Achtergrondverhaal

Grote misstanden rondom uitzendbureaus

De Nederlandse economie kan niet zonder arbeidsmigranten. Ruim 400.000 Europeanen werken voor Nederlandse bedrijven, vaak sluiten zij zich aan bij een uitzendbureau. Maar hoe worden deze uitzendkrachten voorgelicht? ‘’We hadden maar twee keer pauze in de twaalf uur dat wij moesten werken, dit was mij nooit verteld.’’

Sofia* (27) was klaar met haar schooltijd in Polen en ging naar Nederland om te werken via uitzendbureau Axidus. Nu, acht jaar later, blikt ze terug op deze – door haar genoemde – vreselijke periode. ‘’Ik moest op een dinsdag mijn cv opsturen naar Axidus, waarna zij direct contact met mij opnamen. Er werd verteld dat er twee dagen later een bus zou klaar staan die mij naar Nederland bracht.’’ Sofia wist alleen dat ze in een kas ging werken, de resterende informatie zou ze krijgen zodra ze in Nederland was. ‘’Het voelde niet goed, maar toch ben ik naar Nederland vertrokken.’’
*We geven haar een andere naam wegens anonimiteit.

Het hoofdkantoor van Axidus zag er volgens Sofia prachtig uit. Iedere medewerker die vanuit Polen was gekomen, kreeg een banaan, een energiedrankje, werkschoenen en een contract. ‘’Dit contract moest ik snel ondertekenen, het waren 30 bladzijdes. Het ging over de arbeidsovereenkomst, een huurcontract voor een bed, ziektekostenverzekering en een incassoverklaring. Ook zou je een boete van 50 euro krijgen, als je niet naar je werk ging.’’ Sofia ondertekende het contract en werd de volgende avond direct gebeld.

Het gaat vaak mis met uitzendbureaus. Volgens Erik Pentenga, sectorbestuurder FNV Naleving en Flex, komt dit omdat er meningsverschillen zijn over hoe je de cao voor uitzendkrachten (2019-2021) moet lezen. In deze cao onderhandelen werkgeversorganisaties en vakbonden met elkaar. Verder staan hier verplichtingen in vermeld waar een uitzendbureau aan moet voldoen. Zo moeten zij zich onder andere houden aan de arbeidsduur, arbeidstijden, verlofrechten en huisvestingsnormen. ‘’Deze branche wordt gezien als een makkelijk verdienmodel, waardoor mensen vaak een kansberekening maken. Want hoe groot is de kans dat je wordt gepakt door de inspectie?’’ Aldus Pentenga.

Het aandeel van de uitzendbranche binnen de Nederlandse economie is de laatste jaren sterk gestegen, laat een rapport van het Centraal Bureau Statistieken (CBS) weten. Eén op de vijf uitzendkrachten werkt in de industrie. Daarnaast werken veel uitzendkrachten in de landbouw, vervoer en opslag. Kenmerkend aan de uitzendkrachten is dat zij vaak een laag of middelbaar onderwijsniveau hebben. Volgens het CBS hebben zij daarnaast een lager persoonlijk inkomen dan de gemiddelde Nederlandse werknemer.

Werknemers worden voornamelijk blootgesteld aan onderbetaling, overschrijding van arbeidstijden, illegale tewerkstelling en het niet naleven van sociale zekerheidswetten. Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) heeft dit in het jaarstuk van 2019 vastgesteld. Deze uitbuiting komt volgens hen omdat veel uitzendbureaus moedwillig de wet- en regelgeving overtreden of ontwijken, met als doel om veel winst te maken.

De signalen van slechte werk- en leefomstandigheden hebben onder meer betrekking op frauderende werkgevers, waaronder de uitzendbureaus. Om deze problematiek waar EU-arbeidsmigranten mee te maken hebben te verbeteren, heeft de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid een brief naar de Tweede Kamer gestuurd. In de brief wordt vermeld dat er vaak sprake is van concurrentie en uitbuiting. Daarbij zijn veel uitzendkrachten ook niet bekend met hun rechten, of durven niet voor zichzelf op te komen. Uit angst om hun werk en huisvestiging te verliezen.

