Kattenfilmpjes, dansjes of muziek, TikTok heeft voor ieder wat wils. Dit zorgt ook voor de enorme populariteit van de app, iets dat al heeft geleid tot 3 miljard downloads wereldwijd. Echter kleven er ook nadelen aan deze app die jij misschien had willen weten vóór je deze app gebruikte. Johanne van Kempen is mediacoach en zij is dagelijks bezig met dit onderwerp.
Als ik het huis van mediacoach Johanne van Kempen binnenkom, word ik direct begroet door de warme sfeer van een familiehuis. Aan de muur hangen foto’s van de kinderen en ik krijg een glaasje drinken aangeboden in een ‘Frozen’-beker. Zo te zien heeft Johanne nog jonge kinderen, een doelgroep die veel op TikTok zit. Daar heeft ze ook een duidelijke mening over voor haar eigen kinderen. ‘De afspraak is: vanaf 16 jaar mogen ze op TikTok. Eerder vind ik geen goed idee,’ vertelt ze.
En dit terwijl de leeftijdsgrens die TikTok zelf stelt 13 jaar is. Maar waarom is zo’n leeftijdsgrens eigenlijk nodig? Dat heeft te maken met de schadelijke effecten die het gebruik van TikTok met zich meedraagt. Volgens Johanne is dat namelijk een hele waslijst: ‘Er zijn veel dingen die schadelijk zijn aan TikTok. Voornamelijk is dat de zeer verslavende werking. TikTok heeft in de gaten wat je wel en niet leuk vindt.’ De app werkt namelijk door middel van een algoritme. TikTok let op wat jij bijvoorbeeld liket, deelt of waar jij onder comment. TikTok schuift daarom steeds soortgelijke video’s, die jij leuk vindt, naar voren in jouw ‘For You Page’. Die pagina is onderscheidend van andere sociale media, omdat je bij bijvoorbeeld Instagram vooral ziet wat er gedeeld wordt door mensen die jij bewust volgt.
Opgezogen in jouw ‘interessebubbel’
De werking van dit algoritme heeft volgens Johanne meerdere gevolgen: ‘Doordat je steeds soortgelijke video’s krijgt, kom je terecht in een zogenaamde ‘interessebubbel’. Daardoor word je afgeschermd van anderen. Jij kan dingen te zien krijgen die jouw vrienden niet op hun tijdlijn vinden. Daarbovenop komt nog dat je bij het zien van deze video’s steeds een stofje vrijkomt in je hersenen, namelijk endorfine. Dit is ook wel het ‘gelukshormoon’. De video’s op TikTok duren vrij kort, dus je wil steeds gaan voor die endorfine-boost. En die krijg je ook steeds sneller.’
Dit kan volgens Johanne ook gevolgen hebben tijdens andere dagelijkse bezigheden. ‘Omdat je natuurlijk constant in die interessebubbel wordt getrokken, wil je steeds kijken of er weer nieuwe leuke filmpjes zijn op TikTok. Dus je wordt constant teruggetrokken naar de app, met het gevolg dat andere dingen blijven liggen. Je ziet vaak dat huiswerk minder goed wordt gemaakt,’ legt Johanne uit. Ze ziet het ook bij gezinnen waar zij komt als mediacoach: ‘Dan hebben ze bijvoorbeeld de afspraak van: de kinderen dekken de tafel. Dan moeten de ouders zes keer gaan vragen, met als reactie: “Ja, maar ik moet nog even dit TikTok-filmpje afkijken.” Dus ze worden eigenlijk constant naar de app gezogen, waardoor ze andere afspraken dan niet nakomen.’ Door het algoritme van TikTok is dit verslavende aspect sterker dan bij andere sociale media, zo weet Johanne uit haar ervaring als mediacoach.
Ook heeft het gebruik van de app gevolgen voor de algehele spanningsboog en concentratie. ‘De concentratie is natuurlijk veel korter, omdat de filmpjes ook kort zijn. Dus op het moment dat je bijvoorbeeld een lang stuk moet gaan lezen, vind je dat al snel saai worden. Het duurt namelijk veel langer tot je bij de clue, ofwel de endorfine-boost, komt. Bij TikTok krijg je die boost meteen, en veel vaker achter elkaar,’ aldus Johanne.
Johanne van Kempen aan het werk als mediacoach
TikTok en het kinderbrein
Daarbij rijst ook de vraag of deze effecten een andere uitwerking hebben op kinderen. Johanne denkt van wel: ‘Kinderen zitten nog midden in hun ontwikkeling. TikTok heeft een negatief effect op de sociale ontwikkeling. Je maakt een filmpje, en je zet het online. Het echte samenspel met iemand, zoals bij buitenspelen bijvoorbeeld, zie je echt wel minder. Ondanks dat ze samen een leuk dansje doen met elkaar.’
