Nathalie oefent vierhandengebarentaal met haar moeder. Foto gemaakt door: Jasmijn Berkers

Al voor zo lang als dat Nathalie Groenendaal (20) zich kan herinneren is haar moeder deels doof en blind. Gebarentaal leerde Nathalie al sinds haar dertiende, maar dit is in de toekomst waarschijnlijk niet genoeg om met haar moeder te kunnen communiceren. Daarom oefenen ze met vierhandengebarentaal. “Soms is communiceren lastiger, maar juist extra waardevol.”

Nathalie is mantelzorger voor haar moeder, Françoise, die langzaam haar zicht en gehoor verliest door het Syndroom van Usher (een zeldzame aandoening die volgens het UMC Radboud maar zo’n 600 tot 1000 keer voorkomt in Nederland).

Moeder-dochterrelatie
“Toen ik jonger was, was mijn moeder altijd thuis als ik uit school kwam. Voor mij was dat juist een voordeel”, glimlacht Nathalie. “Nu ik wat ouder ben zorgen we steeds meer voor elkaar, dus ik ook voor haar. Dat komt doordat haar zicht en gehoor behoorlijk achteruit is gegaan in de afgelopen jaren.” Nathalie woont al een jaar niet meer bij haar ouders, maar ziet haar moeder nog drie keer per week. “Op zondag, om gewoon lekker bij te kletsen, maar ook op maandag en donderdag. Dan begeleid ik mijn moeder bij het sporten in de sportschool als personal trainer”, vertelt Nathalie. Ondertussen ziet Nathalies moeder nog maar voor zo’n 4 procent. “Dat kan soms ook voor grappige situaties zorgen”, glimlacht Nathalie. “Laatst keek mijn moeder in de sportschool door het raam: naar buiten dacht ze. Maar ze was dus per ongeluk aan het staren naar een man die aan het sporten was! Die vond dat wel een beetje apart, volgens mij.” Ook krijgen Nathalie en haar moeder één keer per twee weken les in vierhandengebarentaal. “Liever wil ik er niet aan denken, maar het kan zo zijn dat over een aantal jaar mijn moeder echt helemaal niks meer ziet of hoort,” legt Nathalie uit terwijl ze diep inademt, “daarom zijn we nu al sinds een jaar of vijf hard aan het oefenen met vierhandengebarentaal, waarbij je de gebaren voelt in plaats van ziet.” Weinig mensen kennen deze manier van gebarentaal. “Er zijn amper tolken die het kunnen. Thuis kunnen alleen mijn vader en ik het, dus dat voelt best als een grote verantwoordelijkheid. Mijn twee zussen wonen verder weg, dus zij hebben niet meegedaan met deze lessen.”

Syndroom van Usher
Doordat Nathalie en haar moeder zoveel samen doen hebben ze een hechte band. “Het is alleen echt niet zo dat altijd alles makkelijk is. Het is moeilijk om het over dingen te hebben waar ik mee zit, zoals bijvoorbeeld die verantwoordelijkheid die ik voel. Maar de communicatie is al lastig, dus ik wil haar niet nog eens extra lastigvallen met waar ik me druk om maak.” Nu kan Nathalie nog met haar moeder communiceren door hard en duidelijk te praten, en gebruikt ondersteunende gebaren. “Toch blijft het lastig verstaan voor mijn moeder, waardoor ze liever zelf aan het woord is.” Ondanks dat het moeilijker is om te communiceren, onderstreept Nathalie dat het ontzettend belangrijk is het tóch te blijven proberen: “Laatst vertelde ik mijn moeder dat ik sommige dingen lastig vind met haar te delen, omdat ik haar niet wil belasten. Toen bleek dat zij precies hetzelfde had! Soms zijn dingen wat lastiger om te delen, maar juist extra waardevol.”

