Reportage

‘Ik haal simpelweg geen voldoening uit de livestreams’

Religieuze bijeenkomsten hebben vaak geleid tot uitbraken van het coronavirus. Omdat deze bijeenkomsten nu niet meer fysiek kunnen worden gegeven, zijn online livestreams dé nieuwe uitvinding. ‘’Het is fijn dat dit mogelijk is, maar het voelt gewoon niet compleet.’’

Het is zondagmiddag twee uur, als de 61-jarige Leny de Jongh vanuit haar vrijstaande woning in Wadenoijen de livestream wil volgen vanuit de Drumptse kerk. Leny’s korte blonde lokken vallen voor haar gezicht als zij voorovergebogen bij haar laptop staat. Ze sluit de livestream aan op haar televisie die in een grote houten kast in de woonkamer staat. Het logo ‘YouTube’ verschijnt in beeld en enkele seconden daarna is dominee Mieke Bregman in een lege kerk te zien. Met een serieuze blik en jaren 50 bril kijkt de dominee indringend in de camera, haar korte grijze haren zijn in model gebracht. ‘’Hartelijk welkom in deze online viering vanuit de Drumptse kerk. Adriaan Terwal als organist, Jaap Baas verzorgt de techniek en zoals u ziet ben ik de voorganger.’’

De laptop van Leny staat aan de andere kant van de kamer en omdat ze een vrij klein postuur heeft trekt ze een sprintje naar de bank als Mieke begint te praten. Leny legt haar Bijbel, liedboek en programmaboek op het houten dressoir die centraal tussen de bank en de televisie staat. Op die manier zijn de belangrijkste spullen binnen handbereik. Ze strijkt haar druk geprinte blouse en blauwe spijkerbroek recht en ploft neer in het midden van de grijze bank. ‘’Zo, ik ben er klaar voor!’’

Middenin de lege kerk staat Mieke met een licht roze jurk voor een bruin Katheder met een microfoon waardoor zij duidelijk te verstaan is. Voor Mieke liggen op een wit doek een rood kaarsje en een kruis, voor Christa Veninga die is overleden. Achterin het beeld staan de zwarte collectestokken tegen de muur, die kunnen nu niet worden gebruikt. ‘’Je kunt je geld online overmaken naar een goed doel, maar dit voelt minder speciaal dan wanneer je het in de kerk kan geven’’, aldus Leny.

Online kerkdienst
Iedereen heeft recht op een eigen godsdienst of levensovertuiging. Dit staat in artikel zes van de Nederlandse grondwet, waardoor religieuze bijeenkomsten als enige uitzondering niet verboden zijn als gevolg van de coronacrisis. Mits er niet meer dan dertig personen aanwezig zijn. Niet alle kerken kiezen ervoor om dit te doen, waardoor gelovigen hun kerkdiensten nu al wekenlang thuis vanaf de bank volgen.

Thuis de kerkdiensten volgen is niet altijd makkelijk. Plotseling getik op het raam doet Leny schrikken. Het is haar man die midden in de kerkdienst thuiskomt van het wielrennen. De kamerdeur vliegt open waarna er een koude windvlaag te voelen is. Leny wijst hem erop om de deur snel te sluiten waardoor er maar een kort gesprek is. ‘’Mijn man en dochter zijn nu natuurlijk veel thuis, waardoor het rumoerig is als ik mijn kerkdienst wil volgen. Daardoor ben ik er niet altijd bij met mijn hoofd en dat is wel even wennen.’’

Meer aandacht voor de kerk
Een meerderheid van de Nederlandse bevolking rekent zich niet meer tot een religieuze groepering. Toch zijn er volgens een kwantitatief onderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) nog altijd groepen die wel gelovig zijn. Peter Nissen hoort als predikant in zijn dorp dat dit komt omdat de kerk een sociaal aspect met zich meebrengt. ‘’Ik heb aan mijn mensen gevraagd wat ze missen en iedereen was daarover unaniem. Na een kerkdienst drinken de mensen in de ruimte naast de kerk altijd nog koffie met elkaar, waarna ze de kerkdienst aan een lange tafel bespreken. Dit is nu tijdens de coronacrisis niet mogelijk en dat missen de mensen enorm.’’

De Nederlandse kerkbezoeker wordt beïnvloed door de coronacrisis. Volgens sociaal psycholoog Susanne Täuber is een kerk bij uitstek een gemeenschap waarbij mensen betekenis en verbondenheid kunnen vinden, maar dit wordt nu bemoeilijkt. ‘’De moderne media wordt ingezet, maar ik vraag mij af of er straks echt meer mensen naar de kerk gaan. Je kan ook voor een paar seconden een livestream even aanklikken en dan weer weggaan. Maar mensen kunnen de kerkdienst ook een aantal keer opnieuw bekijken’’, aldus predikant Nissen.

