Huwelijksdwang: Een Verborgen Probleem in Nederland
Terwijl we vaak denken aan een vrij huwelijk, zijn er talloze jongeren die onder druk van hun familie in een huwelijk worden gedwongen. Met een stijging van meldingen van huwelijksdwang in de afgelopen jaren is de vraag gerechtvaardigd: biedt ons juridisch systeem wel de nodige steun aan deze slachtoffers?
Een 17-jarig meisje wordt door haar ouders gedwongen om te trouwen met een man die ze nooit eerder heeft ontmoet, uit dezelfde gemeenschap. Ze voelt zich gevangen, de angst grijpt haar bij de keel, maar ondanks haar smeekbedes en tranen is haar lot al bezegeld: het huwelijk móet doorgaan. Haar protesten worden genegeerd en het familie-eer hangt zwaar in de lucht. Elke nacht ligt ze wakker, overweldigd door paniek, maar bang voor de enorme consequenties als ze weigert. Helaas is dit geen uitzondering, maar een pijnlijke realiteit die jaar na jaar opnieuw slachtoffers maakt.
Wat is Huwelijksdwang?
Huwelijksdwang is een situatie waarin iemand gedwongen of onder druk gezet wordt om te trouwen, tegen hun wil in en zonder vrije keuze. Huwelijksdwang gaat verder dan alleen een gedwongen huwelijk. Het is een ingewikkeld web van emotionele en sociale druk dat vooral jonge vrouwen (16-25 jaar) raakt. Maar vergeet de jonge mannen niet; ook zij kunnen slachtoffer worden. Dit probleem reikt door alle lagen van de samenleving, van hoogopgeleid tot laagopgeleid.
Huwelijksdwang is niet alleen strafbaar, maar ook een vorm van huiselijk geweld die vaak onopgemerkt blijft. Voor buitenstaanders lijkt alles vaak in orde, maar onder het oppervlak broeit het. Slachtoffers verzetten zich vaak niet uit loyaliteit naar hun familie of uit angst voor repercussies. Taalbarrières en afhankelijkheid van hun familie voor financiële steun maken de situatie nog gecompliceerder. Soms spreken ze slecht Nederlands óf hebben ze een verblijfsvergunning die ze alleen maar kregen omdat ze partner/familie zijn van..
We leven in een samenleving waarin de mening van de gemeenschap zwaar weegt. Slachtoffers die zich verzetten tegen een huwelijk, worden soms met de nek aangekeken. Dit zorgt voor een vicieuze cirkel van schaamte en isolement. Hoe kan je je vrij voelen als je constant onder toezicht staat van je familie en gemeenschap?
Waarom Dwingen Families?
Verzet tegen regels in de familie, het verlies van maagdelijkheid, ongewenste en/of buitenrechtelijke zwangerschap of het simpelweg kiezen van een eigen partner zijn vaak de katalysatoren voor families om over te gaan tot actie. De druk om “de familienaam hoog te houden” kan verlammend zijn, stelt het onderzoek van Janssen en Bentvelzen (2024): ‘Over de relatie tussen eergerelateerd en seksueel geweld’.
‘’Wat wij zien is dat de jongeren die bij de lhbti-q+ gemeenschap horen, vaak gedwongen worden in een huwelijk’’, vertelt Diny Flierman, manager bij het Landelijk Knooppunt Huwelijksdwang en Achterlating. Een gedwongen huwelijk met een partner van de andere sekse, zou voor de familie het ‘probleem’ oplossen over hoe zij om moeten gaan met hun queer zoon of dochter.
Het kan ook zo zijn dat ouders de partner van hun kind afkeuren, door bijvoorbeeld een andere culturele achtergrond. Een andere, minder bekende reden, is dat het soms gebeurt dat de familie al heel lang geleden, misschien bij de geboorte al, afspraken heeft gemaakt. ‘Mijn dochter gaat later met jouw zoontje trouwen’, en dan willen ze die afspraak netjes nakomen.
Flierman vertelt dat ze denkt dat het minder zegt over het land, maar veel meer over de familie en hoe er binnen de familie wordt getrouwd. Daarom is het lastig te zeggen in welk land huwelijksdwang het meest voorkomt. Dit is erg wisselend.
