Zelfzorg voor mental coaches: hoe blijf je mentaal gezond?
Beeld en tekst: Iris Nulkes
28 jaar was ze pas, toen ze besloot haar hele leven om te gooien. Karen Walthuis was van oudsher werkzaam in de commerciële sector: tot ze op een gegeven moment diepgang mistte in haar werk. Door als reisbegeleider mee te gaan met een rondreis door Midden-Amerika wist ze het zeker: ‘Ik wil mensen als coach begeleiden!’ vertelt ze enthousiast. Tegenwoordig begeleidt ze al ruim 25 jaar zowel coachees als mede-coaches. ‘Ik zie het als noodzakelijk om te praktiseren wat je predikt, niet alleen voor je eigen welzijn, maar ook voor dat van je coachees.’
Iedereen kan zich op dit moment coach noemen: een achtergrond in de psychologie is namelijk niet vereist en het is geen beschermd beroep. Een belangrijk gegeven bij dit feit, heeft betrekking op de mentale gezondheid van de Nederlandse samenleving. Uit het veertiende kwartaalonderzoek van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, bleek dat 26% van de Nederlandse volwassenen zich zeer vaak gestrest voelt. Dit komt bijvoorbeeld door werk of sociale contacten. De mentale gezondheid van volwassenen bleef in 2024 grotendeels stabiel. Je zou kunnen zeggen: een stabiele mentale gezondheid is een goed teken, toch wordt dit als opmerkelijk gezien. Het aantal lifestylecoaches in Nederland is al jaren namelijk flink aan het stijgen.
Maar hoe behoud je de juiste balans tussen werk en privé als je veel werkt met mensen met mentale tegenslagen? Hoe zorg je ervoor dat je zelf mentaal stabiel blijft? En hoe ga je om met de moderne veranderingen, op onder andere sociale media, binnen dit vak? Op een zonnige donderdagmiddag sprak ik Karen op het plein waar haar oude kantoor gevestigd zit, op het Wilhelmina Gasthuisplein in Amsterdam.
Heb je zelf trainingen of opleidingen gevolgd om dit vak uit te oefenen?
‘In eerste instantie ben ik begonnen met alleen mijn empathisch vermogen en mijn werk- en communicatieve ervaringen. Dit zijn denk ik hele belangrijke kwaliteiten. Vervolgens ben ik van alles gaan doen aan opleidingen: zoals therapeutische trainingen en cursussen op verschillende gebieden. Coachopleidingen waren toentertijd veel minder uitgebreid dan nu. Ik heb zoveel mogelijk gedachtegoeden uit deze cursussen bij de bron gehaald, het was namelijk nog een vak in opkomst en niemand kende het vak coach. Op mijn veertigste ben ik afgestudeerd als psycholoog. Ik vond het fijn om een academisch handvat te hebben. Tijdens mijn opleiding werd ik steeds meer een trainer voor ander coaches. Eén van de belangrijkste opleidingen vond ik provocatief coachen en provocatieve therapie, hier ben ik uiteindelijk ook zelf trainingen in gaan geven.’
Provocatief coachen is een tegendraadse manier van begeleiden, waarbij de coachee via prikkeling, overdrijving en humor in productieve verwarring wordt gebracht en hierdoor snel in staat is het probleem te accepteren, te normaliseren of te verwerpen. Het draait om het speels en prikkelend confronteren van gedrag en overtuigingen, wat mensen aanmoedigt om nieuwe perspectieven te ontdekken en vastgeroeste patronen te doorbreken. Provocatief coachen kan effectief zijn wanneer je vastzit in je denkpatronen of gedrag en traditionele coachingstechnieken niet voldoende effect hebben. Online wordt vooral geschreven dat provocatieve coaching, humor en tegenstrijdigheden kunnen bijdragen aan effectieve gedragsverandering. De methode wordt door coachees gezien als bevrijdend en stimulerend. Er is echter geen recent wetenschappelijk onderzoek hiernaar te vinden.
Je werkt al best lang met mensen met mentale klachten, in hoeverre merk je zelf dat je mentale gezondheid hierdoor beïnvloed wordt?
‘Mensen merken vaak dat ze ergens in belemmerd worden. Ze kunnen niet optimaal genieten, presteren of communiceren: iets staat hen in de weg. Ik denk dat de worstelingen die ik in mijn leven heb gehad, waar ik ook telkens op heb gereflecteerd met andere collega’s, vanzelfsprekend zijn. Je hoeft als coach niet verlicht te zijn, je kan niet alles hebben gezien, doorleefd of hebben achterlaten. Wat ik belangrijk vind is dat je alleen maar kan werken met dingen en issues die voor jezelf geen groot issue meer zijn.’
‘De essentie van coachen is dat je de ander begeleid naar het beter kunnen realiseren van zijn eigen doelen.’
‘Bij mijn eigen proces merkte ik dat ik het lastig kon vinden als de coachee boos werd op mijn manier van werken en op mij als persoon. Ik vatte deze opmerkingen persoonlijk op en ik ging twijfelen aan mijn manier van werken. Door hierover te praten kwam ik erachter dat sommige beschuldigingen kwamen, omdat ik dingen raakte bij de ander. Dat is juist de taak als coach: om dingen open te breken. Mensen projecteren dat dan op jou. Als je de opmerkingen van coachees persoonlijk oppakt en daardoor bijvoorbeeld onzeker of afgewezen voelt, ondermijnt dat je zelfvertrouwen, vitaliteit en de manier hoe je in het gesprek staat. Dit kan je schaden. Als iemand hele sombere gedachten heeft en je meezuigt in de negativiteit, dan kan je daar last van hebben als coach. Het is belangrijk om in dit soort situaties duidelijk onderscheid te maken in ieders gedachten en je niet te veel mee te laten trekken in de gedachten van de coachee.’
Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat werken met mensen die mentale problemen hebben, ook invloed kan hebben op de coach of therapeut zelf. Sommige coaches groeien juist door dit werk, omdat ze zichzelf en anderen beter leren begrijpen. Dit helpt hen om op een positievere manier met hun eigen leven om te gaan. Uit dit onderzoek blijkt dat therapeuten niet alleen stress of emotionele last ervaren, maar ook inspiratie en persoonlijke groei door het zien van de veerkracht van hun cliënten.
Tegenwoordig wordt er online veel geschreven over het “stereotype” coaches, hoe ervaar jij dat als coach die al langere tijd ervaring heeft?
‘In het begin maakte ik mij een stuk sneller druk om de diverse stereotypen over coaching. Op een gegeven moment heb ik bedacht dat ik doe wat ik kan, binnen mijn invloedsfeer. Ik schrijf artikelen, boeken en ik geef trainingen aan andere coaches die dit willen horen en snappen. Ik begeleid zelf mensen die op zoek zijn naar heling van dit “stereotype” coaches.
Ik zie tegenwoordig een sterke behoefte vanuit coaches om bewonderd te worden door hun coachees. Dit soort coaches dragen bepaalde overtuigingen uit, zoals: ‘Iedereen heeft de keus om gelukkig en succesvol te zijn,’ hiermee duw je mensen die niet gelukkig of succesvol zijn, verder in de shit. Als je dus niet gelukkig bent als coachee ‘doe je iets fout’, maar niemand kan elke dag gelukkig en succesvol zijn. Op het moment dat je dus niet aan die criteria voldoet, voel je jezelf nog meer een mislukking. Sommige mensen zijn hier enorm depressief van geworden en dat vind ik echt toxisch.’
Hoe behoud je de balans tussen werk en privé?
‘Aan de ene kant is er geen verschil tussen werk en privé. Mijn manier van leven is reflecteren op mezelf en op mijn ervaringen. Ik vind bewustwording en steeds helderder zien wie je bent en waar je je in bevind, erg belangrijk. Mijn manier van leven ben ik mijn werk gaan maken. Het bewustzijn relativeert enorm en zeker met het ouder worden en steeds meer ervaring opdoen, geeft dit ook een soort rust en relativering. Iedereen leeft in zijn eigen wereld: iedereen beleeft de wereld op zijn manier. Dit wordt deels bepaald vanuit waar we vandaan komen, de cultuur waar we in zitten, de tijd waarin we leven of mensen die je (toevallig) ontmoet hebt. Daar hebben we het allemaal mee te doen. De enige weg is acceptatie van dit gegeven.’
Zoals eerder genoemd bleek uit onderzoek van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, dat 26% van de Nederlandse volwassenen zich zeer vaak gestrest voelt. Dit komt bijvoorbeeld door werk of sociale contacten. Juist daarom is het belangrijk om bewust stil te staan bij de balans tussen werk en privé. Karen benadrukt het belang van zelfreflectie en lichamelijke bewustwording. Als je zelf mentaal in balans bent, kun je zuivere, open aandacht geven aan een ander en dat is essentieel in haar werk als coach.
Ervaar je het als een last dat je werk en privéleven zo door elkaar verweven zijn?
‘Nee, dat is juist één van de belangrijke dingen in je ontwikkeling als professioneel begeleider. Ik heb hier wel veel dingen voor moeten doen, bijvoorbeeld: oosterse vechtkunsten en boksen, om echt te voelen dat dit mijn autonomie als coach is, en dit die van jou als coachee. Om niet fysiek meegetrokken te worden in de duistere energieën kan best een uitdaging zijn. Alle opleidingen en cursussen die ik heb gedaan, van filosofisch tot psychologisch, tot meditatief, oosterse vechtkunst en tantra. Ik heb van alles gedaan en onderzocht om steeds meer helderheid op al die lagen van ons zijn te hebben. Dat vind ik ook het leuke van dit vak. Naarmate je dit doet en je ertoe laat, ga je je steeds vrijer en autonomer voelen.
Als je beter weet wat van jou is, kan je beter zien wat van de ander is. Hierdoor kan je beter jouw beeld voor jezelf houden en deze niet overbrengen naar de ander. Ik heb zelf ook een coach, waar ik mee kan sparren en scherp door kan blijven.
Je moet goed blijven voelen wat er in jouw lijf gebeurt en wat jouw lijf nodig heeft. Waar heb je behoefte aan? Wat voel je en waar duidt dat op? Daar zit onze informatie om vitaal te blijven. Je kan als coach het meest van betekenis zijn als je zelf vitaal bent, als je zelf lekker in je vel zit. Als je zelf mentale klachten ervaart, kan je niet de kwaliteit van aandacht geven die nodig is. Ik voer hierdoor ook nooit te veel gesprekken achter elkaar.’
‘Ik wil iedere coachee dezelfde zuivere aandacht geven. Ik moet dan ook weer tot mezelf komen, om weer open te kunnen staan voor de ander: met die kwaliteit van aandacht die de ander verdient.’