Uitzendbureau VDU in Waardenburg ziet het probleem dat wordt geschetst ook steeds vaker voorbij komen. ‘’Als je volgens de normen werkt dan mag je de rechten van een uitzendkracht niet ontnemen. Dit wordt wel vaak gedaan, omdat mensen dit werk als een goed verdienmodel zien’’, aldus Michèl van Dijke, manager bij VDU. Volgens Van Dijke is het belangrijk dat uitzendkrachten goed worden geïnformeerd en ze altijd vragen mogen stellen. ‘’De cao voor uitzendkrachten (2019-2021) is niet op een andere manier te lezen, iedereen moet en kan zich hieraan houden.’’ Laat Van Dijke weten.

Die avond werd Sofia gebeld door Axidus en werd haar verteld dat zij de volgende ochtend om vier uur ’s ochtends klaar zou moeten staan om te gaan werken. ‘’De bus kwam ons halen, maar niemand wist waar we naar toe gingen. We zaten uren lang in de bus, tot we opeens een sms’je kregen: ‘Welkom in België’. Bij aankomst kregen wij te horen dat we groenten en fruit in een koude en natte omgeving moesten verpakken.’’ Volgens Sofia was je nooit voorbereid op waar en hoe lang je ging werken. ‘’We hadden slechts twee pauzes in twaalf uur tijd en omdat er geen plek was in de kantine, moesten we buiten gaan zitten. En dat in december…’’

Sofia vond alle onduidelijkheid verschrikkelijk, omdat er in het begin iets anders was afgesproken. ‘’Ze hadden verteld dat ze ons één keer per week zouden bellen om te vertellen wie wanneer zou werken. Dit ging in de praktijk anders.’’ Elke avond werden de Polen gebeld met informatie voor de volgende werkdag. Kon je niet werken, dan had je niet veel keuze. In Polen werd er aan Sofia beloofd dat ze 40 uur mocht gaan werken, in de praktijk werd dit zo’n acht uur per week. Terwijl deze arbeidstijden volgens de cao voor uitzendkrachten (2019-2021) gelijk moet staan aan de opdrachtgever.

Om misstanden met EU-arbeidsmigranten aan te pakken, heeft het huidige kabinet een aantal maatregelen genomen. Zo komt onder andere meer voorlichting in de landen van herkomst. Ook is het belangrijk dat uitzendkrachten meer misstanden via Meld Misdaad Anoniem gaan melden. Verder zal het kabinet intensiever gaan samenwerken met gemeenten, sociale partners en handhavende partijen. Om de huidige maatregel, meer voorlichting, verder uit te werken.

Meer voorlichting geven gaat niet werken. Het is volgens Pentenga lastig om met de politiek samen te werken, omdat iedereen iets anders wil bereiken. Er moeten andere aanpassingen komen, waardoor uitzendbureaus meer worden gecontroleerd. ‘’Wel kunnen wij samen met de politiek in kaart gaan brengen wat het precieze probleem is. Want welke regelgeving maakt dit nou zo’n aantrekkelijk verdienmodel?’’ Aldus Pentenga.

Als gemeente is het belangrijk om uitzendbureaus beter te controleren, laat Wiebo Kersten, juridisch adviseur omgevingsrecht bij gemeente Tiel weten. ‘’Wij gaan één keer per maand met de politie, woningtoezichthouder, de brandweer en arbeidsinspectie, langs bij een aantal adressen in onze gemeente.’’ De gemeente Tiel wil kijken of de uitzendkracht fysiek en mentaal goed wordt behandeld. De kunst is daarbij om alle uitzendbureaus die onder de radar te liggen ook te controleren. Overdag zie je deze mensen niet, maar ’s avonds wel.

Volgens Kersten is het belangrijk dat meer gemeentes dit gaan doen, omdat controle belangrijk is. ‘’Het vereist wel een lange adem, want niet iedereen is bereid om ’s avonds nog te gaan werken maar het is belangrijk.’’ Verder is de gemeente Tiel in overleg met de gehele regio, om te kijken of ze iets voor elkaar kunnen betekenen. ‘’Regionale afspraken maken is belangrijk. Want het is lastig om met de Tweede Kamer te werken, omdat zij het probleem anders zien.’’ Aldus Kersten.

Sofia voelde zich boos, gebroken en teleurgesteld toen haar Hollandse droom na twee dagen al in duigen was gevallen. Ze kon niet meer terug naar Polen en ze moest vechten. ‘’Soms denk ik terug aan die tijd en dan vind ik het knap dat ik als een jong meisje zoveel kracht heb gevonden om door te zetten.’’ Na jaren ziet Sofia dat uitzendbureaus veranderen, maar nog niet genoeg. ‘’Ik hoop dat Poolse medewerkers ooit net zo goed worden behandeld als dat er wordt beloofd.’’