De positie van vrouwen in het nieuwe Syrië
Rasha al Hosain is tweeëntwintig jaar oud en student aan de University College Roosevelt in Middelburg. In 2013 vluchtte ze met haar familie vanuit Syrië naar Nederland en sindsdien is ze hier gebleven.
Sinds december 2024 is Syrië bevrijd van het regime van dictator Bashar al-Assad na een veertien jaar lange burgeroorlog. Momenteel licht de macht bij de rebellenorganisatie Hayat Tahrir al-Sham, oftewel HTS. Minister Faber kondigde een mogelijk verplichte terugkeer aan voor asielzoekers uit Syrië die in Nederland verblijven, maar hoe zit het met de vluchtelingen die al een verblijfsvergunning hebben? Hoe maken zij de overweging om wel of niet terug te keren?
Terugkeer naar Syrië
Het is nog onduidelijk of de leefomstandigheden in Syrië veilig genoeg zijn om er naartoe terug te keren. 90% van de bevolking in Syrië woont in armoede en toegang tot water en elektriciteit is schaars. Daarnaast vrezen experts voor een machtsstrijd. Al deze factoren zouden redenen kunnen zijn om niet terug te willen keren. Persoonlijk kan Rasha al Hosain het zich niet voorstellen dat zij zal terugkeren, hoewel ze zichzelf er wel vaker ziet zijn. Ze is na de bevrijding voor het eerst in elf jaar teruggekeerd en ze vertelt dat het anders is dan het land dat ze ooit heeft gekend. “Het is een land dat zich helemaal opnieuw moet opbouwen en ik wil daar heel graag een bijdrage in leveren, maar ik hou te veel van de Nederlandse stabiliteit om mij daar te vestigen”. Haar vader en haar zusje denken hier anders over en zijn van plan om zich op termijn te vestigen in Syrië. Over hun veiligheid in Syrië maakt Al Hosain zich geen zorgen. Alleen op het gebied van vrouwenrechten maakt ze zich soms nog wel zorgen.
De toekomst van vrouwenrechten in Syrië
De achtergrond van de huidige leiders van Syrië is erg extremistisch waardoor mensen onzeker zijn over wat er gaat gebeuren op het gebied van vrouwenrechten. Al voor de val van president Bashar al-Assad hanteerde HTS een draconische aanpak van de rechten van vrouwen in de noordelijke stad Idlib, door strikte beperkingen op te leggen aan hun kleding, mobiliteit en rol in het openbare leven. Wanneer je kijkt naar deze en andere gebeurtenissen uit het verleden van de organisatie, stemt dit niet bepaald hoopvol voor de positie van vrouwen in het nieuwe Syrië. Toch lijkt het erop dat hun denkwijze in de afgelopen vier maanden aanzienlijk is veranderd. Je ziet dat er nu in Syrië vrouwen in topposities staan, zoals Maysaa Sabreen, de huidige voorzitter van de centrale bank in Syrië. Dit is al een groot verschil met hoe het er tijdens het Assad regime aan toe ging. Ook vertelde de huidige president dat ze niet van plan zijn om vrouwen te verplichten zich volgens de shariawet te kleden. Dit betekent dat vrouwen niet verplicht zijn om zich aan de kledingvoorschriften te houden zoals die binnen de islamitische wetgeving worden voorgeschreven. Dit had al Hosain zelf van tevoren niet verwacht. “Ik zie ook heel veel hoop en positiviteit er in”.
Extremistische ideologie
Echter die extremistische ideologie in Syrië is niet helemaal verdwenen. Extremistische organisaties als IS zijn lange tijd actief geweest in Syrië, en hun invloed is nog altijd merkbaar. “Je merkt dat het land vergeleken met twaalf jaar geleden veel extremistischer geworden is” vertelt Al Hosain. “Vooral op sociale media zie je dit veel terug. Tegelijkertijd zijn er nu zoveel Syrische mensen in Europa. Daardoor zijn mensen ook in contact gekomen met andere ideologieën. Dit balanceert elkaar meer uit.”
Vrouwenrechten tijdens het Assad-regime
De vrouwenrechten tijdens het Assad-regime waren wel acceptabel, vrouwen mochten studeren, werken, enzovoort, maar als het gaat over onderwerpen als verkrachting was het erg anders. In het oude regime was het zo dat als een vrouw werd verkracht, de wet toestond dat haar ouders steun van de overheid kregen om haar te dwingen met de dader te trouwen. “In vergelijking daarmee kan het nu niet veel slechter”. Ook hebben vrouwen volgens de islam meerdere rechten die door de oude Syrische regering ontnomen zijn. Vrouwen hadden namelijk in Syrië geen recht op voogdij. In alle omstandigheden lag dit recht bij de man. Hierdoor gingen vrouwen nooit scheiden of deden ze dit pas als ze in Europa waren. “Syrië is veel meer gebaseerd op hoe de gemeenschap met elkaar omging dan op wetten zelf. Je kon vroeger iedereen afkopen. Dat resulteerde in hoge corruptie en wat de samenleving wilde, was leidend”. Als een vrouw gepakt werd met een man voordat ze getrouwd waren, was er een kans dat er een eremoord plaatsvond, terwijl dit niet binnen de wetten van de islam/Syrië past. “Ze knepen gewoon een oog dicht”.
Vergeleken met Nederland
In vergelijking met Europa en Nederland loopt Syrië al heel lang achter op het gebied van vrouwenrechten. “Vrouwen hebben daar gewoon een stuk minder rechten dan hier”. Dit gaat dan vooral over de rechten die vrouwen beschermen. Vrouwen kunnen in Syrië naar de universiteit, net zoals hier, maar als het gaat om rechten die Syrische vrouwen een veilige plek in de samenleving geven, die zijn nog niet zo prominent. Hoewel Nederland moeilijk te vergelijken is met Syrië, zie je dat er in Nederland ook veel gebeurt op het gebied van vrouwenrechten. “In Nederland zitten wij nu in een golf waarin democratie principes minder worden en het populisme sterk groeit”. Dit heeft ook grote effecten op de rechten van vrouwen in Nederland.
Recht op abortus
Door de nieuwe politieke realiteit in Nederland zie je ook dat het recht op abortus eigenlijk niet meer beschermd is. Op 4 maart zijn er twee moties aangenomen die schadelijke gevolgen kunnen hebben voor het zelfbeschikkingsrecht van vrouwen. Ook in Syrië bestaat het recht op abortus, maar zijn er veel bepalingen. Als vrouw in Syrië heb je namelijk altijd een voogd. Als je getrouwd bent is je man je voogd en anders je broer of je vader. “Er is altijd een man die de baas is over jou”. In Syrië moet je dus toestemming krijgen van je voogd om een abortus te ondergaan. “Een bedenktijd van vijf dagen is heel irritant en het vermindert je recht als vrouw, maar het is niet zo erg als je het vergelijkt met Syrië of andere plekken”.
Voogdijschap
Als Syrische vrouw ben je dus altijd afhankelijk van een man. Al Hosain vertelt het verhaal van haar moeder die in Syrië is opgegroeid en er gestudeerd heeft. Ze wilde op negentienjarige leeftijd Engelse literatuur studeren aan de universiteit, maar omdat haar vader, die haar voogd was, het hier niet mee eens was, heeft ze dit niet kunnen doen. Dit resulteerde erin dat ze een studie moest kiezen waar hij mee instemde. Toen ze een paar jaar later haar master wilde doen, vonden haar ouders dat ze moest gaan trouwen. Uiteindelijk kwam haar beste vriend met het idee om te trouwen zodat hij haar toestemming kon geven om te studeren. “Ze is toen in een positie gezet waarin ze ging trouwen met haar beste vriend, niet omdat ze dit wilde, maar omdat dat haar enige optie was om door te studeren”.
HTS belooft nu een Syrië voor iedereen. Of de regering zich hieraan gaat houden moet nog blijken, maar de huidige situatie schetst een gematigd positief toekomstbeeld als het gaat om vrouwenrechten, wat enigszins hoopvol stemt.