‘Zelfs meisjes uit het Leidse corps gebruiken Hiphop woorden zoals Fissa of sick’
Hiphop bestaat dit jaar 50 jaar. In die 50 jaar heeft hiphop invloed gehad op het taalgebruik van jongeren. Vivien Waszink, een taalexpert op het gebied van hiphoptaal, vertelt over hoe die invloed er precies uitziet en wat de gevolgen van deze verandering zijn voor het Nederlands van de jongeren
Als Vivien Waszink naar het kantoor van het Instituut voor de Nederlandse Taal loopt, passeert ze altijd de grachten van Leiden. Op een dag loopt ze langs een groepje meiden die vermoedelijk lid zijn van het Leidse Corps. Ze hoort de studenten praten over een feestje dat ze deze week hebben, maar ze gebruiken niet het woord ‘feest’, maar ‘fissa’. Waszink is taalkundige en is gespecialiseerd in jongerentaal/hiphoptaal. ‘Ik vind het leuk om te horen dat hiphop woorden, die eerst alleen werden gebruikt door een kleine groepje jongeren, nu door bijna alle jongeren worden gebruikt.’
In een van de grachtenpanden, gelegen in het hart van de Leidse binnenstad, vind je het Instituut Van De Nederlandse Taal. Hier voert Vivien haar werk uit als taalkundige. Op de begane grond, helemaal in de hoek van het gebouw, bevindt zich het kantoor van Vivien. Achter haar bureau staat een boekenkast, waarin naast talloze boeken ook kleine rode schoentjes en een assortiment aan verschillende soorten thee mokken te vinden zijn.
Achter een glazen beeldje van Maria staat haar boek WOORD, dat ze zelf heeft geschreven. Het boek gaat over de creatieve spelling van taal in de hiphop. ‘Dit boek kwam uit in 2013, dus is nu wel echt aan vernieuwing toe’, vertelt Vivien. Ze vertelt dat door de jaren heen verschillende trends zijn de creatieve spelling van taal in hiphopnummers. ‘Op dit moment is het vooral een trend om woorden uit andere talen te gebruiken, zoals het Engels, Sranantongo en Papiaments. Zo zijn woorden als “Bae” (schatje) uit het Engels, “osso” (huis) uit het Sranan en “tantoe” (heel erg) uit het Papiaments veel gebruikte woorden in hiphopteksten.’
Andere vormen van spelen met taal zijn spelen met metaforen. ‘Een rapper waarvan ik vind dat hij dit goed doet is Winne. In zijn coupletten zitten veel van zulke woordspelingen en probeert hij iets uit te werken. Winne zegt in een van zijn nummers: “Wij zijn ziek, maar zij zijn hypochonder.” Normaal gesproken betekent “ziek” iets negatiefs, maar hier betekent het juist dat je cool of geweldig bent. “Hypochonder” betekent dat je de hele tijd denkt dat je ziek bent. Dus eigenlijk zegt Winne: “Ik ben cool en geweldig, maar de anderen denken alleen maar dat zij cool of geweldig zijn.” Je moet dus bij zulke vergelijkingen altijd even twee keer nadenken, maar dat maakt de teksten wel indrukwekkend.’
Hiphoptaal populair onder alle jongeren
Naast het creatief spelen met taal is Vivien ook gewoon een enorme fan van hiphop muziek. Naast Winne vindt ze de muziek van HefSevn Alias goed. Deze bewondering voor hiphop ziet ze ook terug bij haar kind. ‘Toch zijn we wel verschillend in wat voor muziek we luisteren. Zij vindt mijn hiphop vaak oud en saai,’ vertelt ze lachend. ‘Zij luistert liever naar nieuwe hiphop van bijvoorbeeld Broederliefde.’
Naast wat ‘oudere hiphop liefhebbers’ waaronder ze zichzelf rekent, is volgens Vivien hiphop vooral populair onder jongeren. Doordat ze veel luisteren naar hiphop en daarmee bezig zijn met hun vrienden, nemen ze de woorden uit de tekst over. Toch ziet Vivien dat niet alleen jongeren die fan zijn van hiphop, hiphop woorden gebruiken. ‘Ik woon zelf in Leiden, waar het studentencorps best groot is. Dan loop ik wel eens langs mensen uit het corps en hoor ik ze woorden gebruiken als “fissa” en “fittie,” zegt Vivien met een glimlach op haar gezicht. “Ik vind het leuk dat hiphoptaal dan ook gewoon gebruikt wordt door jongeren die niet zo snel naar hiphop luisteren.’
