Op 16 december 2022 stuurde staatssecretaris Uslu een kamerbrief waarin meer duidelijkheid wordt gegeven aan het eerdere voornemen om de lokale publieke omroep te veranderen. Zo moeten de omroepen volgens de staatssecretaris meer zekerheid krijgen op financieel gebied en meer onafhankelijkheid krijgen in hun financiering.
1 van de taken van de lokale publieke omroep is om een waakhond te zijn tegenover het lokale bestuur. Dit roept vragen op of lokale publieke omroepen in het huidige bestel wel aan deze taak (kunnen) voldoen, of is verandering misschien helemaal niet nodig. Om deze reden is het belangrijk onderzoek te doen naar hoe omroepen met hun rol als waakhond omgaan via de hypothese: De lokale publieke omroep moet veranderen om een waakhond te zijn tegenover het lokale bestuur.
Voor dit onderzoek zijn zes lokale publieke omroepen gesproeken die opereren in steden met meer dan 100 duizend inwoners. Dit gaat om de volgende omroepen: DTV Nieuws (‘s-Hertogenbosch), Salland1 (Deventer, Olst-Wijhe en Raalte), RTV Dordrecht, OOG (Groningen), Alkmaar Centraal en Omroep Venlo.
Uit eerder gedaan onderzoek zijn de belangrijkste punten naar voren gekomen binnen de lokale waakhondjournalistiek. Deze punten zijn onderverdeeld in vijf deelonderwerpen, vanuit deze deelonderwerpen is het onderzoek opgebouwd.
Resultaten
Een belangrijk punt binnen de kamerbrief van de staatssecretaris gaat in op het verplaatsen van het financieringssysteem van de gemeenten naar een overkoepelende financiering vanuit het rijk. Dit zou de omroepen minder afhankelijk maken van de gemeente waarin zij opereren. Alle gesproken omroepen zijn het erover eens dat het goed is dat de financiering van de gemeente naar een rijksinstantie wordt verplaatst. Wel zeggen 3 van de 6 van de gesproken omroepen helemaal geen last te ervaren van een gemeente die probeert invloed uit te oefenen op hun berichtgeving. Veel van deze omroepen zeggen zelfs in een gemeente te opereren die begrijpt wat de onafhankelijke journalistiek inhoudt.
Omroepen krijgen ook extra financiering vanuit journalistieke fondsen. Literatuur laat zien dat deze fondsen soms sturen in de soort berichtgeving, door afhankelijkheid van de politiek. De helft van de gesproken omroepen zegt wel eens sturing te ervaren vanuit fondsen, maar vindt dit juist goed. De extra sturing hoort volgens de omroepen bij de aard van de projecten, als er bijvoorbeeld steun komt voor onderzoeksjournalistiek worden omroepen hierbij geholpen en een beetje gestuurd om het op een goede manier in te zetten.
De afgelopen Provinciale Statenverkiezingen hebben grote invloed gehad op het Nederlandse politieke landschap. Samen met de gemeenteraadsverkiezingen zijn dit grote evenementen binnen de lokale politieke journalistiek, zo staan bijvoorbeeld politici veel meer in de spotlight. Alle gesproken omroepen zeggen een tandje bij te zetten in de berichtgeving rondom de verkiezingen, zo organiseren ze verkiezingsdebatten, schrijven ze verhalen over financiering van partijen en komen politici aan het woord in talkshows.
Personeel en berichtgeving
Uit eerder gedaan onderzoek blijkt dat de kwaliteit van lokale omroepen steeds vaker achteruitgaat. Een reden hiervoor is dat steeds vaker binnenkomende persberichten één op één worden overgenomen. Vier van de zes gesproken omroepen herschrijft, of voegt altijd extra info toe aan persberichten voordat ze door worden geplaatst. Toch zijn een groot gedeelte van de gesproken lokale omroepen afhankelijk van de persberichten. Omroepen noemen verschillende redenen, zoals personeelstekort of dat het bij de journalistiek hoort dat je nieuws binnenkrijgt via persberichten. Toch zijn niet alle gesproken omroepen even afhankelijk van persberichten, DTV Nieuws heeft bijvoorbeeld een correspondenten netwerk van bewoners die nieuws vanuit heel ‘s-Hertogenbosch doorsturen naar de redactie.
Steeds vaker moeten vrijwilligers politieke journalistiek op pakken, omdat er te weinig gespecialiseerd of betaald personeel is, blijkt uit onderzoek. Toch valt dit bij de gesproken omroepen mee, vier van de zes omroepen hebben wel de beschikking tot gespecialiseerde verslaggevers bij het maken van verhalen over politiek en het lokale bestuur. Dit doen zij om kwaliteit hoog te houden en daarbij zien de omroepen ook dat de materie in de politiek soms te lastig kan zijn voor een niet gespecialiseerde vrijwilliger. Dit betekent daarbij niet dat er alleen betaalde krachten worden ingezet, 2 van de gesproken omroepen beschikken over gespecialiseerde vrijwilligers die al het politieke nieuws verslaan. De overige omroepen beschikken niet over gespecialiseerde politieke journalisten, maar verwachten dat alle betaalde krachten de politieke journalistiek op kunnen pakken.
Uit diepte-interviews met journalisten in de provincie Zuid-Holland is gebleken dat een van de gesproken journalisten vindt dat lokaal en regionaal nieuws de plek is om ook aan chauvinistische berichtgeving te doen naast de zware journalistiek. Hier zijn niet alle gesproken omroepen het mee eens. OOG vindt dat berichtgeving helemaal niet chauvinistisch hoort te zijn, wel kan eraan constructieve/oplossende journalistiek gedaan worden, maar berichtgeving moet volgens hun neutraal blijven. Aan de andere kant vindt RTV Dordrecht wel dat dit kan. Volgens de omroep heeft een lokale publieke omroep ook een rol van verbinding brengen in de stad.
Onderzoek in het Verenigd Koninkrijk laat zien dat publiek steeds meer vraagt om sensationele berichtgeving in plaats van verdiepende onderzoeksjournalistiek op lokaal niveau. Alle gesproken omroepen merken dat vooral 112 berichten en minder zware verhalen goed scoren bij het publiek, drie van de zes omroepen vindt toch dat zij verdiepende verhalen moeten maken, ook al vindt het publiek deze verhalen minder interessant. Volgens de omroepen is dit hun publieke taak.
Aanbeveling
De staatssecretaris vindt dat de lokale publieke omroep moet veranderen. De omroepen zouden op een andere manier gefinancierd moeten worden en daarmee zouden de omroepen meer vrijheid krijgen. Omroepen zien dit zelf als een goed idee, zij zien om zich heen dat er genoeg omroepen aan gemeenten vastzitten die invloed willen uitoefenen op de omroep. Toch laat dit onderzoek zien dat een verandering helemaal niet nodig is. Het grootste gedeelte van de lokale omroepen lukt het en is bereid om verdiepende journalistieke verhalen te maken waarmee zij het lokale bestuur ter verantwoording houden. Ze hebben hier de juiste middelen en het goede personeel voor. De omroepen kunnen zelfs extra journalistieke content maken in verkiezingstijd. Alleen op het gebied van nieuwsgaring valt er mogelijk nog iets te winnen voor een gedeelte van de omroepen.
Het gehele onderzoek is te lezen via de onderstaande link: