Onderzoek: Moet de lokale publieke omroep veranderen om een waakhond te zijn tegenover het lokale bestuur?

Een kwalitatief onderzoek naar de waakhondfunctie van publieke lokale omroepen

Jeroen Langeveld

1756521

Jeroen.j.langeveld@student.hu.nl

Inhoudsopgave  

Aanleiding……………………………………………………………………………………1

Literatuur……………………………………………………………………………………..2

Onderzoeksmethode………………………………………………………………………..5

Resultaten…………………………………………………………………………………….8

Discussie & conclusie………………………………………………………………………13

Literatuurlijst…………………………………………………………………………………15

Aanleiding

De Nederlandse publieke omroepen en journalistiek zijn door de overheid in het leven geroepen om “op landelijk, regionaal en lokaal niveau publieke mediadiensten te verzorgen door het aanbieden van media-aanbod dat tot doel heeft een breed en divers publiek te voorzien van informatie, cultuur en educatie, via alle beschikbare aanbodkanalen”. (Rijksoverheid, 2008). Verder blijkt uit deze mediawet dat “ten minste vijftig procent van de duur in aanbod uit informatieve, culturele en educatieve aard moet voorzien”.

Hierdoor hebben de publieke omroepen in ons land een taak om iedereen te bedienen met degelijke informatie. Eén van deze taken is volgens Commissariaat voor de Media, 2023 de lokale politiek naar voren brengen. Zo heeft de lokale publieke omroep de taak om als waakhond op te treden tegen het lokale bestuur en de lokale politiek.

Om als lokale omroep een echte waakhond te zijn op lokaal beleid en bestuur lijkt steeds lastiger te worden. Zo meldde staatssecretaris Gunay Uslu van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap in december 2022 nog dat er nieuwe doelen zijn gesteld voor de lokale omroepen in Nederland. Nieuwe doelen zijn volgens Uslu hard nodig, omdat onder andere de financiële situatie van omroepen wankel is. Van het geld dat de omroepen krijgen komt een groot gedeelte bij gemeenten vandaan, dit zou de onafhankelijkheid van de lokale journalistiek in gevaar kunnen brengen. (Uslu & Ministerie van Onderwijs, Cultuur en wetenschap, z.d.)

De kamerbrief past in de nieuwe visie van de staatssecretaris om de lokale publieke omroep in 2025 te hervormen, toch komt er in 2023 en 2024 al extra steun voor de lokale publieke omroepen. Zo krijgen lokale omroepen in 2023 15,9 miljoen euro vanuit het rijk. Vanaf 2025 moet de financiering vanuit een overkoepelende rijksorganisatie komen, dit in plaats vanuit de gemeenten. (Rijksoverheid & Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, 2022)

Hoe slecht de waakhond positie van publieke lokale omroepen er in Nederland aan toe is ga ik in dit onderzoek uitzoeken. Dit doe ik naar aanleiding van de volgende hoofdvraag: Moet de lokale publieke omroep veranderen om een waakhond te zijn tegenover het lokale bestuur? 

Literatuur

Een onderzoek van The University of Leeds en Firmstone (2016) in de Britse stad Leeds laat zien dat lokale nieuwsmedia steeds sensationeler zijn gaan berichten om het nieuws interessant te houden voor de lezer. Dat er steeds meer sensationeel nieuws wordt gebracht door omroepen komt volgens een geïnterviewde journalist door het publiek zelf. “Mensen schakelen niet meer in om te horen wat er in Leeds gebeurt, maar willen horen wat de problemen van vandaag zijn. Hier willen ze boos over kunnen worden of over kunnen praten bij de koffieautomaat.”

Deze verandering zorgt er volgens geïnterviewden voor dat de waakhondfunctie van de journalistiek verzwakt wordt. Bij ITV News merken ze dat het steeds lastiger wordt om volledige ‘achtergrond checks’ te doen. Dit zou er zelfs voor zorgen dat politieke schandalen niet meer ontdekt worden, zoals het Poulson Schandaal. Er is daarbij volgens geïnterviewden geen drang om het beter te doen, want iedereen zou het toch even goed doen als zij zelf. (university of leeds & Firmstone, 2016)

Jenkins en Nielsen (2020) zien een groot verschil tussen Europese landen in hun onderzoek naar hoe lokale journalisten zelf tegen de waakhondfunctie aankijken. Dit verschil zou vooral komen door organisatiestructuur, financiële middelen en manier van distributie. Toch zijn de journalisten in alle landen het over een aantal zaken eens.  “Respondenten zeiden dat ze ernaar streefden om doordachte journalistiek te blijven produceren over kwesties die belangrijk zijn voor hun gemeenschap, dit met een nadruk op nabijheid. Als laatste zien Jenkins & Nielsen (2020) dat journalisten het nog steeds als hun publieke taak zien om lokale machthebbers ter verantwoording te roepen.

