en dat steekt hij niet onder stoelen of banken. „Het is commercieel en politiek, maar nooit zuiver. Het meest zuivere zou zijn als je de Olympische Spelen iedere keer in Griekenland zou spelen. Zolang je blijft werken met een groep oudere mannen die misschien ook wel omkoopbaar zijn, behoud je dit soort schimmige praktijken.”

Misbruik door politici

Er zijn twee manieren waarop politici sport kunnen gebruiken, of volgens Bos misschien wel misbruiken. Het eerste voorbeeld geeft hij met de Olympische Spelen in 1936 in Berlijn. Dit waren de spelen van Adolf Hitler. „Het evenement werd al voor de machtsgreep van Hitler aan Berlijn toegewezen. Hij had zelf weinig met sport, maar Joseph Goebbels, zijn propagandaminister, zei destijds tegen hem dat ze er een spektakelstuk van moesten maken. Daarmee konden ze volgens hem aan de wereld laten zien hoe geweldig Duitsland was en wat een geweldige leider Hitler was. De hele stad werd schoongeveegd en er werd een fantastisch olympisch stadion gebouwd. Allemaal om die negatieve verhalen over antisemitisme en onderdrukking de kop in te drukken. Berlijn was in die weken ook een mooie open stad. Als je iets verder keek, zag je dat er concentratiekampen gebouwd werden, maar daar hadden verslaggevers geen oog voor.”

Een andere reden voor politici om zich te mengen in de sportwereld is om een politiek statement te maken. Denk hierbij aan een boycot bijvoorbeeld. Dat brengt de nodige sportieve slachtoffers met zich mee. „Hier zijn sportbonden en sporters dan de dupe van. Die mogen dan acht jaar niet op een toernooi staan. Er zijn ontzettend veel Amerikaanse topsporters die nooit op de spelen hebben gestaan. Die te slecht waren in 1976, op hun top waren in 1980, maar over de hill in 1984. President Jimmy Carter heeft ze verboden om te sporten in Rusland in 1980. Vier jaar later hebben de Russen de spelen in LA laten schieten.” In Nederland hebben we ook zo’n voorbeeld. De spelen in Melbourne in 1956 werden geboycot. Niet vanwege Australië, maar vanwege het feit dat de Sovjet-Unie Hongarije eerder was binnengevallen. „Toen vonden Nederlandse regeringsleiders het zaak er niet te gaan sporten omdat de Sovjet Unie er ook was. Er zijn sporters geweest die daar al waren en terug werden gehaald.”

In onderstaande tijdlijn staan een aantal grote toernooien die door politiek beïnvloed waren. Meer weten? Klik op een van de toernooien voor meer informatie.

Trump en de wereld

Maar wat speelt er nu precies omtrent het WK in Amerika, Canada en Mexico? Er zijn verschillende dingen aan de hand. Bekijk onderstaande explainervideo om erachter te komen met wie Trump in conflict is en waarom:

De band tussen de gastlanden kan dus beter. Voorlopig spelen Mexico en Canada hun eerste wedstrijden op eigen bodem. Het grootste deel van de wedstrijden zal wel in Amerika plaatsvinden. Dat betekent ook dat het grootste deel van alle bezoekende landen naar de Verenigde Staten zal trekken. „Wat vooral bij heel veel landen speelt momenteel is de discussie of ze mee moeten werken aan een toernooi waarbij Trump op het schild gehesen wordt. Ik kan je nu al vertellen wat er gaat gebeuren. De finale wordt in Amerika gespeeld. Bij de NASCAR (racing) en de Superbowl (American football) vloog hij eerst een rondje om het stadion met Air Force One, het vliegtuig van de president. Dan landt hij daar met een helikopter in het stadion en rijdt hij nog een rondje met zijn grote limousine. Het wordt dan eigenlijk gewoon de grote Trump show. Dat gaat bij het WK natuurlijk te pas en te onpas gebeuren.” Op het WK zullen misschien wel landen aanwezig zijn waar Trump een tarievenoorlog mee voert of een land in oorlog, waarmee hij onderhandelt over een staakt het vuren. Mens: „Er zijn natuurlijk landen die zeggen ‘Wij worden momenteel gechanteerd door Trump, sterker nog, hij bedreigt de wereldvrede. Moeten wij wel deel gaan nemen aan een toernooi waarbij we Trump alleen maar op het schild hijsen?’ Dan heb je verder nog de wat meer gematigde landen. Neem Nederland bijvoorbeeld. Wij maken er over het algemeen niet zo’n probleem van, maar als de relatie tussen Amerika en Europa de komende maanden nog verder escaleert, krijg je wel de terechte vraag van voetbalsupporters of het wel veilig is om naar die wedstrijden af te reizen. Dat soort dingen spelen ook allemaal mee op de achtergrond.”

