De stijging van de vraag in de transgenderzorg leidt tot enorme wachtlijsten. Bij een kliniek moet een persoon wellicht drie jaar wachten tot het eerste intakegesprek. Volgens belangenorganisatie Transgender Netwerk en Transvisie zijn deze wachttijden te lang en kan en moet hier verandering in komen. Hoewel er veel oorzaken zijn voor de wachttijden, is de grootste oorzaak; de stijgende vraag naar hulp die sneller stijgt dan het aanbod.
Huidige Wachttijden in de Transgenderzorg
Volgens het Amsterdam UMC, een fusie van het voormalige Academisch Medisch Centrum en VUmc, moeten kinderen gemiddeld twee jaar wachten op hun eerste consult, terwijl volwassenen zelfs tot drie jaar moeten wachten. Deze lange wachttijden worden bevestigd door andere bronnen, waaronder Transvisie. Transvisie is een belangenorganisatie voor transgender personen. Annabel, coördinator van Transvisie infopunt: ‘De wachttijden zijn verschrikkelijk’.
De belangrijkste oorzaak van de lange wachttijden in de transgenderzorg is de enorme toename in de vraag naar deze zorg. Uit een onderzoek van het CBS, gepubliceerd in 2024, blijkt dat steeds meer mensen de stap zetten om hun geslacht juridisch te laten veranderen. In 2007 waren er slechts 60 mensen die deze juridische geslachtsverandering doormaakten, maar in 2021 is dit aantal gestegen naar 680 personen. Dit komt neer op een toename van maar liefst 1033% in slechts veertien jaar tijd. Deze groei in het aantal hulpzoekenden zorgt ervoor dat de gespecialiseerde genderklinieken steeds minder mensen binnen een korte termijn kunnen helpen.
Dit wordt duidelijk in het onderzoek van UMC Amsterdam. In 1980 zochten slechts 34 mensen hulp bij een specifieke genderkliniek voor hormoonbehandelingen. Destijds werd 91% van hen, oftewel 31 van de 34, binnen vijf jaar na het eerste intakegesprek geholpen. In 2015 was het aantal aanmeldingen tot 686 gestegen. In dat jaar slechts 446 van de 686 aanmeldingen binnen dezelfde periode van vijf jaar worden behandeld. Dit resulteerde in een zorgpercentage van 65%
De toename van het aantal transgender personen in Nederland heeft er dus voor gezorgd dat de wachttijden flink zijn opgelopen. Terwijl de vraag naar genderzorg sterk blijft groeien, zijn de middelen en de capaciteit van de genderklinieken niet snel genoeg meegegroeid, wat leidt tot langere wachttijden voor de transgender gemeenschap. Hierdoor moeten mensen vaak jarenlang wachten voordat ze toegang krijgen tot de zorg die ze hard nodig hebben.
Andere oorzaken van de wachttijden
Er is onvoldoende capaciteit binnen de zorginstellingen om aan de groeiende vraag te voldoen, wat resulteert in langere wachttijden. ‘Het aanbod van genderzorg is met bijna 500% gestegen in de afgelopen vijf jaar, maar de vraag is nog harder gestegen’, aldus Annabel.
De groeiende vraag naar transgenderzorg is het gevolg van verschillende factoren. Ten eerste heeft de toegenomen representatie van transgenderpersonen in de media bijgedragen aan een grotere maatschappelijke acceptatie. Hierdoor worden meer mensen zich bewust van hun genderidentiteit, wat hen aanzet om eerder zorg te zoeken.
Daarbij wijst een Onderzoek van de Radboud Universiteit erop dat discriminatie en de voortdurende marginalisering van transgenderpersonen ook kunnen bijdragen aan de verhoogde zorgvraag. Discriminatie kan leiden tot psychische problemen en een grotere behoefte aan gespecialiseerde zorg, dit wordt ‘minderheidsstress’ genoemd. De stijgende vraag naar zorg kan komen door positieve ontwikkelingen, zoals acceptatie, en door negatieve ervaringen, zoals discriminatie.
De vraag stijgt, maar volgens het onderzoek “Mijn Gender Wiens Zorg?” is het niet nodig dat de wachttijden zo lang zijn. Het onderzoek is van de rijksoverheid en benadrukt dat bijna alle personen met genderdysforie worden doorverwezen naar gespecialiseerde centra. Volgens het genoemde onderzoek is dit overbodig. Volgens de onderzoekers is een huisarts bevoegd om medicatie voor transgenderpersonen voor te schrijven, maar door gebrek aan scholing en kennis wordt dit niet gedaan. Daarbij moeten protocollen aangepast worden zodat het proces zo vlekkeloos mogelijk kan verlopen.