Ook is er genoeg onderzoek gedaan in Nederland. Zo is het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek (2021) nog steeds bezig met een inventarisatie naar het aantal lokale omroepen in Nederland per gemeente. Uit eerste resultaten blijkt al wel dat gemiddeld elke Nederlandse gemeente 6,2 nieuwsmedia heeft die actief zijn in het gebied. Per provincie verschilt het aantal omroepen wel veel, zo zijn in Friese gemeenten gemiddeld 8,2 nieuwsmedia actief, en ligt dit getal in Flevoland en Noord-Brabant op maar 4,7. Het onderzoek bevat verder een interactieve kaart dat het aantal omroepen per gemeente laat zien.

Landman et al. (2015) deed kwantitatief onderzoek waarover lokale omroepen berichtten, verdeeld in verschillende categorieën en via welke kanalen dit gebeurt. Hoewel het onderzoek uit 2014 komt biedt het nog steeds interessante inzichten over hoe de lokale nieuwsvoorziening er toen voor stond en hoe deze er nu voor staat.

Landman et al. (2015) hebben dit onderzoek uiteengezet door een verschil te maken tussen de grootte van de gemeente. Zo wordt een gemeente klein genoemd onder de 50 duizend inwoners, als er meer dan 50 duizend inwoners in een gemeente wonen wordt dit neergezet als grote gemeente. Van de 307 geplaatste berichten gaan 75 over lokaal beleid in grote gemeenten. Bij kleine gemeenten waren dit 21 van de 79 berichten. Dit is procentueel bijna gelijk. Ook schijnt een kleinere gemeente doordat zij kleiner zijn niet minder kwaliteit te leveren dan grote gemeenten, ze maken alleen minder.

Door de lokale omroepen wordt binnen de onderstaande onderwerpen maar weinig over lokaal beleid bericht, behalve bij de financiële verhalen. (Landman et al., 2015)

Het onderzoek van de Jong et al. (2019) laat zien dat de huidige financiering niet perfect is. Zo zorgen journalistieke fondsen er voor dat lokale omroepen aan meer projecten kunnen werken, maar heeft het ook een andere kant. “Een fonds biedt geen structurele, duurzame verbetering van het landschap; er bestaat een risico van sturing door en afhankelijkheid van de politiek; de looptijd van fondsen is daarbij vaak onzeker.”

De Jong et al. (2019) zien een groot verschil tussen gemeenten hoeveel tijd er in politieke journalistiek wordt gestopt. In Alphen aan de Rijn staat het er bijvoorbeeld goed voor volgens een geïnterviewde: “Ik denk dat het in kwantitatief opzicht niet zo slecht is hier. Bij de gemeenteraadsvergaderingen zitten vijf journalisten, soms zes.” Toch gaat het niet overal zo goed, want Over de hele linie in Zuid-Holland komt er naar voren dat het aantal journalisten op redacties flink is teruggelopen. Soms zelfs door de helft is gegaan. Dit heeft volgens de geïnterviewde personen invloed op het aantal berichten dat omroepen kunnen produceren.

Uit het onderzoek van De Jong et al. (2019) komt ook terug dat Chauvinisme een rol speelt binnen de lokale omroep. Volgens Paul van den Bosch van het AD zijn de lokale en regionale omroep juist de plek om chauvinistisch te zijn. “De journalist woont er, de lezer woont er. Als je dan alleen maar aantoont wat er mis is span je het paard achter de wagen”.

Het teruglopende aantal medewerkers bij de omroepen heeft volgens geïnterviewden niet alleen invloed op de kwantiteit, maar ook de kwaliteit. “Op het moment dat je alleen met vrijwilligers moet werken is het natuurlijk heel erg afhankelijk van de vrijwilligers. Dan kun je wel zeggen dat er een uur politiek in moet, maar als al die mensen vrijwillig werken en er zit niemand bij die aan politiek tijd wil besteden, dan ben je klaar”. De kwaliteit gaat verder nog achteruit doordat steeds vaker persberichten één op één worden gekopieerd. Volgens geïnterviewden zorgt dit er te vaak voor dat er fouten online worden gezet, daarnaast zou ook de diversiteit in het landschap verdwijnen. Marc Visch van de NLPO laat aan de Jong et al. (2019) weten dat vrijwilligers niet de “miljoenbedrijven die gemeenten zijn” kunnen controleren, hier moeten volgens hem expert journalisten opzitten.

Een goed bezette lokale nieuwsredactie blijkt heel belangrijk. In de Verenigde Staten blijkt uit onderzoek van Rubado en Jennings (2020) dat er een verband is tussen de bezettingsgraad van een lokale nieuwsredactie en hoeveel mensen zich kandidaat stellen voor het burgemeesterschap in een stad. De toename is zelfs zo significant, dat er per één extra medewerker met 1000 oplages van bijvoorbeeld een krant het aantal kandidaten voor het burgemeesterschap toeneemt met een factor van 1,23.

