Van TikTok tot festivals: hoe jongeren het Christendom herontdekken

door

Bidden, de Bijbel lezen, of ’s zondags naar de kerk. Decennialang moesten steeds minder Nederlanders daar wat van hebben; tot nu. Voor het eerst in jaren is er een einde gekomen aan de daling van gelovige Nederlanders. Met name jongeren uit ‘generatie Z’ maken een interessante ontwikkeling door. Zij zijn de eerste generatie die geloviger is dan de generatie die vóór hen is geboren.

De toename van het geloof bij gen Z’ers – geboren tussen 1997 en 2012 – is in feite miniem, maar het is voor het eerst sinds de jaren ’60 dat onderzoek in plaats van een daling, een toename laat zien. 

Deze algemene toename komt door jongeren, die zichzelf steeds vaker als gelovig zien.

Die verandering is voornamelijk te danken aan ontwikkelingen van halverwege de vorige eeuw. Opmerkelijk genoeg liepen jongere generaties voorheen altijd op kop met een afkeer naar de kerk en het geloof. 

Nederland leefde tot ongeveer de jaren ’60 in een verzuilde maatschappij. Pakweg alle Nederlanders behoorden in deze tijd tot een zuil, met protestanten, rooms-katholieken, liberalen en socialisten. De zuilen kenden hun eigen omroep, krant, politieke partij of school, waardoor Nederlanders veelal langs elkaar heen leefden. De religieuze zuilen waren veruit de grootste. Volgens het CBS waren 8 op de 10 Nederlanders protestant of rooms-katholiek. Kerkgang werd er voor de gelovige groepen met de paplepel ingegoten.

Jaren ’50 – ’60

De kerk als norm 

Nederland leefde tot ongeveer de jaren ’60 in een verzuilde maatschappij. Pakweg alle Nederlanders behoorden in deze tijd tot een zuil, met protestanten, rooms-katholieken, liberalen en socialisten. De zuilen kenden hun eigen omroep, krant, politieke partij of school, waardoor Nederlanders veelal langs elkaar heen leefden. De religieuze zuilen waren veruit de grootste. Volgens het CBS waren 8 op de 10 Nederlanders protestant of rooms-katholiek. Kerkgang werd er voor de gelovige groepen met de paplepel ingegoten.

Door de opkomst van de televisie, verbeterd onderwijs en toenemende welvaart stapten mensen uit hun eigen bubbel. Vooral jongeren gingen kritischer kijken naar religie en de regels die dat met zich meebracht, waardoor de kerkgang vooral binnen deze groep afnam. Toch gingen volgens onderzoek in 1968 nog zeker 2,7 miljoen Nederlanders wekelijks naar de kerk. 

Jaren ’60 – ’70

Ontzuiling

Door de opkomst van de televisie, verbeterd onderwijs en toenemende welvaart stapten mensen uit hun eigen bubbel. Vooral jongeren gingen kritischer kijken naar religie en de regels die dat met zich meebracht, waardoor de kerkgang vooral binnen deze groep afnam. Toch gingen volgens onderzoek in 1968 nog zeker 2,7 miljoen Nederlanders wekelijks naar de kerk. 

In de decennia die volgden, zette de ontkerkelijking – ofwel de ‘secularisatie’ – verder door. Hoe in 1968 de kerk nog miljoenen wekelijkse bezoekers trok, was dit in 2016 nog maar 173.000. Dat is vrij opvallend, aangezien de katholieke kerk nog bijna 4 miljoen leden kende. Bijna 9 op de 10 leden ging in die tijd (bijna) nooit meer naar de kerk. In 2017 kwam het CBS na onderzoek met een primeur naar buiten: voor het eerst telde Nederland een meerderheid ongelovigen. Op dat moment ging het nog om een schamele meerderheid van 50,7 procent, maar die nam vanaf daar elk jaar met een paar procent toe. 