Als Trump ervoor wil zorgen dat hijzelf en zijn land er zo goed mogelijk op komen te staan, neigt dat dan niet naar sportswashing? Sportswashing is het gebruiken van sport om het imago van een land op te poetsen. „Dat vraag ik me af, want ik denk dat we van Amerika al een heel goed beeld hebben. Zeker in Nederland, want hier volgen we alles op de voet. We kijken naar Amerikaanse films en luisteren Amerikaanse muziek. Ze hoeven zich niet te introduceren. Ik denk wel dat Amerika aan de wereld wil laten zien dat ze er nog steeds zijn en dat het nog steeds veilig en fijn is om ernaartoe te gaan. Trump wil natuurlijk laten zien dat de gouden eeuw van Amerika in volle gang is op dat moment. Ze zullen zichzelf willen verkopen. Bij veel andere landen, zoals Zuid-Afrika, Qatar en Saudi-Arabië is het echt een introductie. Dat is voor Amerika natuurlijk niet zo.”

2018 en 2022

Het WK in Noord-Amerika kent misschien een politieke lading, maar wat al blijkt is dat dat niets nieuws is. De twee Wereldkampioenschappen voorafgaand aan het WK in 2026 hadden beiden hun eigen politieke ladingen.

Sportjournalisten Valentijn Driessen (Telegraaf) en Willem Vissers (Volkskrant) zijn bij beide toernooien aanwezig geweest.

Hoewel de discussie om het WK in Qatar te gaan boycotten in Nederland pas een paar jaar voor het toernooi plaatsvond, was Vissers al vanaf de toewijzing in 2010 behoorlijk kritisch. Zo kritisch zelfs, dat hij toen al zei dat hij er niet naar zou afreizen. „Er zijn in het voetbal best wel veel dingen die mij irriteren. Een voorbeeld daarvan is het vele geld dat er in omgaat. In Qatar waren er net even te veel factoren bij elkaar. Het belangrijkst was wel dat de situatie rond de arbeiders daar zo slecht was. Dat was voor mij de druppel die de emmer deed overlopen. Er kwamen toen berichten binnen dat er veel arbeiders overleden in Qatar. Dat is niet de bedoeling. Dat is zo bizar. Daar wilde ik niks mee te maken hebben. Ik heb mezelf later wel een beetje in de zeik genomen door alsnog naar Qatar te gaan.”

Iemand die zo kritisch is en uitspreekt niet te gaan, gaat uiteindelijk dus toch. Waarom wel? „Ik ben een jaar van te voren geweest om eens te kijken. Ik kan wel allemaal dingen vinden, maar misschien moest ik het maar eens zien. Een jaar voor het WK was er de Arab Cup. Daar heb ik een beetje rondgekeken. Ik ben bij zo’n kamp geweest waar de gastarbeiders woonden. Dat is een soort apart stadje met een muur eromheen. Ik heb er aan de deur gestaan om te vragen of ik naar binnen mocht. Dat mocht niet. Uiteindelijk ben ik ook naar het WK geweest. Het was buitengewoon goed georganiseerd, maar de smet van die overleden arbeiders kleefde er nog wel aan.” Door wel te gaan heeft Vissers ook de andere kant gezien. Het toernooi zag er verder goed uit en de arbeiders waren helemaal niet zo ontevreden als gedacht. „Die arbeiders waren ook verdrietig dat ze na het WK weer Qatar uit moesten. De landen waar zij vandaan komen zijn straatarm en er is geen werk. In Qatar wel. Het is werk dat de Qatari’s zelf niet willen doen, dus zij huren daar mensen voor in. Zo hebben we dat in Nederland ooit ook gedaan. Zij huren mensen in uit de Filipijnen, Nepal, India en Bangladesh bijvoorbeeld. Zij komen graag naar Qatar, alleen worden zij niet altijd goed behandeld. Ik heb verschillende arbeiders gesproken die allemaal zeiden dat het niet optimaal was, maar wel beter dan thuis. Ik vind dat die mensen een beter salaris en goede arbeidsvoorwaarden zouden moeten hebben. Het kan niet waar zijn dat het zo warm is dat je van de steiger af valt.”

