Nederlandse Hiphop: Geliefd bij velen, ondervertegenwoordigd op de Radio
Het muziekgenre hiphop bestaat dit jaar 50 jaar. Door de jaren heen is het uitgegroeid tot een van de populairste genres in Nederland. Desondanks krijgt het weinig aandacht op de verschillende radiostations. Hoe komt het dat er zo weinig hiphop word gedraaid kan hoe zou dit veranderd kunnen worden?
Stel je voor, je bent een meisje van 15 en je houdt van hiphopmuziek. Onderweg in de auto, op weg naar oma, luister je naar de radio. 100%NL staat aan omdat je ouders dit een leuke zender vinden. Je hoopt een van je favoriete artiesten te horen, zoals Kevin of Drake. Alleen het enige wat je hoor zijn popnummers van bijvoorbeeld Suzan en Freek. Hoe komt het dat sommige radiostations weinig hiphop draaien en staan zij open om daarin te veranderen?
Uit onderzoek blijkt dat hiphopmuziek niet zo vaak te horen is op de radio. Via het programma “Relisten” is gekeken naar de 20 meest afgespeelde nummers per radiostation per jaar. In de onderstaande tabel zijn deze gegevens weergegeven van vijf radiostations over de afgelopen drie jaar. Hieruit blijkt dat de genres hiphop en R&B/soul/hiphop weinig op de radio worden gedraaid. Alleen FunX vormt hierop een uitzondering. Zij zijn bijna de enige die muziek draaien van dit genre, waardoor ook 95% van alle hiphop/rap- en R&B/soul-hip hop nummers van FunX afkomstig is in de afgelopen drie jaar
De genres van de top 20 meest afgespeelde nummers per radiostations
Het is niet gek dat hiphop zo vaak voorkomt op FunX. Zij richten zich ook op Urban muziek, zoals hiphop en R&B. Gilly Mangkoewihardjo, presentator bij FunX, groeide vroeger op met FunX en was superblij dat er een plek was waar hiphop een stem kreeg. “Ik ben echt opgegroeid met de iconen van hiphop, zoals 2Pac en Biggie. Door de komst van FunX was er eindelijk een plek waar dit soort muziek werd gedraaid. Daarvoor had je TMF waar soms hiphop werd gedraaid, maar dat was het dan ook.” Door de jaren heen is hiphop in populariteit gestegen en behoort het nu tot een van de populairste genres in Nederland. Zo deden Robbert Goverts & Robert Roks onderzoek naar hoe vaak hiphop werd gestreamd in Nederland in 2019. Ze analyseerden 19 hiphopalbums en concludeerden dat ze samen goed waren voor bijna 20 miljoen unieke luisteraars.
Ook wordt via Relisten bekeken hoe vaak de top 20 nummers worden afgespeeld. Als je van alle nummers optelt hoe vaak ze worden afgespeeld, dan is hiphop/rap en R&B/soul/hiphop gecombineerd goed voor 11 procent. Daarmee staan ze op de 3e plek, met Dance/Electro op de tweede plek met iets meer dan dertien procent. Pop staat met stip op één, met ongeveer de helft. Het is belangrijk op te merken dat 97 procent van de afgespeelde hiphopnummers op de radio afkomstig is vanaf FunX. Ook bij Pop komt ongeveer de helft van het aantal keer afgespeelde popnummers van 100% NL
Als je naar de cijfers kijkt, zie je dat 100%NL weinig hiphop draait. De muziekredactie zegt dat ze zich richten op popmuziek in de breedste zin van het woord in een mailreactie op onze vragen. Hierdoor richten zij zich op een doelgroep die luistert voor popmuziek. “We proberen zo goed mogelijk aan te sluiten bij onze doelgroep en dus ook aan hun wensen. We testen muziek om een zo goed mogelijk beeld te krijgen van onze luisteraars. Daarnaast houden we altijd ons eigen profiel voor ogen: welke muziek past bij onze doelgroep/ijkpersoon. Voor wie doen we het en wat vindt die groep leuk?” Door deze twee punten vindt 100%NL Hiphop niet passen op hun zender.