De 21e eeuw

Meerderheid ongelovig

In de decennia die volgden, zette de ontkerkelijking – ofwel de ‘secularisatie’ – verder door. Hoe in 1968 de kerk nog miljoenen wekelijkse bezoekers trok, was dit in 2016 nog maar 173.000. Dat is vrij opvallend, aangezien de katholieke kerk nog bijna 4 miljoen leden kende. Bijna 9 op de 10 leden ging in die tijd (bijna) nooit meer naar de kerk. In 2017 kwam het CBS na onderzoek met een primeur naar buiten: voor het eerst telde Nederland een meerderheid ongelovigen. Op dat moment ging het nog om een schamele meerderheid van 50,7 procent, maar die nam vanaf daar elk jaar met een paar procent toe. 

De trend van daling sinds de jaren ’60 maakt nu een ommezwaai. Uit het tienjaarlijkse onderzoek naar het christelijk geloof ‘God in Nederland’ en uit cijfers van het CBS blijkt dat 44 procent van de Nederlanders bij een kerkelijke stroming of religieuze groep hoort. Dat is twee procent meer dan het jaar daarvoor. Daarbij zei 27 procent van de gen Z’ers dat ze gelovig zijn. Dat is vijf procent meer dan de millennials, de generatie vóór generatie Z.

2024

Daling stagneert

De trend van daling sinds de jaren ’60 maakt nu een ommezwaai. Uit het tienjaarlijkse onderzoek naar het christelijk geloof ‘God in Nederland’ en uit cijfers van het CBS blijkt dat 44 procent van de Nederlanders bij een kerkelijke stroming of religieuze groep hoort. Dat is twee procent meer dan het jaar daarvoor. Daarbij zei 27 procent van de gen Z’ers dat ze gelovig zijn. Dat is vijf procent meer dan de millennials, de generatie vóór generatie Z.

Hoe het precies kan dat deze generatie juist wél de weg naar het geloof vindt, heeft volgens hoogleraar theologie Stefan Paas te maken met verschillende dingen die gen Z treffen. “Deze generatie lijkt in algemene zin wat kwetsbaarder dan vorige generaties. Ze zijn meer bezig met identiteitsvragen, en de coronacrisis is er ook hard tegenaan gegaan voor deze generatie”, zegt Paas. 

Ook is het volgens Paas goed verklaarbaar in de context van de geschiedenis: “Toen ik bijvoorbeeld opgroeide, waren er nog best veel mensen die de deur van kerk met een harde klap achter zich dichttrokken, en er nooit meer van hun leven wat mee te maken wilden hebben”. 

Hoe er vanaf de jaren ’60 een proces in gang werd gezet die gericht was op individuele vrijheid, lijkt die volgens de theoloog nu ook een tegenreactie uit te lokken. “Het zou kunnen dat met name de jongste generatie veel minder frustratie heeft ten aanzien van een religieuze opvoeding. Zij hebben namelijk veel meer een seculiere opvoeding gehad dan vorige generaties. Juist daarom heeft gen Z weinig bezwaren om dit weer eens te gaan verkennen”.

Reacties uit verschillende generaties

Daar sluit Júlia Herku (21) – dit jaar verkozen tot Jonge Theoloog des Vaderlands – zich bij aan. Zij studeert theologie en dat roept bij de oudere generatie vaak wat weerstand op. “Ik krijg wel eens reacties van generaties boven mij, van: ‘Waarom zou je theologie studeren?’ of ‘Je bent nog zo’n leuke jonge meid’. Daarin merk je wel echt dat de generatie boven ons een bewuste keuze heeft gemaakt om wel of niet te geloven, en zich bewust van de kerk heeft afgezet”, vertelt Herku.

Zij merkt – als gen Z’er – dat haar generatiegenoten vaak meer openstaan voor haar keuze. “Als ik bijvoorbeeld op een feestje ben met veel niet-christenen, is er altijd heel veel interesse naar mijn studie en wat ik doe. Daar heerst echt een open houding”, zegt Herku.

Christelijk festival

Dat het geloof een grotere rol speelt in het leven van jongeren merkt ook de organisatie van het christelijk festival Opwekking. Jaarlijks komen daar duizenden bezoekers op af, waaronder ook veel gen Z’ers. Dit jaar ging het volgens de organisatie om zeker 33.000 jongeren, een recordaantal sinds het bestaan van dit festival. 

Eén van die bezoekers is Ymke Kooistra (20) uit Barneveld. We ontmoeten Ymke op het festivalterrein.

Jongeren als Ymke spelen volgens theoloog Stefan Paas en Júlia Herku ook een belangrijke rol in de verandering van geloofsovertuiging bij deze generatie. 

Volgens Paas spelen sociale media een grote rol in de sociale acceptatie van geloof en spiritualiteit. “Misschien hadden mensen 20 of 30 jaar geleden ook wel bepaalde spirituele ervaringen, maar waren ze veel minder geneigd om daar wat mee te doen. Misschien omdat het wat minder werd geaccepteerd. Nu kan je allemaal influencers zien die zich bekeerd hebben, of naar de kerk gaan”.

Ook Herku ziet allerlei content op haar algoritmes voorbijkomen. “Ik zie dat wel als iets heel positiefs. Sociale media zijn toch de bron waar veel gen Z’ers informatie uit halen. Op deze manier kunnen jongeren op een laagdrempelige manier geïntroduceerd worden tot het christelijk geloof”, zegt Herku.

Oppervlakkige video’s

Toch ziet zij dat er voor de kerken nog heel wat te winnen is op sociale media. “Ik vind wel dat er veel oppervlakkige content wordt gemaakt. Ik geloof niet dat je heel gegrond het geloof kan meekrijgen door enkel Instagram-reels te kijken”, vertelt de jonge theoloog. 

Dat ondersteunt onderzoek ook, want hoewel jongeren zich steeds vaker als gelovig zien, loopt het nog niet bepaald storm in de kerken. Jongeren voeren het geloof volgens onderzoek op een veel minder traditionele wijze uit. “Dat is op zich in de eerste instantie wel oké”, zegt Herku, “maar ik hoop ook dat kerken daarom meer op sociale media gaan, zodat het uiteindelijk ook echt een duurzaam geloof is voor de jongeren”.

Internationale verschillen

Stefan Paas ziet dat de kerkgang onder jongeren internationaal verschilt. Hoewel het geloof in veel West-Europese landen weer populairder wordt – ook voornamelijk onder jongeren – komt dat in diverse vormen tot uiting. “In Engeland en Finland gaan jongeren bijvoorbeeld wél weer vaker naar de kerk”, zegt Paas. 

Het is volgens hem lastig om te duiden waar dat exact aan ligt. “Ik vermoed dat voor veel jongeren sowieso het lid worden van een organisatie ingewikkeld is, omdat het een generatie is die ook in een sociaal isolement heeft gezeten. Hun geloof kan zich dan misschien ook wel meer vertalen in kleine groepen vrienden, die samen een podcast luisteren. Of samen naar een religieus festival gaan”, legt Paas uit. Zoals bijvoorbeeld Opwekking.

Reacties op sociale media

Via sociale media krijgt Ymke veel berichtjes van jongeren die zich interesseren voor het geloof. “Ik krijg vragen van mensen over hoe ze kunnen beginnen met het lezen van de Bijbel. Soms krijg ik ook hele diepe vragen, die heel specifiek gaan over een bepaald onderwerp, zoals het verstaan van Gods stem”, vertelt Ymke. 

Echter zijn lang niet alle berichtjes die Ymke krijgt positief. “Dan maken mensen opmerkingen van: ‘Je geloof toch niet echt in een God?’, ze doen er dan heel lacherig of cynisch over”, zegt Ymke. 

Ze ziet ook andere, grote influencers die video’s delen over het geloof, zoals Zaar Goedemans (1,2 miljoen volgers) of Rhodé Kok (1,3 miljoen volgers).  “Ik vind dat ook wel iets heel vets. Dat als je zo’n groot bereik hebt, dat je er dan alsnog over durft te plaatsen”, vertelt Ymke. Daarom gaat Ymke voorlopig nog zeker door met het maken van christelijke content.

Meer zien over gelovige jongeren? Bekijk dan de korte documentaire 'Tussen Hemel en Waarheid’, over de katholieke Leandro en Francisco.

Zij zijn allebei via andere wegen bij het geloof terechtgekomen, maar er is één ding dat hen sterk verbindt: het verspreiden van het geloof. Samen bereiden zij zich voor om over een paar weken via livestreams het gesprek aan te gaan met jongeren van andere religies, om zo samen tot ‘de waarheid’ te komen.

Meer lezen over de totstandkoming van deze productie? Bekijk hier het researchdossier.

Eline Donker