Vervuilde rivieren, olieboorplatforms en wolken CO2 uitstoot: Shell is hét voorbeeld van een grootvervuiler. Dat probeert milieuorganisatie Milieudefensie in de klimaatzaak tegen Shell duidelijk te maken. De organisatie eist dan ook (samen met 17.000 burgers) geen geld of straf tegen het oliebedrijf, maar een verandering van het beleid om klimaatverandering tegen te gaan, wat deze zaak uniek maakt. Maar als wij zelf ook blijven consumeren, ligt de schuld dan wel bij Shell?
“Want het hebben van een zondebok lucht op. Door het hebben van een zondebok, hoeft u niet na te denken over uw eigen keuzes, maar kunt u uw eventuele zonden op mij afschuiven.”
Dit zijn niet de woorden van Ben van Beurden, de CEO van Shell, maar van het personage “De CEO van Shell” in het toneelstuk over deze zeer ingewikkelde zaak van Anoek Nuyens en Rebekka de Wit. De speech in het toneelstuk lijkt op wat de advocaten van Shell tijdens de hoorzittingen afgelopen december ook vertelden: de schuld van de vervuiling kan niet alleen bij Shell worden neergelegd. “Wij vinden dat Shell de grootste verantwoordelijkheid moet dragen. Shell is de grote vervuiler, niet de consument”, aldus Nine de Pater, een woordvoerder van Milieudefensie.
Dat Shell wel degelijk een groot-vervuiler is, blijkt onder andere uit een onderzoek van het Climate Accountability Institute in Amerika. “Shell stoot jaarlijks meer uit dan de Nederlandse samenleving bij elkaar”, legt De Pater uit. “Het belangrijkste dat wij willen bereiken met deze rechtszaak is dat Shell niet langer doorgaat met het veroorzaken van gevaarlijke klimaatverandering.” Deze gevaarlijke klimaatverandering betekent concreet: een bijdrage leveren aan de opwarming van de aarde met meer dan 1,5 graden Celsius. Dat is namelijk afgesproken in het Parijsakkoord van 2015, wat Shell zegt te omarmen. Milieudefensie eist dan ook dat het oliebedrijf zijn uitstoot met 45% vermindert voor 2030.
Over één ding is Shell het eens met de eisers. “We zijn het met Milieudefensie eens dat er nu actie nodig is tegen klimaatverandering”, luidt het statement van Shell – die niet beschikbaar was voor een interview. Shell heeft plannen en beleidsstukken om te verduurzamen. Shell: “We hebben de ambitie om in 2050 – of eerder – een bedrijf met netto nul uitstoot te zijn, wat betekent dat we in lijn met de samenleving onze eigen uitstoot aanpakken en klanten helpen hun uitstoot te verlagen.” Waarin Shell weer van mening verschilt met Milieudefensie is de aanpak tegen klimaatverandering: “Wat de energietransitie gaat versnellen, is effectief overheidsbeleid, investeren in technologie en ander consumentengedrag”, luidt het statement het van het oliebedrijf. Zo heeft Shell ook in de reactie op de dagvaarding van Milieudefensie laten weten liever in gesprek te gaan over een efficiënte energietransitie. Milieudefensie vindt dat Shell al te lang de tijd heeft gehad om een verandering te maken en dat een rechtszaak de enige manier is om ervoor te zorgen dat Shell zijn uitstoot verminderd.
Hoewel Shell eigen klimaatdoelen heeft en het Parijsakkoord omarmt, lukt de groene transitie nog niet. Onlangs bleek dat Shell zijn eigen klimaatdoelen niet haalde. Volgens Milieudefensie en FossielVrij Nederland is de duurzame campagne van het oliebedrijf dan ook een goed voorbeeld van “greenwashing”. Dat betekent dat een bedrijf een groen imago creëert zonder daadwerkelijk (grote) stappen te nemen om te verduurzamen. “Dat is zeker een vorm van misleiding voor de consument. Veel mensen zien de groene reclames van Shell en hebben niet de kennis of de tijd om de cijfers daarachter te bekijken. Wat dat betreft is Shell niet eerlijk tegenover haar klanten”, zegt De Pater.
FossielVrij NL is een van de mede-eisers tegen Shell. Liset Meddens, directeur en woordvoerder van FossielVrij NL, legt uit wat deze klimaatzaak voor consumenten betekent. “Shell probeert met man en macht aan het publiek, de consument, duidelijk te maken dat zij heel groen is. Wij, van FossielVrij, willen aan hetzelfde publiek duidelijk maken dat Shell een blokkade vormt voor een transitie naar groene energie,” zegt Meddens. Hoewel de “koolstofafdruk” van het oliebedrijf is gedaald (vooral door de coronapandemie), is de CO2 uitstoot toegenomen blijkt uit onderzoek van onderzoeksbureau Rystad in opdracht van Milieudefensie.
Dat Shell blijft investeren in fossiele brandstoffen, in plaats van in groene alternatieven zoals het bedrijf aangeeft te doen, heeft een reden. Dat vertelt econoom Alfred Kleinknecht, verbonden aan de TU Delft: “Wat, ik vermoed, voor Shell van belang is, is dat het bedrijf forse investeringen heeft gedaan in de “oude” technologie, dus gas- en oliewinning.” Die investeringen leveren nog steeds veel omzet op: in 2019 had Shell een winst van 16,5 miljard dollar.
Shell kan dus blijven produceren omdat het bedrijf werkt volgens de vrije-marktwerking van vraag en aanbod. Kleinknecht plaatst hier wel een kanttekening bij: “Wij, als consumenten, hebben energie nodig – benzine voor onze auto’s, gas voor onze huizen. In zekere zin creëert Shell zijn eigen vraag.” Shell heeft hierop een weerwoord in zijn statement:
“… Overheden creëren regels en kaders die mensen in de richting wijzen van een koolstofarme toekomst, NGO’s op hun beurt creëren bewustwording en zorgen ervoor dat de maatschappij haar doelen in zicht houdt. Bedrijven als Shell tot slot bieden opties die mensen in staat stellen om te kiezen voor schonere energie.”
Shell heeft deze opties tot schonere energie ook omgezet in concrete plannen. Zo heeft het bedrijf al 160 van de geplande 250 snelladers voor elektrische auto’s al gebouwd en investeert het bedrijf twee tot drie miljard dollar in de ontwikkeling van groene energie. Alleen is dat twee tot drie miljard van een totaal budget van 20 miljard dollar. Dat is volgens Milieudefensie en FossielVrij NL niet genoeg. “Wij eisen dat Shell, op welke wijze dan ook, hun uitstoot drastisch verminderd,” legt De Pater uit. FossielVrij NL is daar harder in. “Wij vinden dat Shell, als bedrijf dat investeert in fossiele brandstoffen, zo snel mogelijk zijn activiteiten moet afbouwen en uiteindelijk ophouden met bestaan. Alleen dan kunnen we een omslag maken naar groene energie,” vindt Meddens.
Hoewel de eisende partij dus de grootste verantwoordelijkheid bij Shell legt, ontkent Milieudefensie de gevolgen van consumentengedrag niet. Alleen vinden de eisers dat de grootste vervuiler, de grootste verandering moet maken. “Shell moet nu stappen zetten, dan kan de consument volgen,” zegt De Pater. Op 26 mei zal de rechtbank uitspraak doen.