Het grootste verschil met het WK in Rusland zit hem voor Vissers in het feit dat wat er in Qatar gebeurde, direct met het voetbal te maken had. „Het belangrijkste bezwaar voor Qatar was het feit dat de stadionbouw, waar mensen aan overleden zijn, rechtstreeks verbonden was aan het voetbal. Die stadions waren er niet gekomen als er geen WK was gekomen. Als je kijkt naar Rusland in 2018, was er ook genoeg aan te merken op het gastland, maar dat stond niet rechtstreeks in contact met het voetbal.”

Valentijn Driessen is ook in beide landen geweest. Voor hem persoonlijk speelde de politieke druk in Rusland meer. „Ik moet eerlijk zeggen dat ik in Rusland meer politieke druk voelde dan in Qatar. Daar was alles zichtbaar aanwezig. Er waren veel militairen en politie rond de stadions en op de weg. Je had er continu het idee dat je er in de gaten gehouden werd. Gek genoeg heb ik dat in Qatar niet zo gevoeld, terwijl er heel veel camera’s waren. Dat was in Rusland dan weer minder.” Ook heeft hij er een slechte nasmaak aan vanwege een icoon van het Nederlands voetbal. „Het politieke tintje wat aan Rusland kleefde voor mij lag bij Marco van Basten. Hij was destijds in dienst van de FIFA en was bij het toernooi aanwezig. Hij is met het FIFA-bestuur op bezoek geweest bij Poetin. Daar had ik wel moeite mee. Ik heb er ook een column over geschreven met het oog op MH17 en de ontkennende fase die er toen was over de schuld van Rusland bij het neerhalen van dat vliegtuig. Hij is een wereldwijd voetbalicoon die zich gewoon liet gebruiken. Dat had ik niet van hem verwacht. Als ik in zijn positie was geweest, had ik altijd bedankt voor de eer.”

Ook Driessen en de Telegraaf zijn afgereisd naar Qatar. Wel is er besproken hoe ze daar verslag zouden doen. „Vooraf hebben we er wel over gesproken. Hoewel het een dooddoener is, is een argument om er wel naartoe te gaan om te zien wat er speelt. Als je thuisblijft, heb je toch minder recht van spreken. Dat is de afweging geweest om wel te gaan. We waren met een kleinere groep dan normaal. Met het videoteam zijn we langs plaatsen geweest waar arbeidsmigranten zaten. Hoe worden zij nu opgevangen daar? Collega Pim Sedee is ook nog op een plek geweest waar hij niet mocht komen. Hij had daar gelijk problemen mee. Er werd zelfs gedreigd om de accreditatie af te nemen door het lokale organisatiecomité. Dat was moeilijk. Je zag alleen de barakken waar die arbeidsmigranten hebben gewoond en verder kwam je niet. Die werden op dat moment gebruikt voor supporters.” Hij is, net zoals Vissers, dus ook verder gaan kijken dan alleen het voetbal. De Telegraaf heeft contact gehad met arbeiders, al was dat moeilijk en gevoelsmatig niet oprecht. „Er viel niet met die werknemers te praten. Als je iemand mocht spreken, was dat iemand die ze daar zelf naar voren schoven en een mooi verhaal ophing. Veel van die arbeiders wilden er wel graag werken, omdat ze veel meer verdienden dan in hun thuisland.” Driessen vond het belangrijk om de verhalen buiten het voetbal wel te verspreiden. In video’s van De Telegraaf uit die tijd is te zien hoe er eerst zaken omtrent arbeiders worden besproken en daarna pas het voetbal. „Het was verder een geweldig georganiseerd toernooi. De bedoeling was natuurlijk dat dat voornamelijk naar buiten zou komen. Je bent je er wel van bewust dat dat niet het enige verhaal is dat je vertelt, omdat er daarvoor veel meer dingen zijn gebeurd. Op het moment dat je daar komt, in mijn geval als journalist, is het vuil al opgeruimd natuurlijk. Ga dan nog maar eens zeggen wat voor vuil er gelegen heeft.”

De twee ervaren journalisten hebben beiden dus ervaring met politiek beladen toernooien. Hoe kijken zij dan tegen het komende WK aan?

