Toen de coronapandemie voorbij was en theaters weer op volle toeren konden draaien, keerden maar weinig technici terug naar de sector. Hierdoor ontstaat er een hoge werkdruk, en moeten shows gecanceld worden. Hoe is dit probleem ontstaan en hoe kan het probleem worden opgelost?
Op een ijzeren karretje, dat je naar de top van het theater brengt, stelt Thomas met messen de lichtbundel van de lampen nauwkeurig in. ‘Yes, schakel lamp 103 uit en 105 weer aan,’ roept Thomas naar Tom achter de lichttafel. Na een korte stilte hoor je het geluid van tikkende toetsen, waarbij lamp 103 langzaam dimt en 105 aangaat. Op het ijzeren liftje dat iedereen ‘de genie’ noemt wordt Thomas naar de volgende lamp gereden. Dit jaar draaien theaters voor het eerst een heel jaar op volle toeren, maar de sector kampt met een personeelstekort aan theatertechnici, dat blijkt als Thomas vraagt aan de journalist om hem te helpen. ‘Als jij er vandaag niet was om mij rond te rijden, had Tom het moeten doen, wat zijn eigen taken zou hinderen.’
Het is iets over 10 uur als Thomas de paardenkathadraal binnen komt lopen. Vandaag is hij samen met Tom de technici voor vandaag. Tom hoeft maar 5 minuten te lopen naar het theater, dus was al op tijd bezig om het koffiezetapparaat te maken. Als Thomas zijn normale schoenen verwisselt voor de werkschoenen met stalen neus vertelt hij dat hij eigenlijk niet wilde werken vandaag. ‘Eigenlijk kwam het voor mij niet uit om vandaag te gaan werken, maar we hebben nog één andere technicus in dienst en een handje vol freelancers. Je hoopt dat iemand zegt: ‘’jaa jo doe ik wel effe’’, maar iedereen heeft het gewoon zo druk.’
De reden dat iedereen het zo druk heeft is dat er steeds minder freelancers zijn. Volgens de cultuurmonitor waren er in 2019 nog 1910 freelancers die achter te schermen werkten, na corona zijn dat er nog 1090. Dit verhaal komt Fred Van Hartog maar al te bekend voor. Als toneelmeester bij Theater Zuidplein en voorzitter van de vereniging van podiumtechnici, heeft hij te maken met een langdurig personeelstekort. ‘Voor corona was dit al merkbaar, maar de pandemie heeft het allemaal versnelt. Freelancers verlieten de branche, op zoek naar ander werk zoals zonnepaneelinstallateur. Na corona keerden slechts weinig technici terug, vanwege de beter arbeidsovereenkomsten en lonen. Hierdoor kampen theaters nu met een groot probleem, aangezien ze sterk afhankelijk zijn van freelancers voor extra werk.’
Nu de koffie is gedronken en het lichtplan is doorgenomen, is het tijd om te beginnen. Samen lopen Tom en Thomas langs de foyer richting het podium van de paardenkathedraal. Dit theater is in de jaren 90 omgebouwd van manege tot theater. ‘Dit kan je nog goed zien aan de oude pilaren,’ zegt Tom als hij wijst naar de goudbruine steunbalken aan de zijkant en bovenkant van het theater. Tom werkt hier pas één jaar; tijdens de corona tijd was hij werkzaam in de stadsschouwburg in Utrecht. ‘Ik had geluk dat ik in dienst was, want freelancers werden aan hun lot overgelaten. Een freelancer die ik kende werd vrachtwagenchauffeur, maar kwam pas terug toen er alweer een tijdje werk was. Veel freelancers keerden echter helemaal niet terug, wat resulteerde in een hogere werkdruk.’ Tom onderbreekt zijn verhaal om ondertussen een lamp te testen die geen stroom krijgt. ‘Wat vertelde ik ook alweer o ja, de werkdruk nam toen extra toe. Bijvoorbeeld, toen theaters niet op 100% capaciteit konden draaien, werden er stoelen op het podium gezet om anderhalve meter afstand te houden. Maar als dan besloten werd om de volgende dag het decor te veranderen moesten eerst alle stoelen en tafels van het podium af om het decor te veranderen, wat tot extra werk leidde.’
Ondertussen zijn alle lampen opgehangen en kunnen de trussen weer omhoog. In de hoek van het theater staat een klein kastje, die met een druk op de knop alle drie de trussen omhoog takelt. Met op de achtergrond het geluid van kletterende kettingen vertelt Tom over de moeilijke keuze die ze moesten maken door het personeelstekort. ‘Toen alle maatregelen waren opgeheven en we weer op volle capaciteit konden draaien, hebben we aangegeven dat we met dit team de werkdruk niet aankonden. Daarop heeft de directeur de moeilijke beslissing moeten nemen om voorstellingen te annuleren om de werkdruk te verminderen.’