Daarnaast, of eigenlijk daarbovenop, is het ook nog een feit dat de hersenen van kinderen ontwikkelen. Johanne legt uit: ‘Kinderen kunnen nog niet veel overzien op de lange termijn. Dat komt gewoon omdat hun hersenen nog niet ver genoeg ontwikkeld zijn. Dus iets wat ik vandaag doe, kan ik nu leuk vinden, maar of ik dat volgende week nog leuk vind? Die laatste stap maken kinderen niet.’ Volgens Johanne is veelvuldig gebruik van TikTok daarom zeker niet bevorderlijk voor de hersenontwikkeling.
Veiligheidsinspanningen
Maar wat doet TikTok zelf om kinderen op de app te beschermen tegen deze effecten? Volgens Johanne niet heel veel: ‘Ze verkondigen zelf heel veel dat ze de voorwaarden aan het veranderen zijn, zoals het verhogen van de minimale gebruikersleeftijd. Die staat nu op 13 jaar, maar daar voeren ze geen actief beleid tegen. Als je een ander jaar invult, kan je nog steeds op de app. Daarnaast vind ik 13 jaar alsnog te jong, mede wegens de geremde hersenontwikkeling. Daarom zeg ik zelf ook als moeder, niet gebruiken onder de 16 jaar.’
Recentelijk heeft TikTok aangegeven een waarschuwings-melding te willen instellen op de app. Deze zullen kinderen krijgen na 100 minuten om ze op de hoogte te stellen over hoe lang zij de app al achter elkaar gebruiken. Ook hiervan is Johanne niet onder de indruk: ‘Ik vind het hartstikke leuk, maar het is volledige schijnveiligheid. Ook dit is namelijk te omzeilen. Hier heb ik het ook als mediacoach over met moeders van wat oudere kinderen. Zij geven aan dat hun kinderen gewoon op een knopje drukken en weer verder kijken. Dat heeft geen zin dus.’
Mogelijke oplossingen
Er zijn dus talloze schadelijke effecten, vooral voor kinderen, en TikTok voert geen actief beleid uit hiertegen. Vanuit de politiek en consumentenorganisaties zijn er al meerdere geluiden die voor een volledig verbod van de app pleiten. Maar wat vindt Johanne hiervan als mediacoach? ‘Verbieden is niet de oplossing. Mijn visie is: leer kinderen vandaag wat ze morgen moeten weten. Daarmee bedoel ik dat als je ze vandaag niet leert hoe ze met de technologie om moeten gaan, ze dat in de toekomst ook niet weten. Dat geldt ook voor hoe je je online moet gedragen. Net zoals dat je gedragsregels hebt in de offline-wereld, heb je ook gedragsregels in de online-wereld,’ aldus Johanne. Deze moeten volgens haar veel meer op de kaart worden gezet door middel van voorlichtingen.
Volgens Johanne ligt niet alle verantwoordelijkheid bij Tiktok zelf. Er moet meer controle en voorlichting komen bij opvoeders, want die is er nog veel te weinig. ‘Ik had een voorlichting gegeven bij een ouderbijeenkomst. De moeders wisten helemaal niet dat dit allemaal speelde op TikTok. De primaire reactie is schrik en ongeloof.’ Maar ze ziet het ook bij haar eigen kinderen: ‘Mijn zoon is 12 jaar, en die zegt: “Waarom mag ik niet op TikTok?” Want iedereen in zijn klas zit daar. Ik heb het aan hem uitgelegd, en dat snapte hij enigszins. Maar leuk vond hij het niet.’
En dat is een reactie die vaak volgt na de schrik-reactie volgens Johanne, zeker bij ouders. ‘Het is vooral ook een hele leuke app voor veel mensen, dus het zorgt ook dat veel mensen het leuk blijven vinden. Daardoor krijg je dat mensen hun kop in het zand steken. Ik hoor veel in de trant van: mijn kind gebeurt dat niet. Dat neem ik ook mee in mijn voorlichting. Altijd krijg je die eerste reactie van schrik, maar vervolgens wuiven ze het weg,’ vertelt Johanne. Dus is er wel oor naar meer voorlichting? Daar heeft Johanne een duidelijke mening over: ‘Het is een proces. Ze willen wel worden voorgelicht, maar niemand vindt het leuk om op de vingers worden getikt. Dus het is een kwestie van herhaling. Dan wordt het ook steeds normaler om een andere mening te hebben dan de app ‘alleen leuk’ te vinden.’
Volgens Johanne is een echte oplossing ingewikkeld, maar ze weet wel waar de eerste stappen liggen; bij voorlichting. Onderwijs kinderen vandaag over hun problemen van morgen. Zo kunnen ook de kinderen van Johanne, ondanks de altijd verder ontwikkelende technologie, veilig gebruik maken van deze apps.