Zorg dragen voor anderen
“Onbewust denk ik dat deze situatie mij erg heeft gevormd als persoon. Ik wil graag contact hebben met mensen en voor ze zorgen.” Vorig jaar is Nathalie gestopt met haar opleiding interieur. Ze is nu bezig met haar havodiploma te halen om dan door te kunnen naar het hbo. “Interieur was toch niks voor mij, ik wil mensen meer kunnen helpen. Ik ben altijd al goed geweest in mijn vrienden raad geven als ze met problemen zitten”, lacht Nathalie. “Daarom dacht mijn moeder dat toegepaste psychologie misschien iets voor mij is. Eerst dacht ik: nee joh! Ik weet toch helemaal niet hoe dat moet! Maar dat ga ik dan dus juist leren.” Nathalie denkt dat het dan wel belangrijk is om haar opleiding en privéleven los van elkaar te zien, en niet te fungeren als psycholoog voor iedereen om haar heen. “Maar ik heb er alle vertrouwen in dat ik dat ook ga leren op de opleiding. Ik ben vast niet de enige daar die daar dan mee zit.” Nathalie overweegt om gezinnen te gaan helpen die in eenzelfde situatie zitten als dat zij zit, maar haar droom is totaal wat anders: “Het liefste zou ik agenten ondersteunen als psycholoog, dat lijkt me echt heel erg gaaf.. Gelukkig hoef ik nu geen keuze te maken, maar uit eindelijk zal ik gaan voor wat ik het liefste doe, en dat raad ik iedereen aan.”

Beeld door: Bo Vogelzang

In het verleden waren vrouwelijke coureurs zeldzaam in de Formule 1. In 2020 hebben we twee vrouwelijke testcoureurs, maar alle twintig officiële coureurs zijn man. Kunnen vrouwen wel tegen hun mannelijke concurrenten op?

Door de fysieke ongelijkheden zijn in de meeste sporten mannen en vrouwen gescheiden. De autosport is hierin interessant, omdat de auto’s sommige verschillen opheffen. We hadden vrouwelijke coureurs in de Formule 1: vijf vrouwen hebben vorige eeuw deelgenomen aan een Formule 1 race, waarvan er maar twee voorbij de kwalificatie kwamen. Één van hen, Lella Lombardi, scoorde ‘punten’: een half punt. “Er waren gewoon te weinig vrouwen in de sport”, zegt Coureur Beitske Visser, die in 2019 tweede is geworden in het kampioenschap van de w series (een racing series opgestart voor vrouwen om hen verder te helpen in de racewereld). “Het is nog steeds een door mannen gedomineerde sport, er zijn veel minder meisjes die proberen hogerop te komen, dus is de kans kleiner. En in het verleden waren er nog minder vrouwen in de autosport dan nu.” De Formule 1 wordt gezien als de fysiek zwaarste klasse in de autosport en dus laait regelmatig de discussie op of vrouwen wel capabel zijn om tegen hun mannelijke concurrenten te strijden.

Alleen maar brute kracht
Mannen hebben over het algemeen 36 procent meer spiermassa dan vrouwen, bleek uit onderzoek van de American Physiological Society uit 2000. Er is alleen nooit onderzoek gedaan naar hoe sterk een individu precies moet zijn om een capabel Formule 1 coureur te worden. Michael Bleekemolen, voormalig Formule 1-coureur en eigenaar van Race Planet, denkt dat er fysiek een te groot hiaat is tussen mannen en vrouwen. “Dat is niet omdat ik denk dat vrouwen geen goede coureurs zijn, maar door het verschil is fysieke kracht verwacht ik geen vrouwelijke wereldkampioen. Ze zouden het dan moeten doen met een goede tweede of derde plaats.”
Visser denkt daar anders over: “Mannen hoeven niet hun maximale potentieel te bereiken op gebied van spier. Daarom kunnen vrouwen door hard te trainen op hetzelfde niveau komen dat nodig is om de auto correct te besturen. Nóg meer spier hebben is niet zinvol.” Visser voegt daaraan toe dat vrouwen wel meer moeten trainen dan mannen om hun nadeel op te heffen, “maar als je ergens echt een passie voor hebt, dan heb je daar alles voor over.”
(Auto)sportperformancetrainer Frank van Aalten sluit zich daarbij aan: “Het gaat vooral om de motivatie, want ik durf met zekerheid te zeggen dat vrouwen het fysiek aankunnen met de juiste training. Je hebt ook vrouwelijke straaljagerpiloten, die moeten ook enorme G-krachten aankunnen.” Van Aalten denkt dat geld een belangrijkere rol speelt, in combinatie met seksisme, “Want neurologisch gezien hebben ze misschien juist een voordeel. Vrouwen zijn vaak beter in multitasken bijvoorbeeld, dat kan goed van pas komen.”

