De digitale kast: jongeren in strijd tussen verbinding en vervreemding
“Mijn reel werd 250.000 keer bekeken. Maar toen het aantal weergaven de pan uit rees, kwamen er ook doodsbedreigingen mijn kant op.”
Foto gegenereerd met ChatGPT- "Maak een foto over de dalende mentale gezondheid van jongeren. De jongere moet alleen zijn in een lege ruimte en het moet lijken alsof de afbeelding is geïllustreerd."
Openhartig vertelt Emily van Putten over de negatieve ervaringen die ze heeft gehad met sociale media. Ze werkt in de IT-sector, is spreker en podcastmaker, en geeft in oktober een Engelstalige TEDx-talk over de effecten van sociale media op de mentale gezondheid. Haar focus ligt op de druk die jongeren voelen om een perfecte versie van zichzelf neer te zetten online. “Sociale media is niet per se slecht,” zegt ze, “maar het houdt ons een vervormde spiegel voor.”
Volgens Emily groeien jongeren op in een wereld waarin ze continu worden geconfronteerd met de best mogelijke versie van anderen: gefilterd, gepolijst en succesvol. “Als je zelf niet zeker weet wie je bent, voelt dat als een onhaalbare norm.” Voor veel jongeren is sociale media meer dan vermaak: het is een onderdeel van hun identiteit. Platforms als Instagram, TikTok en Snapchat bieden ruimte voor creativiteit, verbinding en zelfexpressie. Tegelijkertijd vergroten deze platforms de druk om te presteren, er perfect uit te zien en altijd beschikbaar te zijn.
Beeld: Iris Nulkes - Emily met conceptversie van TED-x talk in de hand.
Emily over het creëren van een persona op het internet, die je in de werkelijkheid niet bent.
Mentale druk onder jongeren
Sociale media speelt een grote rol in het sociale leven van jongeren. “Het helpt jongeren zichzelf te vormen en betekenisvolle relaties aan te gaan.” zegt Nastasia Griffioen, onderzoeker bij het Trimbos-instituut.
Foto gegenereerd met ChatGPT - "Maak een afbeelding over de dalende mentale gezondheid van jongeren. Gebruik hierbij de stijl van Blond Amsterdam."
Maar diezelfde platforms brengen ook risico’s met zich mee. “Sociale vergelijking, fear of missing out (FOMO), cyberpesten en constante prestatiedruk zijn inmiddels bekende bijwerkingen van langdurig schermgebruik.”
Volgens het rapport Schermgeluk en Schermverdriet van Unicef leidt intensief gebruik van sociale media bij jongeren tot slaapproblemen, onzekerheid over het eigen lichaam en sombere gevoelens. Ook blijkt uit het meest recente HBSC-onderzoek dat het aantal jongeren met emotionele problemen gestaag toeneemt. Hierin is sinds het begin van de Coronapandemie ook een flinke stijging te zien. Gonneke Stevens, onderzoeker aan de Universiteit Utrecht geeft aan: “De onderwijsachterstanden ten gevolge van de coronacrisis zijn mogelijk een katalysator geweest van een al bestaande maatschappelijke ontwikkeling: het toegenomen belang dat jongeren, hun ouders en de maatschappij in het algemeen hechten aan presteren op school.”
Bijna een verdubbeling
Maar ook de Scholierenmonitor 2023 van het Trimbos-instituut toont verontrustende cijfers. Bij 4,8% van de scholieren tussen 12 en 16 jaar is sprake van problematisch gebruik van sociale media. Waarvan 3,3% bij jongens en 6,2% bij de meisjes. Hier vindt dus bijna een verdubbeling plaats. Daarnaast geeft 14,3% aan ermee door te gaan, ondanks negatieve gevolgen voor hun welzijn.
Emily over de diversiteit binnen gender en de belangen van de huidige maatschappij hierop.
Gedrag aanpassen
Jongeren voelen zich vaak gedwongen om zich op een bepaalde manier te presenteren: afgestemd op wat scoort, wat past binnen de norm. De constante zichtbaarheid zorgt ervoor dat ze hun gedrag aanpassen, zelfs offline. Wie buiten de norm valt, wordt minder gezien. Of erger nog, ze worden zelfs uitgesloten. Volgens Emily kunnen mentale klachten ontstaan door een combinatie van factoren:
“Altijd ‘aan’ staan, waardoor herstelmomenten ontbreken, vergelijkingsdruk: het gevoel dat je alleen meetelt als je voldoet aan populaire idealen en het gebrek aan echtheid: het idee dat je als jezelf niet goed genoeg bent.”