Ze benoemt dat ze denkt dat het ook iets te maken heeft met dat niet iedereen zich bewust is van de gevolgen van een gedwongen huwelijk. Bij niet alleen gedwongen worden, maar ook als je (al) in een gedwongen huwelijk leeft, is er vaak sprake van seksueel misbruik en een kans op huiselijk geweld. Degene die gedwongen zijn tot een huwelijk zijn vaker depressief, of hebben andere psychische klachten.
Het Opgelopen Aantal Meldingen
In 2023 registreerde Nederland 195 meldingen van huwelijksdwang, een stijging ten opzichte van 130 meldingen in 2019. Huwelijksdwang kwam in 2023 1,5 keer vaker voor dan in 2019. Maar deze cijfers zijn waarschijnlijk slechts het topje van de ijsberg. Slechts 15 van deze meldingen werden volledig behandeld, wat betekent dat er nog 180 slachtoffers in de schaduw bleven in 2023. De cijfers zijn afkomstig van het CBS, die een .. op hebben gesteld aan de hand van de gegevens die VeiligThuis hen levert.
Flierman vertelt dat het laatste onderzoek dat er landelijk gedaan is een jaarlijkse schattig maakt van gedwongen huwelijken van ongeveer 900 (dat jaar). ‘’Als we kijken naar de meldingen van VeiligThuis, dan zien we wel dat de meldingen jaarlijks toenemen, maar nog lang niet in de buurt zijn van die 900.’’
Het lijkt er op dat de stijging van meldingen niet onverwijld betekent dat er ook meer gevallen van huwelijksdwang zijn, het zou ook net zo goed kunnen dat slachtoffers simpelweg vaker aan de bel trekken: ‘’We merken wel dat naarmate we steeds meer bekend worden, en mensen steeds meer op de hoogte zijn van ons bestaan en dat er hulp mogelijk is, we het aantal meldingen jaarlijks zien toenemen.’’
Wetgeving
Met de Wet Tegengaan Huwelijksdwang, die in 2015 in werking trad, is er eindelijk een juridisch kader dat slachtoffers kan beschermen. Daders kunnen tot twee jaar gevangenisstraf krijgen, zelfs als de dwang zich buiten Nederland heeft voorgedaan. Ook als huwelijksdwang niet strafbaar is in dat land. Maar de realiteit is dat het voor professionals moeilijk is om het bewijs voor dwang te leveren, vooral gezien de dunne lijn tussen gearrangeerde en gedwongen huwelijken. Een gearrangeerd huwelijk kan heel gemakkelijk en onopvallend escaleren tot een gedwongen huwelijk.
Met de wet van 2015 heeft het Openbaar Ministerie meer mogelijkheden. Maar het blijft lastig. Wat al eerder benoemd is, vinden slachtoffers het moeilijk om aangifte te doen, omdat dit vaak tegen hun eigen familie of ouders is. ‘’Dat heeft nogal wat consequenties. In feite verbreek je ook de banden met de familie en sta je er alleen voor, dus de loyaliteit aan de familie is natuurlijk heel erg groot’’, aldus Flierman. Ondanks de wet is er nog niemand veroordeeld voor huwelijksdwang.
Preventie en Hulp
‘’Wij zien ook bij gedwongen huwelijken dat mensen vaak wel weten wat er van hun verwacht wordt, en wat een acceptabele partner is en wie niet. Het is vaak heel subtiel. Dus dat maakt het ook zo moeilijk om met het strafrecht daar iets tegen te doen. Het is niet zo dat je altijd maar met het mes op de keel gedwongen wordt’’, legt Flierman uit.
Om huwelijksdwang tegen te gaan, is educatie van cruciaal belang. Voorlichting aan scholen en hulpverleners kan helpen om signalen van huwelijksdwang vroegtijdig te herkennen. De overheid heeft een aantal jaren terug al stappen ondernomen met het actieplan Schadelijke Praktijken, vermeld het onderzoek van Janssen J. (2018): ‘Huwelijksdwang. Wat ziet de politie?’. In het actieplan staan een aantal aanvullende maatregelen voor de aanpak van onder meer eergerelateerd geweld, gedwongen huwelijken en vrouwelijke genitale verminking. Zo is er eerst geconstateerd dat er onvoldoende zicht en grip is op de problematiek. Een aantal van de maatregelen zijn zorgen voor gerichte voorlichtingscampagnes en zorgen voor één landelijk expertisecentrum. Inmiddels zijn deze er.