Stress maakt scherp
“Gemiddeld gezien kiezen vrouwen meer voor veiligheid en nemen mannen meer risico, maar dit zijn gemiddelden: er zijn ook vrouwen die wel meer risico’s nemen,” vertelt Sportpsycholoog VSPN® Mark Schuls. Volgens Schuls zijn voor- en nadelen bij beide geslachten, maar die zijn niet altijd van toepassing omdat ieder individu anders is.  “Vrouwen reageren meestal heftiger op stress, maar dat is niet per se een nadeel. Stress kan je scherp maken.” Ingaande op of vrouwen beter kunnen multitasken antwoordt Schuls, “Vrouwen kunnen niet makkelijker dingen tegelijk doen, maar wel zijn ze vaak beter in aandacht sneller te switchen, en dat zou inderdaad een voordeel kunnen zijn.”

Bleekemolen denkt dat vrouwen op alle andere vlakken behalve het fysieke net zulke goede coureurs zijn als mannen. “Ik zag Visser karten als veertienjarige, en toen stak ze al boven iedereen uit. Ook boven concurrenten van het andere geslacht.”
Visser zelf sluit zich erbij aan dat geslacht niet van invloed is bij het mentale onderdeel van de sport. “Mijn sterkere punten zijn mijn reactiesnelheid en gevechten tijdens het racen, maar dat heeft niks te maken met dat is een vrouw ben. Iedere coureur is anders.”

Waar ligt het dan wel aan?
Zowel Van Aalten als Visser denkt dat de terugkomst van een vrouwelijke coureur in de Formule 1 voornamelijk afhankelijk is van geld. “Er zijn veel andere belangen in de Formule 1. Of alle twintig coureurs van nu allemaal de beste zijn ter wereld, betwijfel ik”, licht Van Aalten toe. “Als er een sponsor komt die het gokje durft te wagen om een vrouwelijke coureur te ondersteunen, kan dat denk ik al wat in beweging brengen.”
Verschillende programma’s proberen vrouwelijke coureurs te ondersteunen, zoals de eerdergenoemde w series. Op hun officiële pagina staat dat zij geloven dat vrouwen net zo goed racen als mannen. Wereldkampioen van de w series Jamie Chadwick is ondertussen testcoureur in de Formule 1 bij Williams. Ook andere programma’s, zoals het programma “Girls on Track” van de FIA in samenwerking met Ferrari, ondersteunt meisjes in hun autosportcarrière: de drie beste meisjes krijgen de kans om te beginnen in de Formule 4, met de optie omhoog te klimmen naar de Formule 1.  Meer vrouwen in de Formule 1 is dus niet onmogelijk, maar óf vrouwen net zo goed zijn in een Formule 1 auto als mannen, is nog altijd het beste te testen door beiden te zien strijden tegen elkaar. En als het een beetje meezit, kunnen we dit over enkele jaren aanschouwen.

Polen zijn klaar voor het protest op het centrale plein in Brzeg. Foto gemaakt door: Maria Zielińska

In heel Polen wordt er geprotesteerd tegen de beperkingen van de abortuswet. Via een Skypeverbinding met de 23-jarige Maria Zielińska ben ik aanwezig bij één van deze protesten.