Dit verhaal is voor andere theaters erg herkenbaar. Vorig jaar legden de technici van ITA, het Internationaal Theater Amsterdam, het werk neer vanwege de hoge werkdruk. In een artikel in de Volkskrant laten technici weten dat ze soms dagen van 13,5 uur maken. Dit leidde tot burn-outs en ziekte-uitval. ITA plaatste op hun website een reactie op deze geluiden uit de media. Ze gaven aan geschrokken te zijn van wat naar buiten kwam en hun zorgen delen voor iedereen binnen het theater. Uiteindelijk besloot ITA om 15 procent van de voorstellingen te schrappen vanwege de werkdruk. Het Parool meldt dat De Nederlandse Reisopera begin dit jaar al maatregelen moest nemen toen technici uitvielen door ziekte. De opera van Wolfgang Amadeus Mozart kon weliswaar doorgaan, maar alleen zonder decor.
Fred is van mening dat er serieus aandacht moet worden besteed aan de werkdruk om op korte termijn meer personeel aan te trekken. ‘We bieden nu ook meer parttime contracten aan, omdat we zien dat mensen een betere werk-privébalans willen hebben.’ Wel vindt Fred dat lange dagen een beetje bij het vak horen. ‘Dit vak is echt mijn passie, dus ik heb er geen moeite mee om lange dagen te maken, bijvoorbeeld van 10 tot 22. Net als in de zorg moet dit werk een beetje je roeping zijn, want die lange dagen horen er nu eenmaal bij. Aan de andere kant werk je natuurlijk niet 12 uur achter elkaar en heb je veel vrijheid en contact met je collega’s.’
Tom is samen met de technicus van TBS on Tour bezig met het programmeren van het lichtprogramma op de lichttafel, terwijl Thomas in de foyer een koffiepauze houdt. Het koffiezetapparaat werkt eindelijk weer en met een vers gezet kopje koffie gaat hij zitten. ‘Vandaag werk ik van half 10 tot 5, dus het is op zich een rustige dag. Maar als we op tour gaan met een gezelschap, zijn de weken voor de première erg druk en werken we meerdere dagen van 10 tot 22. We proberen het rooster zo in te plannen dat het na de première rustiger is om de werkdruk te verminderen.’
Tom is samen met de technicus van TBS on Tour bezig met het programmeren van het lichtprogramma op de lichttafel, terwijl Thomas in de foyer een koffiepauze houdt. Het koffiezetapparaat werkt eindelijk weer en met een vers gezet kopje koffie gaat hij zitten. ‘Vandaag werk ik van half 10 tot 5, dus het is op zich een rustige dag. Maar als we op tour gaan met een gezelschap, zijn de weken voor de première erg druk en werken we meerdere dagen van 10 tot 22. We proberen het rooster zo in te plannen dat het na de première rustiger is om de werkdruk te verminderen.’
Net nadat Thomas een slok neemt van zijn koffie, roept Tom vanaf boven de tribune: ‘Hey Thomas, kun je even de microfoons checken?’ ‘Oké, is goed, ik kom eraan,’ zegt Thomas op een teleurgestelde, sarcastische toon. Door de microfoon vertelt Thomas dat hij dit jaar extra heeft gelet op de programmering. ‘Ik had aangegeven dat ze 2023 niet meteen vol moesten programmeren, omdat we niet zeker weten of we genoeg mensen hebben. Onze vaste freelancers hebben ook volle agenda’s, dus we moeten ervoor zorgen dat we genoeg mensen hebben,’ galmt Thomas’ stem door de zaal.
Fred wil niet alleen op korte termijn, maar ook op lange termijn kijken hoe meer mensen interesse kunnen tonen voor het vak van theatertechnicus. ‘De opleiding die de meeste theatertechnici volgen heet Podia- en Evenemententechniek; in die naam zit al geen “theater.” Ik vind daarom dat het vak van theatertechnicus meer in de spotlight moet komen te staan.’ Dit is nodig, omdat volgens de Kunstbond er al jaren en daling is van instroom theatertechniek studenten, exacte cijfers zijn hier niet van.
Om mensen weer enthousiast te maken voor dit vak werd vorig jaar de eerste jaarlijkse podiumtechniekdag georganiseerd. ‘Ook al heb je bijvoorbeeld werk als elektromonteur en wil je toch kijken of het theater iets voor jou is, dan kan dat.’ In een artikel van NPO Klassiek vertellen ze wat het theater in Apeldoorn de afgelopen jaar heeft georganiseerd voor podiumtechniekdag. Zo werd er uitgelegd hoe de trekwanden en de verlichting werken. Ook werd er een rondleiding door de toneeltoren gegeven om alle verborgen techniek te laten zien.
Tom is halverwege met het programmeren van de lichten als hij om 5 uur een pauze neemt. Het is tijd om te avondeten, en vandaag staat pizza met tonijn op het menu. ‘Vandaag werk ik van 10 tot 10, dus ik zorg ervoor dat ik nu een goede pauze neem, zodat ik daarna weer vol energie aan de slag kan,’ zegt Tom met een stukje pizza in zijn mond. Wat betreft de toekomst sluit hij zich aan bij Fred. Ze willen overwegen om volgend jaar ook deel te nemen aan de podiumtechniekdag. ‘Een paar weken geleden kwamen er ook een paar middelbare schoolklassen kijken, en dan hoop je dat je een leerling inspireert om dit vak te kiezen, zodat het personeelstekort in de toekomst verleden tijd is.’