“Afgelopen 4 jaar was echt een rollercoaster.”
Theaters hebben net corona achter de rug, en kunnen nu volop draaien, maar uit rapporten van VSCD blijkt dat theaters nog steeds kampen met financiële problemen en nu zelf shows moeten cancelen. Hoe hebben kleine theaters in deze periode hun hoofd boven water gehouden? In dit verhaal nemen we je mee in de 'rollercoaster' waar kleine theaters, zoals Het Pakhuis, de afgelopen 4 jaar in hebben gezeten.
Op 23 maart 2020 sloten theaters in heel Nederland hun deuren vanwege de coronamaatregelen. Hoewel er af en toe versoepelingen waren, bleven veel stoelen in de zalen leeg. Nu, ruim drie jaar na de pandemie, kunnen theaters weer op volle capaciteit spelen, maar worden ze nu gehinderd door financiële problemen. Dit blijkt uit een onderzoek van de Vereniging voor Schouwburg- en Concertgebouwdirecties (VSCD) in 2023. Dit belemmert soms hun volledige werking. Zo moesten het Internationaal Theater Amsterdam, Het Nationale Theater, Theater Rotterdam en NITE voorstellingen schrappen. Dit zijn dan grote theater, maar hoe gaan kleine theaters om met deze problemen?
Op die vraag kan Janine Slijkhuis wel ja zeggen. Zij is Directrice van Theater Het Pakhuis in Hoorn. Toen de theaters moesten sluiten is zij meteen begonnen met kijken of het mogelijk was om online voorstellingen te organiseren. “Als eerst probeerden we via Teams de voorstellingen uit te zenden. Voor vergadering werkt die app perfect, maar niet voor voorstellingen. Want dan hoorde je het geluid niet, of liep het weer vast, dus het was niet zo’n groot succes,” vertelt Janine lachend. Later zijn ze via YouTube gaan uitzenden en deden ze in de drie jaar nog veel meer projecten om toch nog wat inkomsten te generen. “Toen ik dit allemaal weer aan het uitzoeken was kwam ik er weer achter wat we allemaal hadden gedaan tijdens corona.” Janine en 3 vrijwilligs van het Pakhuis vertellen hieronder hun favoriete project tijdens corona.
Klikt op het verhaal dat je wilt lezen
“Mijn naam is Rob. Ik weet niet hoelang ik al vrijwilliger ben bij dit theater, maar het is al wel een héle lange tijd. Ik was hier zelfs al vrijwilliger toen er nog geen muur achter het podium stond. Ik heb in die tijd verschillende functies uitgevoerd, maar nu ben ik portier. Dat bevalt mij heel goed, want voorafgaand aan de show kan ik nog leuk contact hebben met de gasten.
Project Kapsalon is een van de projecten die eruit sprong voor mij. De theaters moesten toen nog dicht blijven, maar de kappers mochten weer open. Dit vonden wij en meerdere theaters een hele rare situatie, en daarom kwam het idee om een kapsalon in het theater te brengen. Een van onze huisgezelschappen noemde het een massage voor de geest. We hadden op anderhalve meter afstand stoelen neergezet, en de rest kon online meekijken. Iedereen was zo blij dat ze weer naar het theater konden komen, en dat maakte het voor mij ook zo bijzonder. Wij zijn een theater en we willen publiek in de zaal, en dat kon eindelijk weer!”
“Nou, Ik ben Ruud. Dat is mijn naam, maar een mens heeft vaak meerdere gezichten. Ik werkte altijd als chemicus, maar in mijn vrije tijd was ik het liefst in het Theater. Ik deed aan cabaretvoorstellingen, en speelde in 70 speelfilms van studenten. Nu werk ik al 15 jaar als vrijwilliger in dit prachtige theater. Eerst hielp ik altijd met de techniek, maar door gehoorproblemen ging dat niet meer zo goed. Nu help ik vooral met het organisatorische gedeelte.
Voor mij waren de livestream-voorstellingen erg bijzonder. We hadden al snel het idee om met video aan de slag te gaan. In het begin deden we dat met een telefoon die we verbonden met de computer. Laten besloten we dat we moesten professionaliseren, en betere aparatuur moesten kopen . Henk, onze technicus, ging samen met mijn kleinzoon Jim dit regelen. Hij was toen bezig met een Mbo-opleiding theatertechniek, dus kon hiermee goed helpen. Er is toen een crowdfunding opgezet om de apparatuur te kopen, en dat bedrag is ruim schoots gehaald. Met deze opbrengt en wat extra subsidie van de gemeente hebben we een live-streams opgezet die menig theater jaloers maakte. Het was zelfs zo goed dat mijn kleinzoon de jonge vrijwilliger van het jaar prijs heeft gewonnen (foto 2). Ja, ik was echt apetrots op hem. Het is zo leuk om te zien dat hij dezelfde liefde voor theater heeft als ik.”
“Mijn naam is Paula, ik ben nu al 15 jaar lang vrijwilligers bij het Pakhuis, hier werk ik achter de bar om de gasten voorafgaand, tijdens de pauze en na afloop van de voorstelling van een hapje en drankje te voorzien. Ik heb natuurlijk nog mijn werk, maar ik miste tijdens de lockdown toch het theater gevoel. Het contact met de gasten en de vrijwilligers was een groot gemis.