De lantaarnpalen verlichten het plein van het kleine stadje Brzeg dat zo’n vier uur van Warschau vandaan ligt. Enkele tientallen mensen hebben zich verzameld op het plein. Met hun handen in hun zakken en verschuild achter hun mondkapje wachten ze af wat er gaat gebeuren. Sommigen kijken afwezig naar hun telefoon, in hun andere hand een bord geklemd met teksten als “Wara od mojej macicy”, vertaald: “Blijf van mijn baarmoeder af”.

Op 22 oktober 2020 is er via een achterdeurtje een nieuwe wet geaccepteerd door het Constitutioneel Hof van Polen. Dit terwijl het beleid al uiterst streng was: alleen wanneer er sprake was van verkrachting, incest, als de gezondheid van de moeder op het spel stond of als de foetus ernstig beschadigd was. Laatstgenoemde is nu niet langer een geldige reden om abortus te laten plegen in Polen. Dit houdt in dat zwangerschappen waarbij bijvoorbeeld vaststaat dat het kind doodgeboren wordt, alsnog moeten worden volbracht.

Al langer probeert de regerende partij in Polen, een rechts conservatieve partij genaamd PiS, abortus te verbieden. Zo probeerden zij in 2018 ook de mogelijkheden van de abortuswet in te perken, maar hebben dit niet doorgezet door de vele protesten die er toen waren. Nu, twee jaar later, heeft het Poolse Constitutioneel Hof de parlementsleden gelijk gegeven die vroegen om een verbod op het aborteren van een foetus met een afwijking. Dit omdat het aborteren van een foetus in strijd zou zijn met het artikel in de grondwet dat het recht op leven beschermd. Of het Constitutioneel Hof wel onafhankelijk is wordt in twijfel getrokken: de voorzitter Julia Przyłębska werd in 2016 benoemd door president Andrzej Duda, en niet door andere rechters. Voordat de wet er officieel doorheen is, moet deze eerst nog door het parlement (dat voornamelijk bestaat uit PiS-leden) worden geaccepteerd. Gespeculeerd wordt dat de invoering van de wet expres is nu mensen vanwege de pandemie minder makkelijk de straat opgaan om te protesteren. Maar het lijkt erop dat zelfs de coronacrisis de mensen niet tegenhoudt.

Het is ondertussen half acht. Waar er eerst enkele tientallen mensen waren, is dit veranderd naar enkele honderden. Voor Maria staat een jonge vrouw met een peuter op haar arm, met naast haar een oudere bebaarde man die lichtjes voorovergebogen staat. “Ah gelukkig, we gaan beginnen met lopen. Ik begon het koud te krijgen”, rilt Maria. Schouder aan schouder begint de mensenmassa zich voort te bewegen. Jong en oud, man en vrouw. Een groep jonge mannen wandelt achter ons. Wanneer Maria hun vraagt waarom het protest voor hen belangrijk is, kijken sommigen verlegen weg. Één van hen, een jongen van niet ouder dan achttien genaamd Maciej, neemt verlegen het woord:  “We moeten vrouwen supporten. Wat er nu gebeurt, is barbaars. We staan allemaal achter jullie.” De andere mannen knikken instemmend. Ondertussen is de menigte luider geworden: “Myślę, czuję, decyduję”, scanderen ze, vertaald “Ik denk, ik voel, ik beslis.”
Verderop, links van ons, doemt een groter gebouw op met twee torentjes met rode puntdakjes. “Kijk, daar is de kerk!”, schreeuw Maria boven de scanderende mensen uit. De mensenmassa loopt langs het gebouw zonder er verder veel aandacht aan te besteden.