Onderzoeksmethode

Uit de bovenstaande literatuur analyse is duidelijk geworden wat er speelt rond om de waakhondpositie van lokale journalisten. Om de hoofdvraag: moet de lokale publieke omroep veranderen om een waakhond te zijn tegenover het lokale bestuur, te beantwoorden is deze hoofdvraag opgedeeld in een aantal deelonderwerpen

De rol van de huidige vorm van financiering op de lokale waakhondjournalistiek

Deze deelvraag is belangrijk voor dit onderzoek. Staatssecretaris Uslu liet weten dat lokale omroepen afhankelijk zijn van gemeente voor hun financiering. Daarbij laat onderzoek van de Universiteit Leiden zien dat journalistieke fondsen kunnen zorgen voor te veel sturing in de nieuwsverhalen die worden gemaakt.

  1. Staatssecretaris Uslu wil het financieringssysteem van de lokale publieke omroep vervangen, zij wil dat vanaf 2025 de omroepen gefinancierd worden vanuit het rijk. Financiering vanuit de gemeente zorgt volgens de staatssecretaris voor te veel afhankelijkheid van deze gemeenten, hoe kijken jullie hiernaar?

In een onderzoek van de universiteit Leiden kwam naar voren dat de financiële input vanuit journalistieke fondsen kan sturen op de berichtgeving van een omroep. Hoe gebruiken jullie deze fondsen voor bijvoorbeeld politieke journalistiek en voelen jullie sturing bij het gebruik van dit soort fondsen?

De rol van verkiezingstijd op politieke berichtgeving als waakhond

De Provinciale Statenverkiezingen van 16 maart 2023 hebben grote invloed gehad op het politieke landschap van Nederland. Verkiezingstijd is daarbij de tijd van veel campagne, maar ook de tijd om misschien wel politici onder de loep te leggen. Is er welwillendheid vanuit de omroepen om in deze tijd meer in hun waakhondfunctie te stappen.

De rol van waakhond is uiteraard altijd belangrijk binnen de journalistiek, maar in verkiezingstijd gebeurt er meer rondom diezelfde politiek. Hebben jullie de politieke berichtgeving anders opgepakt tijdens de afgelopen Provinciale- en Gemeenteraadsverkiezingen en zo ja hoe?

Kopiëren of aanpassen en verwerken

Uit de literatuur blijkt dat een leegloop aan personeel binnen de lokale publieke omroepen heeft gezorgd voor een verlies aan kennis, maar vooral te weinig mensen om bijvoorbeeld goede achtergrond checks te doen op persberichten. Dit zorgt ervoor dat deze berichten soms direct worden doorgeplaatst.

  1. Bedrijven, maar ook zeker instanties en gemeenten sturen vaak persberichten, wat doen jullie met dit soort persberichten?
  2. Wachten jullie op persberichten totdat jullie achter een politiek verhaal aangaan, of zoeken jullie deze verhalen zelf op?

Gespecialiseerde waakhondjournalisten tegenover niet gespecialiseerde vrijwilligers.

Door leegloop van personeel binnen de omroepen nemen vrijwilligers het werk over. Marc Visch van de NLPO vertelde hierover dat mensen met kennis en ervaring de gemeente moeten controleren, in plaats van vrijwilligers, omdat dan de beste info naar buiten komt en de politiek goed gecontroleerd kan worden.

  1. Hebben jullie gespecialiseerde politieke journalisten die al het politieke nieuws op zich nemen?
  2. Hoeveel tijd besteden jullie aan politieke journalistiek, zijn jullie bijvoorbeeld aanwezig bij alle raadsvergaderingen?
  3. Lokale omroepen worden uiteraard in grote mate gesteund door vrijwilligers, hoe zetten jullie vrijwilligers in rond de politieke waakhond journalistiek? Willen vrijwilligers dit wel. 

Het zijn van een waakhond

Hoe belangrijk zien omroepen het om een waakhond te zijn. Uit diepte-interviews door de Universiteit Leiden komt naar boven dat één van de gesproken journalisten vindt dat lokale en regionale omroepen chauvinistisch mogen berichten. Ook blijkt uit de literatuur dat mensen in het VK liever sensationele berichten lezen dan verdiepende onderzoeksjournalistiek, dit roept uiteraard de vraag op hoe lokale omroepen hiermee omgaan en of dit de waakhondfunctie in de weg staat.

  1. Uit kwalitatief onderzoek is gebleken dat bepaalde lokale omroepen vinden dat zij ook chauvinistisch over de gemeente mogen berichten. Hoe kijken jullie naar dit chauvinisme?
  2. Wat horen jullie vanuit de lezers/luisteraars/kijkers binnen de gemeente. Willen zij meer verdiepende verhalen over de politiek, of lichtere verhalen over wat er allemaal gebeurt in de stad?
  3. Is het jullie in het verleden gelukt om een waakhondverhaal boven water te halen tegen het lokale bestuur?

