Klimaatverandering behoort tot één van de meest urgente uitdagingen van de 21e eeuw. De stijgende mondiale temperatuur, voornamelijk veroorzaakt door menselijke activiteiten zoals de uitstoot van broeikasgassen, heeft ingrijpende gevolgen voor het milieu, de economie en de samenleving. Organisaties zoals Extinction Rebellion zetten zich hier in binnen- en buitenland voor in. Maar hoe worden de demonstraties van Extinction Rebellion in beeld gebracht door de Nederlandse media?
Samen met Robin Leemburg, heb ik, Iris Nulkes onderzoek gedaan naar de berichtgeving over klimaatprotesten tussen de NOS en RTL Nieuws. In dit onderzoek zijn in totaal 61 foto’s geanalyseerd, uit de periode van 1 januari 2023 tot en met 31 december 2024.
Demonstraties in Nederland
Organisatie Extinction Rebellion is een internationale beweging die strijdt voor een leefbare en rechtvaardige planeet. De beweging is bekend om vreedzame, maar vaak ontregelende acties zoals demonstraties, sit-ins en blokkades. In Nederland leiden deze protesten tot verdeeldheid: terwijl sommigen de acties als onmisbaar beschouwen voor het aankaarten van de klimaatcrisis, zien anderen ze als storend of polariserend. De Nederlandse media pakken deze demonstraties ook op. De lading van de beelden verschilt sterk per mediaplatform. Zo worden er beelden gedeeld waar klimaatactivisten vredig actievoeren, worden weggesleurd door de politie, of zelfs vandalisme plegen.
Onderzoek naar beeldgebruik NOS en RTL Nieuws
De NOS en RTL Nieuws kiezen verschillende invalshoeken bij het verslaggeven van protesten. Waar de NOS structureel meer beelden van de politie laat zien, richt RTL zich meer op de demonstranten. In 2023 was de politie zichtbaar in 19% van de NOS-beelden, tegenover 11% bij RTL. Dit verschil groeide verder in 2024: bij de NOS steeg het aandeel naar 28%, terwijl RTL bleef hangen op 22%. Het lijkt erop dat de NOS bewust probeert om beide kanten van het verhaal te belichten. Dit kan zorgen voor een meer gebalanceerde weergave. RTL kiest er juist voor om de aanwezigheid van de politie minder nadrukkelijk te tonen, waardoor spanningen en conflicten minder centraal staan.
Onderstaande grafieken weergeven het percentage politie, omstanders en demonstranten die in beeld te zien waren per jaar en omroep.
Focus op boodschap demonstranten
RTL Nieuws kiest ervoor om demonstranten en hun idealen nadrukkelijk in beeld te brengen. In 2023 toonde RTL de demonstranten in 70% van de beelden, terwijl dat bij de NOS iets lager lag op 68%. In 2024 werd dit verschil nog groter: RTL steeg naar 75%, terwijl de NOS daalde naar 67%. RTL benadrukt door middel van framing vooral de acties en de boodschap van de demonstranten, wat een actiegerichte en meer empathische indruk achterlaat. De NOS, daarentegen, plaatst de demonstranten vaker in een bredere context, waarin ook andere partijen, zoals de politie, een rol spelen. Dit kan ervoor zorgen dat de NOS-beelden eerder een sfeer van conflict oproepen.
Omstanders blijven buiten beeld
Beide omroepen laten weinig zien van omstanders, hieronder vallen onder andere de pers, voorbijgangers en toeschouwers. Bij de NOS daalde het aantal beelden van omstanders van 14% in 2023 naar slechts 5% in 2024. RTL liet omstanders in 19% van de beelden zien in 2023 en 3% in 2024. Hierdoor ligt bij beide partijen de focus vooral op de directe interacties tijdens de protesten, maar RTL heeft soms oog voor de bredere sociale omgeving.
De keuzes in beeldvoering van de NOS en RTL hebben een grote invloed op hoe het publiek protesten ervaart. Kountouris en Williams (2022): “Wanneer protesten worden gepresenteerd als radicaal of ontwrichtend, is de kans kleiner dat het bredere publiek zich met de demonstranten kan identificeren, wat de effectiviteit van het protest verder ondermijnt.”
De NOS biedt een completer beeld door zowel demonstranten als de politie te belichten, maar deze aanpak kan ook een conflictgerichte sfeer oproepen. Het protestparadigma is een term die goed bij deze situatie past. RTL richt zich meer op de idealen en acties van de demonstranten, wat een positiever en rustiger beeld van de protesten geeft. Beide invalshoeken belichten belangrijke aspecten, maar laten het publiek de gebeurtenissen op een heel andere manier zien.
NOS, Lennard Swolfs- 24 februari 2024 RTL Nieuws, ANP/Eva Plezier – 24 februari 2024