Naast landelijke zenders draaien regionale radiostations, zoals WEEFF, ook weinig hiphop. WEEFF is een zender die zich onder andere richt op radio maken voor West-Friesland. Net als bij 100%NL ziet Ramon Besseling, medeverantwoordelijke voor de muziek bij WEEFF, vooral het probleem liggen bij hun doelgroep. “Hiphop is vooral populair bij jongeren, en dat is niet de doelgroep die voornamelijk naar ons luistert. Als wij dan meer hiphop gaan draaien, kunnen onze luisteraars overgaan naar een ander radiostation, en zullen ze niet snel terugkomen.” Ramon zegt dan ook dat zij zich vooral richten op wat het grote midden leuk vindt. Hier zitten wel hiphopnummers tussen, zoals van Eminem en Dr. Dre, maar vooral nummers uit andere bekende genres zoals pop of alternatieve/indie.
Gilly begrijpt dat radiozenders rekening moeten houden met hun doelgroep. “Als zij opeens meer hiphopmuziek gaan draaien, wat ze daarvoor niet deden, loop je het risico dat je je oude doelgroep verliest. Natuurlijk spreek je weer een andere doelgroep aan, maar je wilt daardoor niet je oude doelgroep verliezen.”
Er zijn wel voorbeelden waar hiphop wel wordt gerepresenteerd op de radio. Zo is er elke zondagavond tussen 22:00 en 01:00 het radioprogramma “Wat Anders” op 3FM van Oproep Zwart. In 2014 stopte dit programma, maar in 2022 bracht omroep Zwart het weer terug. In het programma wordt aandacht besteed aan de beatscultuur waar hiphop onder valt. Gilly ziet dit als een goede manier waarop echte hiphop toch ruimte kan krijgen binnen een radiozender. Hij denkt wel dat je hiervoor de juiste mensen in huis moet hebben. “Veronica en Vincent, die “Wat Anders” presenteren, hebben allebei ervaring en kennis over hiphop en andere beats muziek. Als jouw radiozender niemand heeft die luistert naar hiphop of daar veel vanaf weet, zal je niet weten hoe je hiphop een plek kan geven binnen je zender.”
WEEFF had vroeger doelgroep programma’s, maar is daar mee gestopt. “We hadden bijvoorbeeld een countryprogramma, maar slechts een klein deel van je luisteraars vindt dit echt leuk. Daarmee sluit je de grote meerderheid uit die niet snel terug zullen keren naar je zender. Genres die wat meer afwijken kunnen zeker nog gedraaid worden, alleen wordt daarna weer teruggegaan naar de algemeen bekendere muziek.” Hierdoor zal WEEFF volgens Ramon niet snel een Hiphop format opzetten. Wel vindt hij het goed dat 3FM “Wat Anders” weer heeft teruggebracht en vindt ook dat zij hiervoor geschikt zijn. “3FM wordt gesubsidieerd door de overheid. Commerciële zenders moeten een bepaald aantal luisteraars halen om overeind te blijven. Voor hen is het dus erg risicovol om een deel van hun zendtijd te besteden aan muziek die niet voor hun doelgroep is.”
De muziekredactie van 100%NL zegt in de toekomst niet meer hiphop te gaan draaien. “Zoals al eerder gezegd richten wij ons op popmuziek, en dat zal ook niet veranderen.” Toch zeggen ze dat ze wel openstaan voor hiphopmuziek die invloeden bevat vanuit de popmuziek. “Als er een moment komt dat er meer hiphop invloeden in pop voorkomen, zul je dat ook horen bij ons.” Het combineren van meerdere genres in een nummer is iets dat regelmatig voorkomt. Zo waren er dance-nummers van Calvin Harris waarop je ook Nicki Minaj hoorde. Ook WEEFF wil op deze manier hiphop toch meer laten horen. “Een album van Jay-Z met Linkin Park zijn nummers die hier bij WEEFF prima gedraaid kunnen worden,” vertelt Ramon. Gilly vindt dit ook een goede manier om hiphop toch op andere radiostations te horen. Hij zegt wel dat dit geen ‘echte hiphopnummers’ zijn en dat het dus echt kleine stapjes naar een representatiever radiobeeld. Toch helpen deze samenwerkingen volgens Gilly wel hiphopartiesten om naamsbekendheid op te bouwen bij meerdere radiostations.