Deze deelonderwerpen ga ik bespreken met vertegenwoordigers van lokale omroepen door heel Nederland. Ik ga met hun spreken in de vorm van diepte-interviews, waarbij de bovenstaande onderwerpen worden besproken naar aanleiding van 1,2 of 3 standaardvragen per onderwerp. Voor dit onderzoek ga ik spreken met zes lokale publieke omroepen in steden waar meer dan 100 duizend mensen wonen. Ik heb voor steden met meer dan 100 duizend inwoners gekozen, omdat uit de literatuur blijkt dat deze omroepen meer berichten plaatsen. Hierdoor kan ik een beter afgebakend beeld schetsen van de omroepen.

De gesproken omroepen

Alkmaar: Alkmaar centraal: eindredacteur Richard van der Veen

’s-Hertogenbosch: DTV Nieuws: hoofdredacteur Dan Wildeman

Venlo: Omroep Venlo: verslaggever Guus Benders

Deventer, Olst-Wijhe en Raalte: Salland 1: redacteur Patrick van Ommen

Dordrecht: RTV Dordrecht: hoofdredacteur Ton van Wijngaarden

Groningen: OOG: hoofdredacteur Evert Janse

Resultaten

 

  1. De rol van de huidige vorm van financiering op de lokale waakhondjournalistiek

Alle gesproken lokale omroepen zijn het erover eens dat een verplaatsing van de financiering vanuit de gemeente naar het rijk een goed iets is om de onafhankelijkheid van lokale omroepen te waarborgen.

Daarbij moet er wel direct duidelijk gemaakt worden dat niet alle gesproken lokale omroepen sturing vanuit hun gemeente ervaren.

Zo ziet eindredacteur Richard van der Veen van Alkmaar Centraal dat de meeste omroepen financieel afhankelijk zijn van de gemeente waarin zij opereren, daarbij zijn de omroepen er volgens hem van afhankelijk hoe serieus de gemeente de lokale omroep en het lokale nieuws neemt. Toch ervaren zij dit bij Alkmaar Centraal niet. “Wij hebben een hele goede open relatie met de gemeente, zij begrijpen goed wat onze rol is in het medialandschap hier”.

Niet bij elke omroep is de relatie zo open. Zo merkte hoofdredacteur Dan Wildeman van streekomroep DTV Nieuws uit onder andere ’S-Hertogenbosch dat 1 van de gemeentes uit hun gebied wel eens heeft geprobeerd invloed uit te oefenen op berichtgeving. “Ik trek mijzelf er niet veel van aan als de gemeente iets anders wil. Daarop zeg ik dan wij journalisten en een professioneel nieuwsmedium zijn, maar er zijn wel gemeenten die denken dat ze een vinger in de pap hebben, terwijl dit niet zo is. Sindsdien is de druk afgenomen”.

Toch zijn er onder 1 van de ondervraagden ook zorgen over het nieuwe financieringssysteem. Hoofdredacteur Evert Janse van lokale omroep OOG uit Groningen ziet dat zij als omroep veel extra geld krijgen van de gemeente boven op het wettelijk gemiddelde. “Wij horen 200 duizend te krijgen maar de gemeente legt daar 450 duizend bij. Als ze die eraf halen bij het rijk dan is dat een drama voor onze omroep, het is een en, en verhaal”.

Lokale publieke omroepen kunnen op meerdere manieren financiering ontvangen. Zo ook vanuit fondsen. Alle ondervraagden zeggen de steun van deze fondsen fijn te vinden. “De fondsen zorgen ervoor dat je projecten uit kan voeren waar je normaal geen mankracht voor hebt, onderzoeksjournalistiek is bijvoorbeeld helemaal niet mogelijk zonder fondsen”, aldus hoofdredacteur Ton van wijngaarden van RTV Dordrecht.

De helft van de geïnterviewden omroepen zegt geen sturing te ervaren vanuit journalistieke fondsen. De andere drie omroepen hebben dit wel gemerkt, maar dat betekent niet dat zij tegen deze sturing zijn. Zo merkt Guus Benders van Omroep Venlo op dat sturing en meekijken juist bij deze fondsen hoort. “Automatisch pak je dingen op die je normaal niet doet. Als je dus geld krijgt om onderzoeksjournalistiek te ontplooien, dan ga je dingen doen die je eerder niet deed. Het idee van zo’n fonds is dat je nieuwe kennis ontwikkelt”.

  1. De rol van verkiezingstijd op politieke berichtgeving als waakhond

Alle gesproken lokale omroepen zijn het erover eens dat zij anders of meer aan politieke (waakhond) journalistiek doen tijdens de Provinciale Staten- en de Gemeenteraadsverkiezingen dan erbuiten. Alle geïnterviewden vertellen dat zij extra politieke content maken tijdens de verkiezingen. Daarbij noemen de meeste omroepen als voorbeeld het organiseren van een verkiezingsdebat. Daarnaast maakte bijvoorbeeld RTV Dordrecht tijdens de laatste Gemeenteraadsverkiezingen veel extra content. “Wij hebben drie thema uitzendingen gemaakt, daarnaast kleinere rubrieken en kleine verhalen voor online en socials”, aldus hoofdredacteur Ton van Wijngaarden van RTV Dordrecht.