In 2018 identificeert maar liefst 91,9 procent van de Polen boven de zestien jaar zichzelf als rooms-katholiek, blijkt uit onderzoek van Statistics Poland. Even ter vergelijking: in 2017 was 24 procent van de Nederlandse bevolking van vijftien jaar en ouder Rooms-Katholiek volgens cijfers van het CBS.
Vele kerken in Polen steunen de nieuwe wet. ‘Gij zult niet doden’, één van de tien geboden, wordt meestal opgebracht als reden waarom zij tegen abortus zijn, want op abortus specifiek wordt niet ingegaan in de bijbel. Tijdens protesten zijn er in de afgelopen dagen verschillende kerken beklad met graffiti, zoals bijvoorbeeld in Warschau, waar een abortushulplijn op de muur werd geschreven.

Het is een uur of acht. Rode en blauwe zwaailichten, getoeter en mensen die door elkaar schreeuwen. Ingrediënten die niet meteen een gemoedelijke sfeer scheppen, maar niks is minder waar. “Ze toeteren als support”, vertelt Maria. De politieauto staat schuin over de weg en blokkeert ander verkeer zodat de mensenmassa veilig kan oversteken. “Ik moet eerlijk zeggen dat ik me voor het protest wel zorgen maakte over de politie”, slikt Maria, “Bij andere protesten in het land waren ze soms heel agressief. Gelukkig helpen ze ons nu.” Vanuit de ramen van de gebouwen aan weerszijden van de straat horen we luid applaus komen. Meerdere oudere vrouwen moedigen de voorbijtrekkende stoet aan. “Weet je nog dat ik zei dat ik het koud had?”, vraagt Maria. “Ik heb het echt warm gekregen, en niet alleen van het lopen.” Maria loopt enkele stappen voordat ze verdergaat met praten. “Weet je hoe dit voelt?”, glimlacht ze, “Dit voelt krachtig.”

Het verder inperken van de abortuswet zorgt er niet voor dat er minder behoefte zal zijn aan abortus. Mensen wijken uit naar het buitenland (voor degene die dit kunnen betalen), of de abortus wordt alsnog illegaal uitgevoerd, wat onveiliger is. Onderzoek van het Guttmacher Instituut uit 2017 geeft aan dat hoe beperkter de wetgeving is, hoe meer onveilige abortussen er worden gepleegd: 31 procent in de landen waar veel beperkingen zijn, en minder dan 1 procent in de landen waar de abortuswet het ruimst is.

Na twee rondjes door de stad komt de stoet rond half negen tot stilstand op het plein waar het allemaal begon. Een vrouw overhandigt haar megafoon aan een oudere vrouw van rond de zeventig jaar. Ze roept iets in de megafoon waarna de mensen op het plein vrolijk joelen. Maria wacht eventjes voordat ze vertaald wat er werd gezegd, “De vrouw zei ‘Fuck Pis’”, grinnikt ze.

Terwijl Maria terugloopt haar auto zucht ze: “Ik ben blij dat ik ben gegaan. En er waren veel meer mensen dan ik had verwacht!” Maria is even stil terwijl ze verder loopt en vraagt dan wat in het Pools aan haar moeder. “Ik wilde het even checken, maar zowel ik als mijn moeder denkt dat er op het hoogtepunt wel zo’n vierhonderd tot vijfhonderd mensen waren, en dan na te gaan dat dit maar één van de stadjes is waarin wordt geprotesteerd.” Een facebookpost van 26 oktober, geplaats door Ogólnopolski Strajk Kobiet (All-Poland Women’s Strike, te herkennen aan hun symbool: de bliksemschicht), een beweging die opkomt voor vrouwenrechten in Polen, geeft een lijst van vijftig protesten die die dag worden gehouden. Dit zijn enkel de protesten waarbij zij iets hebben betekend in de organisatie: het protest n Brzeg staat er niet eens op. De kans is dus groot dat er nog meer protesten waren. “Dit is maar één van de vele protesten”, vertelt Maria, “Er waren er gisteren ook al, en er zullen er in de toekomst nog meer zijn. Woensdag ga ik naar Wrocław.” Het protest in Brzeg is voor vandaag afgelopen, maar de strijd volgens Maria nog lang niet “We gaan net zo lang door totdat er iets veranderd, daar kan je van op aan!”