Algoritmes sturen zelfbeeld
De invloed van algoritmes reikt verder dan likes en volgers. Met algoritmes kan het aanbod op internet persoonlijker worden gemaakt. Wat jij tegenkomt op je tijdlijn en je zoekmachine, verschilt van wat iemand anders tegenkomt. Met algoritmes kunnen bedrijven slimmer reclame maken en specifieke aanbevelingen doen. En daardoor is het voor jou als consument makkelijker om snel dingen te vinden die je waarschijnlijk interessant of leuk vindt. Aldus platform Mediawijsheid. Dit kan juist ook averechts werken. Het kan ervoor zorgen dat jongeren zich gaan vergelijken met anderen op sociale media, wat weer hun zelfbeeld negatief kan beïnvloeden. Dit blijkt uit een onderzoek van de Universiteit van Amsterdam.
Emily sluit zich daarbij aan. Ze wijst op hoe marketingcampagnes sociale normen hebben gecreëerd. “Gillette introduceerde begin 20e eeuw de norm dat vrouwen hun oksels moesten scheren. Dat begon met een advertentie, maar nu is het vanzelfsprekend geworden. Zo vergeten we waar gedrag vandaan komt en nemen we het voor lief.”
Dichter bij jezelf blijven
Om jongeren te helpen hun digitale identiteit terug te claimen, ontwikkelde Emily het A.I.M.-model: een hulpmiddel dat bestaat uit drie stappen die helpen om dichter bij je authentieke zelf te blijven in een wereld vol algoritmische verleiding. Deze belicht ze grondig tijdens haar TED-x Talk in oktober.
Beeld: Iris Nulkes - Emily bestudeert haar TedX-talk grondig.
“De eerste stap is Audit your online identity, controleer je online identiteit.” Emily roept jongeren op om zichzelf af te vragen: geef jij op sociale media een eerlijk beeld van wie je bent, of ben je vooral bezig met wat aanslaat? “Kijk eens naar je laatste vijf posts: wat laat je zien en wat ontbreekt er?”
De tweede stap is Ignore algorithmic pressure, negeer algoritmische druk. Algoritmes houden van voorspelbaarheid. Ze belonen wat past binnen hun patronen, niet wat echt is. “Maar wat scoort, is niet altijd wat klopt.” Emily benadrukt: “Vraag jezelf af: deel ik dit omdat het bij me past, of omdat het waarschijnlijk veel likes oplevert?”
De derde stap is Make intentional choices, maak bewuste keuzes. Elke beslissing die je online neemt, zegt iets over hoe je jezelf neerzet. Emily moedigt jongeren aan om bij elk bericht even te pauzeren en zichzelf te vragen:
“Draagt dit bij aan een eerlijker online beeld van mezelf, of ben ik aan het presteren?”
Data verantwoording: Voor de data-analyse is er naar diverse datasets gekeken. Er is kwantitatieve data verzameld over: het aantal jongeren dat emotionele problemen ervaart en het aantal jongeren dat problematisch gebruikmaakt van sociale media. Er is bewust gekozen om een vergelijking te maken tussen het aantal jongeren met emotionele problemen tussen 2005 en 2021. De dalende mentale gezondheid van jongeren is al jarenlang een probleem binnen de samenleving. Vandaar dat vijf diverse meetpunten zijn meegenomen in de data-analyse. Er is over het algemeen een groei te zien binnen deze tijdlijn. Er is bij beide categorieën een lichte daling te zien. De data is afkomstig uit een onderzoek van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en wordt uitgevoerd door de Universiteit Utrecht en het Trimbos-instituut onder de naam HBSC-onderzoek. De data was openbaar te verkrijgen via de website van het HBSC-onderzoek. Daarnaast is de keuze gemaakt om data te gebruiken uit de Scholierenmonitor van het Trimbos-instituut. De meest recente Scholierenmonitor komt uit 2023. Ondanks dat dit onderzoek twee jaar oud is, is alsnog de keus gemaakt om deze dataset te gebruiken. Cijfers over problematisch social mediagebruik zijn namelijk van groot belang om een compleet beeld te schetsen. Beide datasets waren vrij toegankelijk en simpel te verkrijgen, wat de transparantie ten goede komt.