Het LKHA probeert dit ook te agenderen, door middel van voorlichtingen, bijeenkomsten, workshops en trainingen aan professionals, LinkedIn campagnes, en misschien nog wel de belangrijkste: samen met ervaringsdeskundigen gesprekken voeren over huwelijksdwang en achterlating met allerlei verschillende groepen waar dat mogelijk voor zou kunnen komen. Flierman geeft aan dat het ook belangrijk is om voorlichting te geven, zodat de zogenaamde ‘plegers’ zich meer bewust zijn van de gevolgen die een gedwongen huwelijk met zich mee brengt. Dit geldt ook voor de slachtoffers. Soms hebben ze het idee dat een gedwongen huwelijk redelijk normaal is, en zijn ze zich niet altijd bewust dat ze gewoon het recht hebben om zelf hun partner te kiezen. De bewustwording vergroten is voor zowel de pleger als slachtoffer van groot belang.
Het LKHA helpt uiteindelijk slachtoffers die in het buitenland worden gedwongen te trouwen. Voor slachtoffers in Nederland staat VeiligThuis klaar om te helpen.
Conclusie
Het blijkt dat ondanks de ingestelde wet van 2015 het nog helemaal niet zo makkelijk is om huwelijksdwang aan te pakken, of te signaleren. ‘’De wet is goed’’, zegt Flierman, maar het ligt vooral bij de slachtoffers die geen aangifte willen doen. ‘’Een strengere wet helpt daar niet veel bij. Ik denk dat het best afschrikkend kan werken, de wet die we nu hebben, en ik denk dat dat goed is. Je kan duidelijk zeggen: ‘In Nederland is dit niet toegestaan, het is strafbaar en je kan vervolgd worden’. Je geeft daar wel een hele duidelijke regel en kader aan. Het feit dat het voor slachtoffers zo ingewikkeld is om aangifte te doen.. ik denk dat dat toch wel blijft.’’ In plaats van te focussen op de effectiviteit van ons juridische systeem, lijkt het belangrijker om te onderzoeken hoe slachtoffers en potentiële slachtoffers sneller hulp (durven te) zoeken.
| Huwelijksdwang: Huwelijksdwang is een situatie waarin iemand gedwongen of onder druk gezet wordt om te trouwen, tegen hun wil en zonder vrije keuze. Uithuwelijken: Uithuwelijken is een oude traditie of gewoonte waarbij partners elkaar niet zelf uitkiezen. Gearrangeerd huwelijk: Een gearrangeerd huwelijk is een huwelijk waarbij de partners, vaak met behulp van hun families, worden geselecteerd en samengebracht. Achterlating: Bij (gedwongen) achterlating gaat het om een situatie waarin iemand tegen hun zin wordt teruggestuurd naar land van herkomst en daar wordt achtergelaten. Huwelijksgevangenschap: De situatie waarin iemand gedwongen wordt om in een huwelijk te blijven, vaak onder druk of bedreiging van geweld, sociale uitsluiting of andere vormen van coercie. Eergerelateerd geweld: dit is geweld, zowel geestelijk of lichamelijk, om de eer van de familie te beschermen of te herstellen. |
| Verantwoording data In de dataset is een groeiende trend te zien in het aantal meldingen van huwelijksdwang. Een zorgwekkende toename, omdat dit een vorm van huiselijk geweld is. Te zien is dat er in 2019 130 ontvangen meldingen waren, en dit in 2023 gestegen is naar 195. Daarnaast zijn er van die 195 meldingen maar 25 afgeronde diensten. Wat zou betekenen dat veel slachtoffers geen of te weinig hulp hebben gekregen. Een afgeronde dienst betekent dat de hulp of behandeling die het slachtoffer krijgt is afgerond. Om wat voor hulp het gaat varieert. Daarnaast is te blijken uit onderzoeken dat veel slachtoffers zich niet hierover uitspreken en/of melding doen. Daarmee kunnen we er van uitgaan dat de daadwerkelijke cijfers NOG HOGER liggen.De dataset is afkomstig van CBS Statline, specifiek de dataset ‘Huiselijk Geweld: aard geweld, aanvullende informatie, regio’. De cijfers zijn afkomstig van de gegevens die het CBS krijgt van de 26 VeiligThuis organisaties. Dit onderzoek is in 2019 gestart en wordt ieder halfjaar opnieuw gedaan. |