Tijdens de Gemeenteraadsverkiezingen zegt het overgrote deel van de ondervraagden dat zij extra politieke journalistieke producties maken. Maar als het over de Provinciale Statenverkiezingen gaat denken de omroepen er anders over. Drie van de zes geïnterviewden ziet dat er binnen hun omroep ook tijdens de Provinciale Staten veel extra producties worden gemaakt. Twee van de zes omroepen vindt dat de taak om de Provinciale Statenverkiezingen duidelijk te maken voor de inwoners bij de regionale omroep ligt. OOG is één van de omroepen die juist veel tijd besteed aan de Provinciale Statenverkiezingen, aldus hoofdredacteur Evert Janse. “De gemeente heeft een grote rol in de provincie. Wij doen dit ook niet alleen, maar wij deden dit samen met het dagblad van het Noorden, Forum Groningen en RTV Noord. Het debat werd uiteindelijk dus door vier partijen gemaakt”.

Toch is er wel een verschil in wat voor journalistieke producten er worden gemaakt. Een debat of interviews in de talkshow van de omroep komen bij alle gesproken lokale media terug. Toch doen omroepen ook andere dingen om de politiek open en bloot te leggen tijdens de verkiezingen. Zo laat de streekomroep van Deventer, Olst-Wijhe en Raalte, genaamd Salland 1 weten dat  politici vijf minuten hun verhaal doen, volgens redacteur Patrick van Ommen zorgt dit ervoor dat politici niet met ‘one-liners’ gaan strooien, maar dat de kijkers, luisteraars en lezers ook echt iets opsteken over wat de politieke partijen willen doen.

Ook worden er verdiepende waakhond verhalen gemaakt tijdens verkiezingstijd. “Naar de aanloop van de afgelopen gemeenteraadsverkiezingen heb ik een verhaal gemaakt over financiering van lokale politieke partijen, wat in gaat op waar het geld heengaat en waar het vandaan komt tijdens een verkiezingscampagne”, aldus Guus Benders van Omroep Venlo.

  1. Kopiëren of aanpassen en verwerken

Persberichten zijn voor alle gesproken omroepen heel belangrijk om aan hun nieuwsgaring te kunnen doen. De omroepen laten daarbij toch allemaal weten vooral aan eigen nieuwsgaring te willen doen. Sommige omroepen hangen meer af van de persberichten dan een andere lokale omroep. Patrick van Ommen van Salland 1 ziet dat het bij hen vooral lastig is door een tekort aan personeel, terwijl Ton van Wijngaarden van RTV Dordrecht ziet dat het ook bij de journalistiek hoort. Volgens van Wijngaarden ontkomen ook de grote landelijke media zoals RTL-nieuws er niet aan om een gedeelte van hun producties voort te laten komen uit persberichten.

Vier van de zes omroepen zegt altijd iets extra’s met persberichten te doen en daarbij niet één op één door te plaatsen van gemeentelijke berichten. Volgens Dan Wildeman van DTV Nieuws kan dit op verschillende manieren. “Een persbericht kan een aanleiding zijn voor een reportage, of het wordt herschreven en een artikel kan ook gemaakt en uitgebreid worden met een paar extra telefoontjes”.

De omroepen die wel eens berichten overnemen laten weten dat dit vooral gebeurt bij agenda berichten.

  1. Gespecialiseerde waakhondjournalisten tegenover niet gespecialiseerde vrijwilligers.

Vier van de gesproken omroepen zeggen te beschikken over gespecialiseerde politieke journalisten, deze verslaggevers gaan bijvoorbeeld naar alle raads- en mogelijk commissievergaderingen toe. Zo heeft DTV Nieuws volgens Dan Wildeman een vaste verslaggever per gemeente die ook het politieke nieuws oppakt, wel is er voor de zware politieke items een presentator die ingezet kan worden als zwaargewicht.

Volgens Ton van Wijngaarden van RTV Dordrecht zorgt het inzetten van gespecialiseerde journalisten op het gebied van politieke journalistiek voor een extra kwaliteitsimpuls. “Een gemiddelde verslaggever kent de mensen, de materie en de verhoudingen binnen de politiek niet. Dan krijg je standaardverhalen waar kritische vragen niet naar voren komen.”

Vier van de zes omroepen vinden het belangrijk om aanwezig (het liefst fysiek) te zijn bij alle raadsvergaderingen. Omroep Venlo vindt dit iets minder belangrijk om bij alle raadsvergaderingen aanwezig te zijn. Het is volgens Guus Benders belangrijk om van tevoren te kijken wat er wordt besproken tijdens de vergaderingen en hier vanuit een beslissing te nemen om wel of niet te gaan.

Dan Wildeman van DTV-nieuws vindt het belangrijk om een gezicht van de omroep te laten zien bij de vergaderingen, het zorgt er volgens hem voor dat ja aanspreekbaar bent voor burgers op de publiekstribune en aanspreekbaar bent voor raadsleden.

