Polen zijn klaar voor het protest op het centrale plein in Brzeg. Foto gemaakt door: Maria Zielińska
In heel Polen wordt er geprotesteerd tegen de beperkingen van de abortuswet. Via een Skypeverbinding met de 23-jarige Maria Zielińska ben ik aanwezig bij één van deze protesten.
De lantaarnpalen verlichten het plein van het kleine stadje Brzeg dat zo’n vier uur van Warschau vandaan ligt. Enkele tientallen mensen hebben zich verzameld op het plein. Met hun handen in hun zakken en verschuild achter hun mondkapje wachten ze af wat er gaat gebeuren. Sommigen kijken afwezig naar hun telefoon, in hun andere hand een bord geklemd met teksten als “Wara od mojej macicy”, vertaald: “Blijf van mijn baarmoeder af”.
Op 22 oktober 2020 is er via een achterdeurtje een nieuwe wet geaccepteerd door het Constitutioneel Hof van Polen. Dit terwijl het beleid al uiterst streng was: alleen wanneer er sprake was van verkrachting, incest, als de gezondheid van de moeder op het spel stond of als de foetus ernstig beschadigd was. Laatstgenoemde is nu niet langer een geldige reden om abortus te laten plegen in Polen. Dit houdt in dat zwangerschappen waarbij bijvoorbeeld vaststaat dat het kind doodgeboren wordt, alsnog moeten worden volbracht.
Al langer probeert de regerende partij in Polen, een rechts conservatieve partij genaamd PiS, abortus te verbieden. Zo probeerden zij in 2018 ook de mogelijkheden van de abortuswet in te perken, maar hebben dit niet doorgezet door de vele protesten die er toen waren. Nu, twee jaar later, heeft het Poolse Constitutioneel Hof de parlementsleden gelijk gegeven die vroegen om een verbod op het aborteren van een foetus met een afwijking. Dit omdat het aborteren van een foetus in strijd zou zijn met het artikel in de grondwet dat het recht op leven beschermd. Of het Constitutioneel Hof wel onafhankelijk is wordt in twijfel getrokken: de voorzitter Julia Przyłębska werd in 2016 benoemd door president Andrzej Duda, en niet door andere rechters. Voordat de wet er officieel doorheen is, moet deze eerst nog door het parlement (dat voornamelijk bestaat uit PiS-leden) worden geaccepteerd. Gespeculeerd wordt dat de invoering van de wet expres is nu mensen vanwege de pandemie minder makkelijk de straat opgaan om te protesteren. Maar het lijkt erop dat zelfs de coronacrisis de mensen niet tegenhoudt.
Het is ondertussen half acht. Waar er eerst enkele tientallen mensen waren, is dit veranderd naar enkele honderden. Voor Maria staat een jonge vrouw met een peuter op haar arm, met naast haar een oudere bebaarde man die lichtjes voorovergebogen staat. “Ah gelukkig, we gaan beginnen met lopen. Ik begon het koud te krijgen”, rilt Maria. Schouder aan schouder begint de mensenmassa zich voort te bewegen. Jong en oud, man en vrouw. Een groep jonge mannen wandelt achter ons. Wanneer Maria hun vraagt waarom het protest voor hen belangrijk is, kijken sommigen verlegen weg. Één van hen, een jongen van niet ouder dan achttien genaamd Maciej, neemt verlegen het woord: “We moeten vrouwen supporten. Wat er nu gebeurt, is barbaars. We staan allemaal achter jullie.” De andere mannen knikken instemmend. Ondertussen is de menigte luider geworden: “Myślę, czuję, decyduję”, scanderen ze, vertaald “Ik denk, ik voel, ik beslis.”
Verderop, links van ons, doemt een groter gebouw op met twee torentjes met rode puntdakjes. “Kijk, daar is de kerk!”, schreeuw Maria boven de scanderende mensen uit. De mensenmassa loopt langs het gebouw zonder er verder veel aandacht aan te besteden.
In 2018 identificeert maar liefst 91,9 procent van de Polen boven de zestien jaar zichzelf als rooms-katholiek, blijkt uit onderzoek van Statistics Poland. Even ter vergelijking: in 2017 was 24 procent van de Nederlandse bevolking van vijftien jaar en ouder Rooms-Katholiek volgens cijfers van het CBS.
Vele kerken in Polen steunen de nieuwe wet. ‘Gij zult niet doden’, één van de tien geboden, wordt meestal opgebracht als reden waarom zij tegen abortus zijn, want op abortus specifiek wordt niet ingegaan in de bijbel. Tijdens protesten zijn er in de afgelopen dagen verschillende kerken beklad met graffiti, zoals bijvoorbeeld in Warschau, waar een abortushulplijn op de muur werd geschreven.
Het is een uur of acht. Rode en blauwe zwaailichten, getoeter en mensen die door elkaar schreeuwen. Ingrediënten die niet meteen een gemoedelijke sfeer scheppen, maar niks is minder waar. “Ze toeteren als support”, vertelt Maria. De politieauto staat schuin over de weg en blokkeert ander verkeer zodat de mensenmassa veilig kan oversteken. “Ik moet eerlijk zeggen dat ik me voor het protest wel zorgen maakte over de politie”, slikt Maria, “Bij andere protesten in het land waren ze soms heel agressief. Gelukkig helpen ze ons nu.” Vanuit de ramen van de gebouwen aan weerszijden van de straat horen we luid applaus komen. Meerdere oudere vrouwen moedigen de voorbijtrekkende stoet aan. “Weet je nog dat ik zei dat ik het koud had?”, vraagt Maria. “Ik heb het echt warm gekregen, en niet alleen van het lopen.” Maria loopt enkele stappen voordat ze verdergaat met praten. “Weet je hoe dit voelt?”, glimlacht ze, “Dit voelt krachtig.”
Het verder inperken van de abortuswet zorgt er niet voor dat er minder behoefte zal zijn aan abortus. Mensen wijken uit naar het buitenland (voor degene die dit kunnen betalen), of de abortus wordt alsnog illegaal uitgevoerd, wat onveiliger is. Onderzoek van het Guttmacher Instituut uit 2017 geeft aan dat hoe beperkter de wetgeving is, hoe meer onveilige abortussen er worden gepleegd: 31 procent in de landen waar veel beperkingen zijn, en minder dan 1 procent in de landen waar de abortuswet het ruimst is.
Na twee rondjes door de stad komt de stoet rond half negen tot stilstand op het plein waar het allemaal begon. Een vrouw overhandigt haar megafoon aan een oudere vrouw van rond de zeventig jaar. Ze roept iets in de megafoon waarna de mensen op het plein vrolijk joelen. Maria wacht eventjes voordat ze vertaald wat er werd gezegd, “De vrouw zei ‘Fuck Pis’”, grinnikt ze.
Terwijl Maria terugloopt haar auto zucht ze: “Ik ben blij dat ik ben gegaan. En er waren veel meer mensen dan ik had verwacht!” Maria is even stil terwijl ze verder loopt en vraagt dan wat in het Pools aan haar moeder. “Ik wilde het even checken, maar zowel ik als mijn moeder denkt dat er op het hoogtepunt wel zo’n vierhonderd tot vijfhonderd mensen waren, en dan na te gaan dat dit maar één van de stadjes is waarin wordt geprotesteerd.” Een facebookpost van 26 oktober, geplaats door Ogólnopolski Strajk Kobiet (All-Poland Women’s Strike, te herkennen aan hun symbool: de bliksemschicht), een beweging die opkomt voor vrouwenrechten in Polen, geeft een lijst van vijftig protesten die die dag worden gehouden. Dit zijn enkel de protesten waarbij zij iets hebben betekend in de organisatie: het protest n Brzeg staat er niet eens op. De kans is dus groot dat er nog meer protesten waren. “Dit is maar één van de vele protesten”, vertelt Maria, “Er waren er gisteren ook al, en er zullen er in de toekomst nog meer zijn. Woensdag ga ik naar Wrocław.” Het protest in Brzeg is voor vandaag afgelopen, maar de strijd volgens Maria nog lang niet “We gaan net zo lang door totdat er iets veranderd, daar kan je van op aan!”