Fryslân boppe! Maar hoe gaat het eigenlijk met deze minderheidstaal?
Het Fries is de tweede officiële taal binnen Nederland. Deze wordt het meest gesproken door de inwoners van Friesland. Ook binnen deze taal zijn er verschillende dialecten. Zo zijn er de drie hoofddialecten; Kleifries, Woudfries en Zuidwesthoeks, maar daarnaast zijn er ook kleinere dialecten. Hoe is het om jezelf verstaanbaar te maken in Friesland met deze taal en dialecten? Kom mee met ons op pad om de Friese taal en haar dialecten te ontdekken!
De roadtrip bestaat uit drie verschillende plekken; Balk, Grou en Jubbega. Op welke manier deze gereden wordt, is aan jezelf om te beslissen. Bij elke van de plekken spreken we met iemand over de Friese taal en haar dialecten. De motor van de witte Renault Megane gaat aan. De auto staat geparkeerd in hartje Leeuwarden. De eerste bestemming wordt ingevoerd. Het geluid van klikkende riemen overstemt het getik. De zon staat hoog aan de blauwe hemel. Er is geen enkel wolkje te bekennen. De perfecte dag om op onderzoek uit te gaan naar alle dialecten. ”Waar gaan we ook alweer als eerste heen?”, klinkt van de achterbank.
Uit onderzoek van de Taalatlas 2020 blijkt dat de meeste Friezen weinig tot geen moeite hebben met het verstaan van de Friese taal. ‘’Dit heeft te maken met de taaloverdracht binnen de families. Die blijft op een manier toch behoorlijk intact in Friesland. Ik denk dat het veel te maken heeft met de status die de taal heeft. Mensen hebben niet het gevoel dat ze iets anders moeten’’, aldus Arjen Versloot, Hoogleraar Germaanse taalkunde. Volgens hem heeft dat deels te maken met dat zij in beperkte mate een druk voelen. Dit zie je ook terug in de een na hoogst scorende, het spreken. Neem bijvoorbeeld de dialectsprekers, die hebben tot in de jaren 80 gehoord dat zij met een spraakgebrek praten, en dat het helemaal niet goed is voor de kinderen en hun schoolprestaties. ‘’Ik zeg niet dat dit niet in Friesland gebeurd, maar op een beperkte schaal. Daarom hebben zij niet het gevoel dat ze per se Nederlands moeten spreken.’’ Uit hetzelfde onderzoek blijkt ook dat 84,1% van de Friezen met moeite of helemaal niet het Fries kunnen schrijven. Volgens Mirjam Vellinga, projectmanager bij Afûk, heeft dat te maken met verschillende punten, zoals de volgende. ‘’Zo is er een tekort aan aandacht naar het Fries op de scholen. Op vele scholen is er maar één uurtje Fries in de week. Deze wordt dan ook meer besteed aan het verstaan en spreken van de taal.’’ Wel merkt Vellinga al een lichte groei op het gebied van lezen en schrijven. ‘’Dat heeft te maken met de sociale media. Steeds meer inwoners vinden het raar dat er normaal Fries wordt gesproken, maar op sociale media weer Nederlands. Hierdoor zie je een kleine verschuiving, omdat er meer mensen Fries op Instagram of WhatsApp praten.’’
Gaan jullie mee met ons mee roadtrippen naar Balk, Grou en Jubbega om verhalen over Friese dialecten te ontdekken?
Klik op de foto’s om de plekken te bezoeken!
Uit onderzoek van het CBS blijkt dat het Nederlands en het Fries thuis het meest gesproken worden in Friesland. Dat het Fries met 39,6% als tweede scoort is dan ook niet zo gek volgens Vellinga en Versloot. ”Waarin vroeger Nederlands praten niet echt werd gedaan, is het nu heel anders. Het was of je sprak Nederlands of je sprak Fries. Nu is praktisch iedereen in Friesland tweetalig opgevoed”, aldus Vellinga. Het wordt steeds normaler om beide talen te spreken. Volgens Versloot heeft dat te maken met de jongeren. ”Het komt steeds vaker voor dat jongeren zeggen dat zij tweetalig opgevoed zijn. Ze spreken dan Fries met hun vader en Nederlands met hun moeder, of andersom natuurlijk. Vroeger werd het Nederlands er naast bijgeleerd, maar de kinderen werden Fries opgevoed. Ze beheersten beide talen, maar thuis spraken ze vooral Fries.”
Als er dan zoveel Fries thuis werd gesproken, hoe kan dat dan de nummer twee zijn? Volgens Vellinga heeft dat te maken met de invloed van het Nederlands. ”De invloed van het Nederlands is groter geworden. Dit komt door middel van de televisie en de media. Ook sociale media speelt hier een rol in, want daarop wordt voornamelijk Nederlands gesproken en geen Fries. Ook al zit er op het gebied van sociale media wel een kleine verschuiving aan te komen. Daarnaast trekken ook steeds meer mensen in de vakanties naar Friesland. Dat heeft natuurlijk ook invloed op de taal.” Het Fries blijft wel een minderheidstaal, omdat het door een kleine groep van de bevolking wordt gesproken. Daarom zijn zij ook een stuk kwetsbaarder voor dalingen op het gebied van beheersing. ”Doordat de kinderen tweetalig opgevoed worden, is er meer kans dat de generatie later thuis ook Fries spreekt. Er zijn een aantal van die lijntjes die deze taal van afbrokkelen weerhouden. Kijk het groeit niet, maar het stort ook niet in”, legt Versloot uit.
Van der Wal en Roos stappen weer in de witte auto. Deze keer zien ze er meer rood uit dan de eerste keer. ”Laten we over Heerenveen terugrijden. Daar moet ik er af en dan kunnen jullie door”, stelt Van der Wal. Het getik van een nieuwe en laatste bestemming klinkt door de auto. ”Klopt, dat is voor ons ook de snelste weg terug naar Leeuwarden”, zegt Roos. Nog geen drie kwartier later klinken de piepjes tijdens het inparkeren. De roadtrip langs de verschillende Friese dialecten en deskundigen zit er weer op. Nu je wat meer informatie over de Friese taal en haar dialecten bezit, kan je de volgende keer zelf een route rijden langs je eigen favoriete Friese dialecten!
Oant sjen!
Afbeelding van Dominick Verstoep via Pixabay
De onderzoeken die zijn gebruikt, heten ‘De Fryske Taalatlas 2020’ van de Taalatlas en 'Talen en dialecten in Nederland' van het CBS. De Taalatlas is uitgegeven in 2020 en het CBS kwam uit in 2021. Uit de taalatlas heb ik gebruik gemaakt van tektst 1.1 en tabel 1.2. Bij het CBS heb ik gebruik gemaakt van tabel 2.1. Hierbij heb ik datavisualisatie gemaakt in het programma Flourish en ik heb enkele data ook in de lopende tekst genoemd door middel van percentages. De percentages in kwestie zijn; 84,1% uit de Taalatlas en de ander 39,6% van het CBS. Voor mijn visualisaties heb ik bewust gekozen voor bubble chart bij de beheersing van de taal en een staafdiagram bij welke talen er worden gesproken. In mijn ogen biedt dit een goed perspectief op het gebied van de rol van de Friese taal. Het CBS onderzoek is op basis van een enquête verricht. De vragen die zijn gebruikt, zijn te vinden onder het kopje 'Methode en resultaten'. Ook het onderzoek van De Fryske Taalatlas 2020 is gebaseerd op een enquête . De vragen zijn niet terug te vinden in het bestand. Echter is het in opdracht van de provincie en in samenwerking met de gemeenten gegaan, waardoor het betrouwbaar lijkt.