‘De conclusie uit dit onderzoek zegt dat gendervraagstukken niet alleen in de genderpoli thuishoren, maar ook elders als het vraagstuk van de persoon daarop aansluit. Niet iedereen zoekt een medische transitie, maar iedereen wordt automatisch doorverwezen naar de complexe zorg,’ aldus Annabel van Transvisie
Deelnemers uit het onderzoek benoemden zelf dat huisartsen en zorgprofessionals buiten de gespecialiseerde genderkliniek meer betrokken moeten worden.
De voorzitter van Transgender Netwerk, Remke Verdegem is het met deze stelling eens. Zij is ervan overtuigd dat wanneer de huisarts beter opgeleid wordt, de huisarts een veilige eerste opvang kan zijn voor transgenderpersonen. ‘Mijn eigen huisarts weet niks van genderdiversiteit af, het wordt niet eens opgenomen in de leerstof van de opleiding. Het beste zou zijn als de huisarts al een begin kan maken aan de medische transitie, in plaats daarvan zit iemand 3 jaar thuis te wachten’, aldus Verdegem. Mocht dit gebeuren dan zou de huisarts zelf al hormonen mogen voorschrijven zonder dat er een doorverwijzing nodig is naar een gespecialiseerde genderkliniek.
Mentale Gevolgen van Lange Wachttijden
Remke Verdegem: ‘Een genderdivers persoon zit dan al erg met zichzelf in de knoop en dan moet diegene uiteindelijk drie jaar lang wachten om iets in gang te zetten, dat is wel heftig. Het is alsof je kiespijn hebt en over een half jaar kun je naar de tandarts toe. Dat is niet acceptabel en daarbij kost het ook nog eens mensenlevens.’
De lange wachttijden in de transgenderzorg in Nederland hebben negatieve gevolgen voor de mentale gezondheid van transgender personen. Deze gevolgen omvatten verhoogde niveaus van stress, angst, depressie en andere psychische problemen.
Het lange wachten verergert gevoelens van genderdysforie, dit kan leiden tot hogere niveaus van angst en depressie. Genderdysforie is het ongemak of de stress die iemand ervaart vanwege een verschil tussen hun geboortegeslacht en hun genderidentiteit. Het gebrek aan genderzorg verhoogt gevoelens van onzekerheid en frustratie. In sommige gevallen leiden de lange wachttijden tot verhoogde risico’s op zelfmoordgedachten en -pogingen.
Verbetering
Het is volgens belangenorganisaties duidelijk dat er dringende maatregelen nodig zijn om de wachttijden in de transgenderzorg te verkorten.
Uit onderzoek blijkt dat het opleiden van zorgverleners, inclusief huisartsen, tot specialisten in transgenderzorg zeer bevorderlijk kan zijn. Hiervoor moeten uiteraard nieuwe protocollen en maatregelen worden ontwikkeld om dit proces soepel te laten verlopen. Als dit lukt, zullen de wachttijden bij gespecialiseerde genderzorg aanzienlijk korter worden. Dit kan worden bereikt door meer opleidingen en trainingen aan te bieden, wat de communicatie tussen hulpvragers en zorgverleners makkelijker en sneller maakt. Dit kan helpen om de druk op gespecialiseerde centra te verminderen.
Daarbij wordt er ook benadrukt dat bewustwordingscampagnes en educatieve programma’s de acceptatie van transgender personen zal bevorderen. Hierdoor kan de minderheidsstress verminderen. Wanneer dit verminderd wordt, voelen genderdiverse personen ook minder snel dat het enige punt van erkenning bij genderklinieken vandaan kan komen. De acceptatie kan dan van meerdere kanten komen, waardoor deze personen ook minder het gevoel hebben om door een bepaald traject heen te moeten.
Conclusie
De lange wachttijden in de transgenderzorg in Nederland zijn grotendeels het gevolg van een aanzienlijke toename in de vraag naar deze zorg. Een stijging die te snel gaat voor de zorg om bij te houden. Deze toegenomen vraag is voornamelijk gedreven door de volgende factoren: Enerzijds is er de grotere maatschappelijke acceptatie en zichtbaarheid van transgender personen. Hierdoor voelen meer mensen zich erkend en daardoor durven zij hulp te zoeken. Anderzijds zegt de Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) dat de discriminatie en de voortdurende marginalisering van transgender personen ook kunnen bijdragen aan de verhoogde zorgvraag.
Dataverantwoording: Voor het artikel zijn de gegevens van het CBS gebruikt om het aantal transgenderpersonen dat een juridische geslachtsverandering heeft ondergaan van 2007 tot 2021 te analyseren. Jaarlijks is het exacte aantal personen dat hun geslacht juridisch heeft laten veranderen berekend en weergegeven in aantallen en percentages. Daarnaast is het percentageverschil tussen 2021 en 2007 vastgesteld, wat inzicht biedt in de groei van het aantal juridische geslachtsveranderingen gedurende deze periode. Voor de gegevens kan verwezen worden naar de CBS-website: Kenmerken van transgenderpersonen 1995-2021.