De coronacrisis zorgt ervoor dat mensen geneigd zijn om elkaar op te zoeken. ‘’We voelen ons kwetsbaar en onzeker, waardoor veel mensen steun bij elkaar en het geloof zoeken omdat ze samen willen zijn. Juist in deze fase zitten we in een sociaal isolement en dat gaat tegen de natuur van de mens in’’, aldus Täuber. Zij kan zich goed voorstellen dat alle lege kerken straks weer gevuld zijn. ‘’Voor sommige mensen is de drempel te hoog om steeds naar de kerk te gaan, maar omdat ze nu de diensten online kunnen volgen voelen ze weer meer verbondenheid. Maar dat ga je pas na deze crisis zien.’’

Een gemis
Enkel het tikken van de lange houten klok klinkt door de kamer. De dienst wordt vervolgd met een stuk uit de Psalm, het Bijbelboek, waarna er weer opnieuw lange en oorverdovende klanken uit het orgel komen. Geritsel klinkt er vanaf de bank als Leny door haar liedboek bladert opzoek naar het Glorialied. Ze kijkt verward op. ‘’Hij maakt een foutje!’’ Klinkt er vanaf de bank. ‘’Ik let nu op hele andere dingen, waardoor foutjes me ook meer opvallen.’’

Zware en harde klanken galmen door de huiskamer als de organist het eerste Bijbelse lied inzet. Leny bladert opnieuw door haar liedboek en neuriet met de melodieën mee, maar dat is wel anders dan dat ze gewend is. ‘’Ik voel me niet op mijn gemak om nu mee te zingen, het doffe en kille geluid dat uit de televisie komt is anders dan wanneer je het hoort in de kerk. Daarbij gaat je stem ook niet op in de massa en dat voelt raar. Het zou helpen als de dominee mee zou zingen, maar ik snap dat dat misschien teveel is gevraagd.’’

Voor Leny is het lastig om voldoening uit de livestream te halen voor haar geloof. ‘’Het is fijn dat het kan, maar het heeft niet veel voordelen. Mijn hele dagritme is weg, omdat ik nu niet meer naar de kerk ga.’’ Toch vindt Leny het belangrijk om verbonden te zijn met het geloof. ‘’Iedere avond bid ik op de rand van mijn bed voordat ik ga slapen.’’ Omdat Leny in een koor zit, krijgt ze iedere week liedjes opgestuurd. ‘’We willen gaan proberen om dit via Zoom met z’n allen te gaan doen, maar het lastige daaraan is dat het bijna niet synchroon met elkaar loopt.’’

Grote verandering
Ondanks dat het wennen is, beleeft Leny het geloof en de kerkdiensten intenser dan andere jaren. ‘’ ‘s Avonds in bed neem ik uitgebreider de tijd om te bidden. Ik bid veel voor mijn zwakke moeder van 94, maar ook voor de zwakke mensen om mij heen. Het leven kan plots een rare wending nemen, vooral met zoveel ziekte in de wereld.’’ Ondanks dat Leny de livestreams een lastige verandering vindt, blijft ze trouw alles volgen. ‘’Om op die manier verbonden te zijn met mijn geloof.’’

Vanaf de bank klinkt er zacht gelach. ‘’Eigenlijk moet ik je een pepermuntje geven,’’ roept Leny. ‘’Voordat de preek begint geef je elkaar in de kerk altijd een pepermuntje, maar nu doe ik dat niet hoor!’’ Zegt ze met een lach op haar gezicht. ‘’Wel pak ik thuis een glaasje limonade als ik naar de dienst kijk, maar dat doe ik in de kerk dan weer niet. Dan zouden ze me raar aankijken.’’

Tik.. Tik… Tik.. De klok is opnieuw te horen. De preek is afgelopen en het eindgebed wordt door Mieke ingezet. ‘’Onze Vader die in de hemelen zijt…’’ Een vrolijk deuntje in de woonkamer laat Leny afleiden, ze kijkt verbaasd om zich heen om het geluid een plek te geven. Even lijkt het erop dat het uit de kerkdienst komt, tot er een rood met witte bus voorbij komt. Het is de ijskar die met veel kabaal de huizen passeert. Leny lacht: ‘’Op deze manier zou je in de kerk niet afgeleid worden!’’

De organist zet het slotlied in, Leny neuriet deze keer niet alleen maar mee. Ze laat haar voeten en hoofd langzaamaan op de maat meebewegen. ‘’God geeft ons allen vrede, amen.’’ Zo klinken de laatste paar woorden van dominee Mieke voordat zij uit het beeld verdwijnt, waarna de livestream eindigt. Leny zucht zacht, sluit haar bijbel en liedboek en loopt weer terug naar de eettafel waar de laptop staat. De kerkdienst is afgelopen en ook deze keer weer zonder een gezellig kopje koffie.