Toch lijkt niet elke omroep dit te doen. Patrick van Ommen van Salland 1 merkt op dat het bijwonen van vergaderingen erg arbeidsintensief is en er niet altijd iets uitkomt.

Vrijwilligers doen binnen de politieke journalistiek bij de meeste gesproken omroepen niets. Bij OOG en bij RTV Dordrecht gebeurt dit wel, hier gaat het om gepensioneerde en gespecialiseerde politiek journalisten die het spanningsveld binnen de gemeentelijke politiek goed kennen.

Richard van der Veen van Alkmaar Centraal ziet dat, zeker op politiek vlak, het belangrijk is om continuïteit en kennis op te bouwen binnen een omroep. Met vrijwilligers gaat dit volgens hem lastig, omdat vrijwilligers willen doen wat zij leuk vinden. Met betaalde krachten kan er wel vaste kennis opgebouwd worden, omdat er aan de arbeid een beloning vast hangt volgens Van der Veen. Van de ondervraagde omroepen zeggen vier van de zes omroepen alleen met betaalde krachten te werken rondom politieke journalistiek.

DTV-nieuws zet de vrijwilliger weer op een hele andere manier in. Zij maken gebruik van een correspondenten netwerk van vrijwilligers. Deze vrijwilligers geven allemaal tips door voor verhalen. Volgens Dan Wildeman dragen vrijwilligers op deze manier mee aan de waakhondfunctie van de omroep, doordat er via hun allemaal problematiek in de stad bij de omroep terecht komt.

  1. Het zijn van een waakhond

Over chauvinistische berichtgeving wordt heel verschillend gedacht tussen de gesproken omroepen. Waar drie van de gesproken omroepen vindt dat zij altijd kritisch moeten zijn in hun berichtgeving. Hier denken de andere drie omroepen anders over. “Je kan kritisch zijn, maar hoeft niet altijd de zure kritiek te uiten, aldus Guus Benders. Ook Ton van Wijngaarden vindt dat de lokale omroep de uitgelezen plaats is om ook chauvinistisch te zijn. “De rol is het verbinden van de burger, je bent een intermediair in de stad. Uiteindelijk heb je een rol en een taak, die zijn beide bijna net zo belangrijk”.

Hier is bijvoorbeeld Evert Janse van OOG het niet mee eens. “Als je een lokale omroep bent dan mag je trots zijn op je gemeente en dat je daardoor aan constructieve journalistiek doet, dat hoort erbij. Maar dat is anders dan dat je in je berichtgeving chauvinistisch bent, je moet politici en bestuurders aanspreken op wat zij doen”.

Alle gesproken omroepen zagen uit hun weergave cijfers terug dat 112-berichten en lichtere verhalen over de buurt of bijvoorbeeld dieren het beste scoren op hun sites.

Wel verschilt de interesse van de doelgroep per gesproken lokale omroep. Zo zien DTV, Omroep Venlo en RTV Dordrecht dat de interesse van het publiek toch verder gaat dan 112 en human interest. Zo blijken de Dordtenaren geïnteresseerd te zijn in verhalen over water, omdat Dordrecht op een eiland ligt.

Toch laten drie van de zes omroepen in de interviews weten dat zij ook verhalen maken die buiten de interesse van de doelgroep liggen, zoals verdiepende onderzoeksverhalen. Zo ziet Richard van der Veen van Alkmaar Centraal dat de lokale publieke omroep een maatschappelijke rol heeft en dus niet volledig gebonden is aan clicks.

Patrick van Ommen van Salland1 ziet als reden dat de verdiepende politieke verhalen minder goed scoren, doordat “mensen klaar zijn met het politieke gekonkel.” Volgens hem praat de politiek veel zonder dat er oplossingen komen en ziet hij dat burgers hier geen zin meer in hebben.

Vijf van de zes omroepen geeft aan dat het hen wel eens lukt om een echte politieke waakhond te zijn binnen de gemeente. Het is deze vijf omroepen gelukt om problemen binnen de politiek of gemeente aan het licht te brengen. Ton van Wijngaarden van RTV Dordrecht merkt wel op dat een waakhond verhaal boven water halen arbeidsintensief, hierdoor lukt dit volgens hem vaak niet meer dan 4 keer per jaar. Hieronder de voorbeelden. Salland1 lukte dit niet, volgens Patrick van Ommen is hier genoeg personeel voor nodig, waar Salland1 op dit moment niet over beschikt.