Op een gegeven moment mochten we weer spelen voor een klein publiek, maar dat moest wel allemaal op anderhalve meter afstand. Toen had het theater allemaal plastic schotten in de foyer neergezet. Hierdoor moest je zigzaggend door de foyer bewegen om aan het begin van de bar een drankje te bestellen, om weer slalommend naar het einde te lopen, om hem op te halen. Ook al was soms wat omslachtig en was het voor een klein groep mensen , ik kreeg wel weer dat theater gevoel dat ik miste. Het was zo leuk om weer achter de bar te staan.”
“Mijn naam is Janine, en ik ben directrice van Het Pakhuis. Ik kwam hier werken net voordat corona begon, dus dat was geen hele lekkere start. Maar ik en iedereen hebben de mentaliteit van ‘De show must go on’, dus we zijn gelijk begonnen met alternatieven bedenken.
Net als voor Rob was Kapsalon voor mij een bijzonder project, maar wel om andere redenen. Het was januari 2022 en het was de tijd dat we er allemaal klaar mee waren, want andere sectoren mochten wel open en wij niet. Hugo de Jonge had toen gezegd: “Zet maar een dvd’tje op” en Rutte zei iets van: “De culturele sector moet maar creatief zijn.” Ze hebben het vast niet zo bedoeld, maar het maakte me echt woest. Toen kwam de landelijke actie Kapsalon en besloten wij ons aan te sluiten Ik weet het nog goed, er was een vrouw die helemaal uit Den Haag kwam en die moest en zou naar het theater gaan. Ze kwam met een grote fles champagne en Ik stond haar op te wachten met tranen in mijn ogen. Ze was zo blij dat we weer mochten, en dat raakte me. Wij mistten de artiesten en het publiek, het was zo fijn om te zien dat dat gemis wederzijds was. We mochten weer even, niet op volle kracht, maar dat maakte niet uit. We mochten weer.”
Financiële lasten in corona
“Toen de coronapandemie begon, zei iemand tegen mij: ‘Oh, jij hebt het vast niet druk nu de theaters dicht zijn.’ Nou, ik had nog nooit zoveel overuren gedraaid,” vertelt Janine over het regelen van de financiën tijdens de coronaperiode. Ze legt uit dat ze zich moest verdiepen in verschillende coronasteunpakketten, NOW-regelingen en Tegemoetkoming Vaste Lasten regelingen (TVL) om extra inkomsten te genereren. “We hebben voor alles aanvraag gedaan en ook veel gekregen waardoor we ons hoofd boven water konden houden.” Ook bij de gemeente Hoorn kwam er geld beschikbaar. Theater Het Pakhuis heeft zich samen met verschillende culturele instellingen verenigd in Cultuur Hoorn. De wethouder van Hoorn heeft een regeling opgesteld met rijksgelden om projecten, zoals de livestream-voorstellingen, te organiseren. Daarnaast kwamen er ook steunpakketten, zodat de vaste kosten konden worden betaald. “Zoals ik net al zei, hebben deze maatregelen er echt voor gezorgd dat we konden blijven bestaan tijdens corona”
Baten en lasten per podia (100x)
Net als bij het Theater Pakhuis vielen er bij veel theaters een gat in de begroting door corona. VSCD hield en enquête onder podia en kwam met cijfers van de verschillen in baten en lasten tussen 2019, voor corona, en 2021, tijdens corona. Hier is te zien dat de eigen inkomsten van theater dalen met 70%. De inkooplasten daalde ook maar niet zo hard (63%). Organisatielasten daalde iets minder dan een kwart en de huur- en loonkosten bleven redelijk stabiel. Het resultaat was een tekort van een half miljoen per podium . Dit werd, net als bij het Theater Pakhuis, gedenkt door de corona steun.
Net als het Pakhuis worstelen andere theaters ook met dit soort problemen. Uit het rapport van VSCD van 2022 blijkt dat na corona veel theaters stijging zien in hun kosten. Zo stijgt gemideld de huur met 13% en energie met 44%. De inkoop van kaartjes komt terug maar zit nog niet op het volledige niveau van voor corona. De subsidies kunnen deze stijging ook niet dekken, want die stijgen met 4%.
De gevolgen hiervan zijn dat voorstellingen bijvoorbeeld uitvallen. Zo laten het Internationaal Theater Amsterdam, Het Nationale Theater, Theater Rotterdam en NITE weten in een interview met NRC dat ze voorstellingen moeten schrappen. Ook kleine theaters hebben moeite hun hoofd boven water te houden. Zo blijk uit een artikel van Het Parool dat DeLaMar West dit jaar zijn deuren moest sluiten door stijgende kosten en niet bewegende subsidies.
Data verantwoording De Vereniging Schouwburgen en Concertgebouwen (VSCD) brengt elk jaar een rapport uit om een financieel beeld te geven van de branche. Via het Theater Analyse Systeem (TAS) zetten ze elk jaar een vragenlijst uit over de bedrijfsresultaten, personeelsbeleid, de exploitatiebijdragen, de bezoekersaantallen en de marktaandelen van hun leden. Ook vragen ze naar de lasten en baten van podia. Ik heb deze cijfers uit het rapport gehaald en overzichtelijk weergegeven in een tabel. Toen heb ik de verschilde baten- en lastenposten met elkaar vergeleken om erachter te komen wat de procentuele verandering is. Ik heb deze cijfers naar boven afgerond bij 0,5 of hoger, en afgrond bij alles daaronder. Deze cijfers komen uit het rapport van 2021. Het laatste rapport dat ze hebben uitgebracht, is van 2022. Hierbij werden ook de baten- en lastencijfers gedeeld, alleen werd dit gedaan in het totaal van alle leden in plaats van per podium. Hierdoor waren deze cijfers helaas niet bruikbaar voor de grafiek.