Vissers: „Als je het bruggetje naar Amerika maakt, kun je jezelf afvragen in hoeverre dat land beter is dan Qatar. Je zou kunnen zeggen dat Amerika een democratie is en Qatar niet, maar er zijn andersom ook weer voordelen. Als ik in Qatar mijn tas op straat laat liggen, ligt hij er de volgende dag nog. Daar gebeurt mij niets. Ik kan er op elk uur van de dag over straat lopen en wordt niet lastig gevallen door daklozen of een dronken idioot. In Qatar zijn er ook voordelen ten opzichte van Amerika. Waar mag je dan wel voetballen en waar niet? Die grens is gewoon heel moeilijk te trekken. Ik ken een cameraman die bijna de rest van zijn leven Amerika niet meer in mag omdat hij ooit in Libië is geweest. Hij was daar voor zijn werk en mag nu Amerika niet meer in. In Mexico vallen duizenden doden in een drugsoorlog per jaar.” Driessen vult aan: „Je vraagt jezelf af in welk land je terecht komt. Hoe Trump tekeer gaat in de politieke arena en hoe hij met mensen en belangrijke handelspartners omgaat, brengt wel vragen met zich mee. In wat voor land zullen we ons werk moeten doen? Ongetwijfeld zal het op dezelfde manier gaan als in Qatar en Rusland. Op die momenten zullen we het mooiste gezicht zien van Amerika. Als je achter de oppervlakte kijkt, zie je natuurlijk een heel ander beeld. Ik ben in downtown LA geweest en je ziet daar het enorme verschil tussen rijkdom en armoede in één straat. Mexico is natuurlijk ook niet heilig. Daar zitten wel gekozen leiders, maar in hoeverre is dat allemaal gegaan zoals het hoort. Denk ook aan alle drugskartels en alle politieke moorden. Ik zie er weinig verandering en verbetering in.”

Het gaat volgens beide heren om het feit dat er veel geld voor nodig is om zo’n WK te organiseren. Dat kan niet zomaar ieder land even ophoesten. Dit is dus de reden dat landen als Rusland, Qatar, Amerika en bijvoorbeeld ook Saudi-Arabië in 2034 WK’s organiseren. In 2030 wordt het WK georganiseerd door verschillende landen over drie continenten. Er wordt gevoetbald in Spanje, Marokko, Portugal, Argentinië, Uruguay en Paraguay. Mede omdat het voor die landen individueel misschien wel te duur is om het hele toernooi te organiseren.

Washington’s WK of voetbalfeest?

Volgens Mens gaan we een mooi toernooi zien. „Ik verwacht eerlijk gezegd een heel soepel WK, omdat de Amerikanen dit eerder al eens succesvol hebben gedaan. De Amerikanen blinken natuurlijk ook uit in het hebben van die enorme stadions. Dat is fijn omdat er niks gebouwd hoeft te worden. Alles wat er al staat, heeft de capaciteit om heel veel mensen te huisvesten. Ik verwacht een goed lopend toernooi, maar ook een toernooi waarbij Trump er de grote Trumpshow van maakt. Hij zal niet alleen bij de finale aanwezig zijn maar wel bij meerdere wedstrijden. Hij zal continu de aandacht op willen eisen.” Rolf Bos denkt ook dat het om de president zal draaien. „Trump zal waarschijnlijk zeggen dat het het meest geweldige WK ooit zal worden. Volgens mij heeft hij verder niks met voetbal, maar het toernooi zal ongetwijfeld om hem draaien.”

Door het feit dat Trump zichtbaar is en met alles wat er nu en volgend jaar speelt in de wereld, nijgt het een politiek toernooi te worden. Dat denkt Bos ook. „De vraag is, is iedereen welkom? Als Iran zich kwalificeert, mogen ze er dan voetballen? Vicepresident JD Vance heeft al gezegd dat iedereen welkom is, maar dat ze ook snel weer weg moeten. Zo werkt dat met een WK natuurlijk niet, want een land speelt minimaal drie wedstrijden. Dan blijf je al een week of twee in Amerika. Hoe werkt dat dan met visa? Dat zal wel een discussie worden. Dat is natuurlijk politiek.” Mens voegt er wel aan toe dat het ook kan verbroederen. „Dat het politiek wordt, wil niet zeggen dat het geen moment van verbroedering kan zijn. Trump kan daar ook een hele verzoenende toon aanslaan. Niks zo veranderlijk als Trump op het internationale podium. Het één sluit het ander niet uit. Heel eerlijk gezegd, los van Trump, gaat het de afgelopen jaren al continu over politieke kwesties rond het WK. Met de combinatie van Trump en het politieke aspect omtrent de laatste WK’s, durf ik de voorspelling wel aan dat het heel veel politiek zal zijn.”