Zowel WEEF als 100%NL zeggen dus beide dat ze in de toekomst niet snel ‘echte hiphop’ zullen draaien op de radio. Gilly vindt dit als hiphopfan jammer, maar vraagt zich ook af of hiphopartiesten radio nog nodig hebben. “Vroeger moest je echt bij radiozenders langs met je demo van: ‘Dit ben ik, en dit is mijn muziek.’ Nu zet je je nummer op TikTok en Instagram en wordt het meteen opgepakt, waardoor radiostations het weer gaan draaien. Eigenlijk zijn de rollen omgedraaid, waar eerst radiozenders nieuwe muziek aan de mensen lieten horen, doen artiesten dat nu zelf via sociale media.” Volgens Gilly zullen radiozenders nog steeds een belangrijk medium blijven, maar is het niet meer de enige manier om je muziek te promoten. “Natuurlijk zou ik het liefst zien dat hiphop op alle stations wordt gedraaid. Ik denk dat dit ook terecht is als je kijkt naar de populariteit. Alleen hebben radiostations te maken met een bepaalde doelgroep, waardoor het voor hen ook moeilijk is andere muziek te draaien.”
Verantwoording lezer.
Mijn data komt van Relisten, een site die de 20 meest beluisterde nummers per radiostation weergeeft. De betrouwbaarheid van deze site is moeilijk te controleren omdat andere nieuwssites deze site niet gebruiken en de databron onbekend is. Desondanks heb ik de site gebruikt, omdat de resultaten niet opvallend afwijken en er geen beter alternatief is. Voor mijn analyse heb ik data van 5 verschillende radiostations van de afgelopen 3 jaar gebruikt om te zien hoe ze door de tijd zijn veranderd.
Voor mijn analyse heb ik gegevens verzameld van vijf verschillende radiostations over een periode van drie jaar. Deze selectie van radiostations is bewust gemaakt om diverse muziekgenres en luisterdoelgroepen te vertegenwoordigen. Zo focust 100% NL zich op Nederlandse muziek, 3FM richt zich op jongeren, 538 en Qmusic zijn bekend als populaire ‘hitjeszenders’, en FunX is een urban muziekzender. Deze diversiteit stelt ons in staat om een representatief beeld te krijgen van radiomuziek in Nederland en hoe dit zich in de loop der tijd heeft ontwikkeld.
Ik heb de data van Relisten geordend in een tabel, waarin ik voor elk van de vijf radiostations gedurende drie jaar heb vastgelegd welke artiesten en nummers het meest zijn gedraaid, evenals de frequentie van afspelen. De enige handmatige aanvulling die ik heb gedaan, betrof het toewijzen van genres aan de nummers. Vaak werden nummers aan meerdere genres gekoppeld, maar om een heldere vergelijking te kunnen maken, heb ik ervoor gekozen om alleen het overheersende genre te gebruiken. Er is echter een uitzondering gemaakt voor R&B/Soul/Hiphop, omdat R&B/Soul vaak een sensuelere variant van hiphop is. Sommige nummers werden daarom zowel als R&B/Soul en Hiphop bestempeld. Vanwege hun nauwe verwantschap met hiphop, heb ik ervoor gekozen om deze nummers afzonderlijk te behouden.
Een uitdaging in dit data-onderzoek is het gebrek aan transparantie over de datacollectie methoden van Relisten. Ze geven op de site aan dat ze zorgvuldig zijn met het selecteren van hun bronnen, alleen zeggen ze ook dat ze niet verantwoordelijk zijn als er fouten zijn. Hier gaan ze alleen niet van uit. We hebben deze site toch gebruik, door gebrek aan betere bronnen.
Bovendien is het niet mogelijk om te achterhalen op welke tijdstippen de nummers precies zijn afgespeeld, wat van invloed kan zijn op de resultaten. Tot slot is het jammer dat we ons moeten beperken tot een analyse van de top 20 nummers, terwijl een groter aantal, bijvoorbeeld 100 nummers per radiostation, een diepgaandere analyse zou mogelijk maken.