RTV Dordrecht:

Een elektriciteitshuis van een rioolkast werd in iemand zijn tuin geplaatst. De kast werd tegen alle regels in daar geplaatst.

https://www.rtvdordrecht.nl/nieuws/rioolkastsoap-duurt-voort-gemeente-opnieuw-voor-de-rechter-gesleept

Omroep Venlo:

De gemeente Venlo overtrad de aanbestedingsregels rondom interim personeel.

https://omroepvenlo.nl/nieuws/artikel/gemeente-lapte-regels-aan-laars-met-tonnen-voor-interim-manager

OOG:

Peper gasthuis (cultureel erfgoed) was verkocht aan een particuliere ondernemer, uiteindelijk is de beslissing ook teruggedraaid door de berichtgeving.

https://www.oogtv.nl/2020/11/opluchting-over-pepergasthuis-het-was-echt-een-feestdag-voor-ons/

DTV:

Een sociaal werkbedrijf intimideerde mensen en schold ze uit. Dit is boven water gehaald door DTV. Hier hebben zij ook de wethouder op aan kunnen spreken, omdat hij verantwoordelijk is voor werkbedrijf.

https://dtvnieuws.nl/nieuws/artikel/onrust-op-werkvloer-sociaal-werkbedrijf-leidinggevende-tijdelijk-op-non-actief

Alkmaar centraal:

De coalitie is in Alkmaar gescheurd, hier was Alkmaar Centraal bij.

https://www.alkmaarcentraal.nl/60132458-alkmaars-college-gevallen-bas-trekt-stekker-eruit

Discussie

De zes gesproken omroepen door het hele land hebben een duidelijk beeld gegeven over hoe zij omgaan met hun rol als waakhond tegen het lokale bestuur. In Nederland zijn er 32 gemeenten met meer dan 100 duizend inwoners. In dit onderzoek zijn 18,75 procent van die 32 gemeenten gesproken. Dit is een representatief percentage om de waakhond rol van lokale media in steden met meer dan 100 duizend inwoners te beoordelen. Toch is het wel interessant om meer omroepen te spreken, hierbij wordt het beeld nog scherper.

Dit onderzoek gaat eigenlijk alleen over lokale publieke omroepen in steden waar meer dan 100 duizend mensen wonen. Dit onderzoek is om die reden niet representatief naar alle Nederlandse lokale omroepen. Het is heel interessant om vooral ook de omroepen in kleinere steden te spreken over ditzelfde onderwerp, met dezelfde vragen. Dat kan een algeheel beeld geven van de Nederlandse lokale waakhond journalistiek. In eerder onderzoek werd een kleine stad neergezet als deze minder dan 50 duizend inwoners had. Het kan interessant zijn om dit onderzoek door te zetten door zes omroepen in steden met minder dan 50 duizend inwoners te spreken en hetzelfde te doen in zes steden waar tussen de 50 en 100 duizend mensen wonen.

Conclusie

Kijkend naar alle resultaten uit dit onderzoek, dan valt erop te maken dat het gros van de omroepen goed kan functioneren met professionele redacteuren onder de huidige lokale publieke omroep. De helft van de omroepen kiest uitsluitend voor betaalde en of gespecialiseerde krachten bij het verslaan van politiek nieuws, dit zorgt volgens de omroepen voor een hoge kwaliteit. Daarbij blijkt het dat door fondsen en extra steun van de gemeente omroepen een extra stap kunnen maken in bijvoorbeeld waakhond- of onderzoekjournalistiek, wat vaak meer onderzoek en tijd vergt. Daarbij worden politici ten tijde van gemeenteraadsverkiezingen extra uitgelicht door middel van tv-debatten of reportages, hierdoor liggen politici nog meer onder de loep. Buiten verkiezingstijd is er wel te zien dat omroepen het soms moeilijk hebben met hun eigen nieuwsgaring. Een gedeelte van de omroepen krijgt via persberichten veel van hun nieuws binnen, in plaats van dat zij dit via eigen nieuwsgaring al eerder weten. Er is niet duidelijk of dit invloed heeft op de rol van waakhonden, of dat alle problematiek in de gemeente hierdoor wel aan de orde komt. Uit de resultaten blijkt interessant genoeg dat de interesses van het publiek tussen omroepen verschilt. Zo is het publiek van de ene omroep meer geïnteresseerd in verdiepende (waakhond) verhalen dan bij andere omroepen. De helft van de omroepen zegt om ook om hun doelgroep heen te kijken en juist wel verdiepende verhalen te maken, ook al heeft de lezer hier minder interesse in. Deze omroepen zien het als hun publieke taak om verder te kijken dan weergaven op de site. De publieke omroep heeft een taak vanuit het rijk en de NLPO, maar volgens Richard van der Veen van RTV Dordrecht hebben de omroepen ook een rol, dit is verbinding brengen in de stad. Chauvinisme is een manier om dit te brengen. drie van de omroepen vindt dat zij altijd kritisch moeten zijn, terwijl de andere omroepen juist vinden dat soms verhalen positief gebracht mogen worden, of dat niet altijd het meest kritische drie dagen lang op de voorpagina hoeft te staan. Om af te sluiten, de resultaten laten zien dat het overgrote deel van de omroepen erin slaagt om het lokale bestuur te controleren. Dit blijkt uit de voorbeelden die de omroepen zelf hebben gegeven.