‘Hiphop zorgt voor onfatsoenlijk Nederlands’
Met de grote populariteit van hiphop woorden onder jongeren komt er ook kritiek. Er is angst dat door het gebruik van hiphop woorden jongeren geen fatsoenlijk Nederlands meer kunnen spreken. ‘Dat is onzin,’ zegt Vivien vastbesloten. ‘Mensen hebben met taal altijd de neiging om alleen te praten over goed of fout. Als mensen een andere taal gebruiken, worden ze daar meteen op afgerekend. Ze zeggen dan: ‘’Oh, gebruik je dat woord?’’ ‘’Dat woord spel je niet zo’’, of ‘’dat woord dat je gebruikt is Engels’’. Ook hebben mensen altijd de neiging om vast te houden aan wat er al was, want verandering is eng, overbodig en stom. Taal is van iedereen, waardoor ook iedereen er een mening over heeft.’
‘Alleen het is onzin om te denken dat jongeren door hiphop geen fatsoenlijk Nederlands meer kunnen spreken,’ vertelt ze met dezelfde vastbeslotenheid als de eerste keer. ‘Natuurlijk zullen er een aantal woorden zijn die worden opgenomen in de Nederlandse taal. Zo zag ik een krantenkop voorbij komen: “fittie in het verkiezingsdebat.” Dan zie je een foto met Mark Rutte eronder, en dat valt gelijk op. Dit doen ze natuurlijk expres, want een kop moet prikkelen. Het zal niet zo zijn dat over 50 jaar woorden als “ruzie” of “ophef” worden vervangen door “fittie”. Het zal eerder zo zijn dat “fittie”, net zoals “ophef”, een synoniem zal zijn voor “ruzie.”
Vivien zegt dat de meeste hiphop woorden alleen gebruikt zullen worden in spreektaal. Ze vertelt over het woord “ams” dat waarschijnlijk door de hiphopgroep Smib is bedacht doordat ze het woord “sma,” wat “meisje” betekent in het Surinaams, omdraaiden. ‘Het is niet zo dat jongeren het woord “ams” gebruiken als ze bij hun oma zijn. Zij weten heel goed wanneer en in welke context zulke woorden geschikt zijn om te gebruiken.’ Volgens Vivien kan je het een beetje vergelijken met een dialect. ‘Mensen in bepaalde dorpen spreken met elkaar in informele situaties een dialect, maar als ze op het werk zijn, spreken ze Algemeen Beschaafd Nederlands (ABN).’
Hiphopteksten gebruiken op scholen
Voor haar werk helpt Vivien soms mee met lessen en lesprogramma’s. Zo hielp ze laatst mee aan een programma dat zich richt op straattaal. Vivien denkt dat hiphoptaal een manier kan zijn om jongeren weer geïnteresseerd te maken in taal. ‘Zo kan je hiphopteksten tijdens de les analyseren. Hierdoor kunnen leerlingen spelen met meerdere betekenissen van woorden, metaforen en zowel letterlijk als figuurlijk taalgebruik.’
Het is belangrijk dat jongeren weer geïnteresseerd raken in taal, omdat het al een tijdje slecht gaat met de leesvaardigheid van jongeren. Zo blijkt uit het laatste onderzoek van PISA (Programme for International Student Assessment) in 2018 dat een kwart van de jongeren niet goed genoeg kan lezen om een tekst echt goed te begrijpen. Toch ziet KVB Boekwerk, het kennisplatform van de boekensector, dit jaar een verbetering in leesvaardigheid bij jongeren. Dit komt volgens hen door de stijgende aandacht voor lezen op social media in de vorm zoals Booktok.
Vivien vermoedt dus dat, net als met Booktok, jongeren weer betere taalvaardigheid kunnen krijgen. ‘Er is onderzoek gedaan naar de gevolgen van appen voor het schrijven van teksten bij kinderen. Hieruit is gebleken dat kinderen die voordat ze gaan schrijven eerst even gaan appen, vaker een beter stuk schrijven. Dit komt doordat ze al bezig zijn met taal voordat ze beginnen met schrijven. Net als bij hiphop zijn er ook zorgen dat door appen jongeren geen fatsoenlijk Nederlands meer kunnen schrijven, maar jongeren weten ook wel dat de taal die ze gebruiken bij het appen niet geschikt is voor een sollicitatiebrief. Er is nog geen onderzoek naar gedaan, maar ik denk dat hiphoptaal, net als appen, een positief effect kan hebben op het Nederlands van jongeren.’
‘Natuurlijk zal het gebruik van extra hiphoptaal ervoor zorgen dat sommige woorden in het normale Nederlands worden opgenomen. Woorden zoals ‘fissa’ zijn al opgenomen in de Dikke Van Dale. Echter, deze zullen nooit andere Nederlandse woorden verdringen. Dus je kunt gerust over 50 jaar nog steeds het woord ‘feestje’ gebruiken.’