Actiegroep Extinction Rebellion heeft op 27 mei de A12 in Den Haag voor de zevende keer geblokkeerd, met één doel: per direct een stop op fossiele subsidies van de Nederlandse overheid. In hoeverre is een dergelijke disruptieve actie effectief?
Zaterdag 27 mei, de blokkade
00:49u.
NOS meldt: ‘In Den Haag zijn vrijdagavond zwarte schermen geplaatst langs een deel van de A12, bij de Prins Clauslaan. Klimaatactivisten van Extinction Rebellion (XR) willen daar zaterdagmiddag de weg blokkeren, (…). De schermen zijn ervoor bedoeld om dit soort acties te voorkomen.’
11:02u. Café-restaurant Schlemmer, Den Haag.
Op deze zaterdagochtend is het nog aanmerkelijk rustig in Den Haag, zeker in het achterhoofd houdend wat er deze dag staat te gebeuren in de stad. Op Het Plein, naast het Binnenhof, banen enkelingen met hun hond zich een weg tussen barpersoneel dat als een stilte-voor-de-storm de tafels en stoelen aan het opbouwen is. De strakblauwe lucht is een voorbode voor volle terrassen in de middag.
In de hoek van Het Plein bewegen zichtbaar kluitjes mensen met opvallend voorkomen. De volle camping-rugzakken, petjes en bergschoenen bewegen zich richting een zijingang van een café. De kluitjes draaien zich af en toe om, scannend naar potentiële ogen die meekijken met hun schijnbaar heimelijke plannen van deze morgen.
Door de tunnel van een zijingang van een café komen ze uit op een vredig binnenplaatsje. Hier zijn meer mensen verzameld met een vergelijkbaar voorkomen. Echter valt één man buiten de boot, hij is in pak gekleed. ‘Die rugzakken? Daar zitten regenponcho’s in,’ vertelt hij. Toch duidt de spatblauwe hemel niet op een regenbui op korte termijn. ‘Nee, dat is voor de waterkanonnen straks.’ En hij kan het weten, want dit is al zijn zevende A12-blokkade.
De man in pak heet Lucas Winnips. Hij demonstreert al een hele poos met Extinction Rebellion. Zijn outfit is een bewuste keuze: ‘Het is een belangrijke dag, dus ik vond een pak wel op zijn plaats.’ Hij staart af en toe wat afwezig naar de grond, met zijn hand geklampt aan de kabel van het oortje dan in zijn linkeroor hangt. ‘Zo heb ik contact met de andere ‘vingers’,’ legt hij uit. ‘Vingers’ zijn kleine groepjes XR-actievoerders, die vanuit verschillende punten in de stad naar de A12 gaan lopen. ‘Zo valt het voor de politie minder op dat we met duizenden mensen tegelijk aan komen lopen,’ aldus Winnips. Nadat de laatste kopjes koffie op zijn, maakt ook deze ‘vinger’ nu aanstalten om te vertrekken richting de A12.
11:46u. Het Malieveld.
De inmiddels 30 keer gearresteerde Lucas Winnips is een bekende bij de politie. Daarom wendt hij zich af van zijn ‘vinger’ en betreedt hij zelfstandig in een bedaarde pas het Malieveld, de laatste halte voor de A12. ‘Het blijft natuurlijk altijd wel spannend, maar het hoort erbij,’ vertelt hij. Plots komt hij tot stilstand en grijpt hij naar de kabel van het oortje. Met samengeknepen ogen probeert hij het bericht te horen dat doorkomt. Zijn hoofd draait zich naar de grond, zodat hij geconcentreerd kan luisteren: ‘Er is iemand binnen… Iemand is in de bak geklommen.’ Zijn stem wordt steeds opgewekter: ‘Yes, we zijn binnen, het gaat beginnen! Let’s go.’ Zijn kin gaat weer de lucht in en hij vervolgt zijn pas richting de A12.
Deze A12-blokkade is de zevende die Extinction Rebellion uitvoert. Wie zijn ze en waar staan zij voor?
De groep klimaatactivisten zijn, zoals zij zelf op hun website verkondigen, ‘gewone mensen die zich ernstig zorgen maken over het klimaat- en de ecologische crisis’. En die zorgen blijken terecht. In maart 2023 kwam een nieuw rapport uit van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), een organisatie die is opgericht door de Wereld Meteorologische Organisatie en het Milieuprogramma van de VN. Hieruit blijkt dat er een onmiddellijke versnelling van de mondiale klimaatactie nodig is om het doel van het klimaatakkoord van Parijs van maximaal 1,5 graden uitstoot te kunnen halen. Landen moeten hun plannen aanpassen, anders stevent de aarde volgens de IPCC af op 3,2 graden opwarming voor 2100, met alle gevolgen van dien.
Daarom demonstreert Extinction Rebellion op de A12 tussen het ministerie van Economische Zaken en Klimaat en het tijdelijke gebouw van de Tweede Kamer. Ze hebben aangegeven niet te stoppen met hun acties, tot er een einde komt aan de 30 miljard euro aan fossiele subsidies van de Nederlandse overheid.
11:53u. A12.
De eerste massale betreding van het asfalt gebeurt door een enorme stoet aan actievoerders. Al schreeuwend lopen zij in een brede rij, die reikt tot voorbij het Malieveld, richting een linie van opgestelde agenten. Deze agenten geven de grens aan tot waar de actievoerders mogen komen. Ze mogen niet in ‘de bak’ komen, ofwel de tunnel onder het viaduct.
Mensen klimmen over de vangrails heen, waar normaal gesproken auto’s met hoge snelheid langs razen, om elkaar te begroeten. Er worden knuffels gegeven, handen geschud en er wordt gelachen. ‘Daar zijn we dan weer,’ zegt een man, terwijl hij al handenschuddend gaat zitten op het asfalt. Als een familiereünie, maar dan onder toezicht van een colonne aan politieagenten.
Lucas Winnips komt aan bij de blokkade
Een linie agenten geeft de grens aan
12:00u.
Terwijl mensen het zichzelf gemakkelijk maken door tenten en klapstoelen op te zetten, klinkt door de megafoon van de agenten: ‘Attentie, attentie. Hier spreekt de politie. Volgens de burgemeester van Den Haag is het niet toegestaan om te demonstreren op de A12 en Utrechtsebaan.’ Er breekt een luidkeels boe-geroep uit vanuit de demonstranten, waardoor de agent nog nauwelijks hoorbaar is. Lucas probeert over het gejoel heen te komen: ‘Ze gaan nu drie keer vorderen om de locatie te verlaten, daarna kunnen ze gaan beginnen met aanhouden.’
Zodra de rust enigszins is wedergekeerd, rijdt er met hoge snelheid een Duitse wagen met een waterkanon van vier kanten op de stoet van inmiddels duizenden mensen af. Op het laatste moment wordt er geremd. Actievoerders grijpen naar hun rugzakken en trekken regenponcho’s en paraplu’s over zich heen, terwijl het waterkanon begint te spuiten.
Het asfalt dat eerst smeulend heet was geworden door de zon, krijgt een verkoelend laagje water. Dit inspireert een aantal actievoerders om uit de kleren te gaan. Al dansend staan tientallen mensen voor het waterkanon. ‘Terug naar Duitsland, waterkanon. Terug naar Duitsland, waterkanon,’ klinkt het ritme vanuit de menigte. De wegjaag-actie van de politie werkt averechts, het lijkt meer op een poolparty.
Het waterkanon voorziet de ‘poolparty’ van water
Veel activisten zijn gekleed op de komst van het waterkanon
Andere activisten gaan juist weer uit de kleren door het waterkanon
De manier van demonstreren is zeer bewust gekozen door XR. Hun ijkpunt is ‘vreedzaam protest met burgerlijke ongehoorzaamheid’. Is dit een effectieve manier van actievoeren? Volgens hoogleraar sociale verandering en conflict Jacquelien van Stekelenburg is dat onmogelijk om vast te stellen: ‘Een campagne bestaat vaak uit veel verschillende activiteiten, waarbij de deelname varieert van bijna niet tot heel veel. Daarnaast gebeuren er ook heel veel dingen in een maatschappij. Daarom is het eigenlijk niet te doen om een causale relatie tussen een protest en het effect daarvan te meten.’ Zo ook niet bij de acties van XR.
Ook gaat het volgens Van Stekelenburg om een kwestie van positionering: ‘Uiteindelijk zijn het de politici die een besluit nemen. Die zeiden bij de protesten rondom kernafval in de jaren ’80 dat zij hun besluiten al lang hadden overlegd, en dat de demonstraties daar geen invloed op hadden. Dat soort positionering gaat over macht en in hoeverre politici bereid zijn om daarin mee te gaan, wat ook lastig is om vast te leggen in een causale relatie.’
13:48u.
Nadat het waterkanon de ‘poolparty’ van XR meer dan een uur van water heeft voorzien en de politie nog twee vorderingen heeft afgegeven, komen er tourbussen aanrijden vanachter de linie agenten. Een agent knikt naar de linie: de aanhoudingen kunnen beginnen.
De actievoerders zitten op het asfalt, met de armen ingehaakt. Stuk voor stuk worden ze met zichtbare moeite afgevoerd, want ze houden hun lichamen slap. ‘Het ziet er heftig uit, maar de actievoerders kiezen er zelf voor,’ zegt een actievoerder die vanaf de stoep mee-demonstreert, ‘want agenten vragen altijd of ze zelf meegaan. Als ze dat niet doen, worden ze meegesleept.’
Een agent bereikt een meisje, zij ziet er veel jonger uit dan de rest van de actievoerders. Ook zij houdt zich slap en wordt door twee agenten samen weggesleept aan haar handen en voeten. Vanuit de zijlijn schreeuwt een vrouw: ‘Ja, goed zo, schatje! Goed bezig!’ Het blijkt haar moeder te zijn. De trots in haar ogen is duidelijk zichtbaar: ‘Ik had een jaar geleden ook niet verwacht dat wij hier zouden staan, maar ik vind het zo goed wat ze doet. Het is echt belangrijk dat er wat gebeurt aan het klimaat, zij verdient een veilige toekomst op deze planeet.’
15:05u.
De tourbussen blijven af en aan komen, terwijl de agenten als conciërges steeds terug moeten komen om actievoerders weg te ruimen. Ook Lucas moet eraan geloven. Voor de 31e keer haalt de politie hem weg bij een bezetting van XR, met zijn voeten slepend over de grond.
Lucas Winnips’ arrestatie
Doordat activisten zich slap houden, worden ze een stuk met de brancard vervoerd richting de tourbussen
hoi
Lucas wordt samen met 1578 andere demonstranten naar het voetbalstadion gebracht. Vanaf daar zijn veruit de meeste mensen weer op vrije voeten.
Uiteindelijk staan de meeste aangehouden demonstranten geen hoge straffen te wachten, zo laat het OM weten: ‘Wegens het feit dat deze demonstranten zich vreedzaam opstellen.’ De politie is niet blij met deze keuze. Agenten zijn van over het hele land uitgerukt, sommigen op hun vrije dag, om te helpen bij de blokkade. Voorzitter van politiebond ANPV Xander Simonis: ‘Waarom zou je je in het zweet sjouwen, als ze vervolgens niet worden vervolgd?’