Veranderingen in het systeem van de lokale publieke omroepen lijken dus niet nodig. De omroepen zijn in staat om lichte, maar ook zeker zware journalistieke waakhond verhalen te maken met of gespecialiseerde vrijwilligers, ofwel betaalde krachten. Dit gebeurt binnen en buiten verkiezingstijd. In de eigen nieuwsgaring zouden omroepen mogelijk een extra tandje bij kunnen zetten met bijvoorbeeld een correspondenten systeem, zoals dat van DTV. Daarbij nemen alle omroepen hun taak als publieke omroep serieus, wel is het voor de helft van de omroepen interessant om ook eens buiten de interesse van de doelgroep te kijken bij het maken van verhalen. Op financieel gebied staan de omroepen er goed voor, zij weten journalistieke fondsen aan te spreken en krijgen veel steun vanuit de gemeente. Hiermee is de hoofdvraag: Moet de lokale publieke omroep veranderen om een waakhond te zijn tegenover het lokale bestuur? Ontkracht, veranderingen zijn niet nodig voor omroepen in steden met meer dan 100 duizend inwoners. Het gaat over het algemeen goed met de lokale journalstiek.

Literatuurlijst

Rijksoverheid. (2008). Mediawet 2008 hoofdstuk 2. wetten.overheid.nl. Geraadpleegd op 22 maart 2023, van https://wetten.overheid.nl/BWBR0025028/2020-04-01#Hoofdstuk2

Lokale omroep – Commissariaat voor de Media. (2023, 24 februari). Commissariaat voor de Media. Geraadpleegd op 22 maart 2023, https://www.cvdm.nl/voor-mediamakers/publieke-omroepen/lokale-omroep/

Uslu, G. & Ministerie van Onderwijs, Cultuur en wetenschap. (z.d.). Toekomst mediabeleid. In tweedekamer.nl[Kamerbrief]. https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=&ved=2ahUKEwjvx4320e_9AhX-_7sIHXKEAVEQFnoECAsQAQ&url=https%3A%2F%2Fwww.tweedekamer.nl%2Fdownloads%2Fdocument%3Fid%3D2022D54792&usg=AOvVaw2t829ds1i9eq9pUrIIr6kQ

Rijksoverheid & Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. (2022, 16 december). Kabinet geeft in 2023 € 15,9 miljoen aan lokale publieke omroepen. Nieuwsbericht | Rijksoverheid.nl. Geraadpleegd op 22 maart 2023, van https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2022/12/16/kabinet-geeft-in-2023-%E2%82%AC-159-miljoen-aan-lokale-publieke-omroepen

University of leeds, & Firmstone, j (2016). Mapping changes in local news. In University of leeds. University of Leeds. Geraadpleegd op 24 maart 2023, van https://eprints.whiterose.ac.uk/96293/7/Mapping%20Changes%20in%20Local%20News%20FINAL.pdf

Jenkins, J., & Nielsen, R. K. (2020). Proximity, Public Service, and Popularity: A Comparative Study of How Local Journalists View Quality News. Journalism Studies, 21(2), 236–253. https://doi.org/10.1080/1461670x.2019.1636704

Stimuleringsfonds voor de Journalistiek. (2021, 26 juli). Aantal lokale nieuwssites bijna verdubbeld: elke gemeente in Nederland telt minstens één hyperlocal. SVDJ. https://www.svdj.nl/nieuws/aantal-lokale-nieuwssites-bijna-verdubbeld-elke-gemeente-in-nederland-telt-minstens-een-hyperlocal/

Landman, L., Kik, Q., Hermans, L., & Hietbrink, N. (2015). Nieuwsvoorziening in de regio 2014: “Gelukkig zijn hier geen journalisten. SVDJ.nl; Stimuleringsfonds voor de journalistiek. Geraadpleegd op 23 februari 2023, van https://www.svdj.nl/wp-content/uploads/2020/11/Rapport-Nieuwsvoorziening-in-de-Regio-2014-gelukkig-zijn-hier-geen-journalisten.pdf

de Jong, J. C., Koetsenruijter, A. W. M., & Leerstoelgroep Journalistiek en Nieuwe Media. (2019). Regionale journalistiek in Zuid-Holland. Leerstoelgroep Journalistiek en Nieuwe Media. Geraadpleegd op 10 februari 2023, van https://userfiles.mailswitch.nl/c/9ff5c24f9323c8ac403dc92e5c551a70/3081-f8d74c470979fffc532a9a2c5077802c.pdf

Rubado, M. E., & Jennings, J. T. (2020). Political Consequences of the Endangered Local Watchdog: Newspaper Decline and Mayoral Elections in the United States. Urban Affairs Review, 56(5), 1327–1356. https://doi.org/10.1177/1078087419838058

Gespreksverslagen:

Audio en tekst samen zonder tijdsplaatsing:

https://journaliststudio.google.com/pinpoint/search?collection=97dddf2fb1153391&utm_source=collection_publish_link&docid=e9fc656a67f89e54_97dddf2fb1153391_0_0&page=1

Audio en tekst los met tijdsplaatsing:

https://drive.google.com/drive/folders/1v7XkhPUyMdmY04Bznwd9G4m-wepGxRAj