ASML geeft leiding in de technologie. Moet Europa zijn eigen koers kiezen?
ASML verkoopt bepaalde chipmachines niet meer aan China. De allernieuwste, de EUV chipmachines, mochten China al niet in, maar nu ook de wat minder moderne machines. Het gaat dan om de ‘meest geavanceerde’ DUV machines. Het verbod van de chipmachines is en zal voor ASML niet heel schadelijk zijn. De vraag naar chips, en zeker naar de meest geavanceerde, is namelijk enorm in de wereld. Maar, voor de handelsrelatie van Europa met China is dit wellicht een ander verhaal. China is namelijk niet blij met het exportverbod en Europa blijft klem zitten in de strijd tussen twee grootmachten.
Amerika zet druk
De VS wil een technologische opmars van China afremmen en voorziet dat het hebben van de allernieuwste chips een gevaar is voor de veiligheid van de westerse democratie. China zou de chips namelijk ook kunnen gebruiken voor militaire doeleinden. Daarom heeft de VS aan Nederland gevraagd om geen geavanceerde chipmachines naar China te exporteren. ASML en Nederland hebben daar gehoor aan gegeven. Op 8 maart 2023 heeft het Nederlandse kabinet besloten dat ASML niet langer geavanceerde chipmachines mag exporteren naar China. Maar niet alleen Nederland wordt onder druk gezet door de VS, ook bondgenoten Japan en Zuid-Korea beperken de export van chipmachines naar China.
Nederland heeft ook eigen belang
“Het is nodig voor de (inter)nationale veiligheid om de export naar China aan banden te leggen”, zegt Liesje Schreinemacher, de minister van Buitenlandse Handel. Nederland en de VS liggen hierin op één lijn. Maar wat goed is voor de VS, hoeft niet goed te zijn voor Nederland.
“De VS is onze grootste bondgenoot en is heel belangrijk voor ons, maar uiteindelijk bepaald Nederland haar eigen beleid. Wel met zoveel mogelijk afstemming met andere landen binnen de EU.”
Dit zegt Jan Anne van der Veer, beleidsmedewerker bij het ministerie van Buitenlandse Zaken en sinoloog. Nederland zal goed naar zichzelf moeten kijken. ASML is het enige bedrijf ter wereld dat de geavanceerde EUV machines maakt en alleen ASML bezit de kennis om een dergelijke machine te maken. “Nederland wil een leidende positie houden op technologisch gebied en om dit technologisch leiderschap niet te verliezen moet de kennis beschermd worden”, zegt Van der Veer. Om dit te beschermen is er ook beleid nodig om spionage tegen te gaan, zegt hij. Zo schreef ASML in hun jaarverslag dat er recentelijk een incident heeft plaatsgevonden waarin een voormalig medewerker informatie heeft meegenomen over technologie van het Veldhovens bedrijf.
Een belangrijke handelspartner
Veiligheid staat op één, ook voor Nederland en de EU. Maar de handelsrelatie tussen China en Nederland blijft een belangrijk punt. Voor China is de EU de belangrijkste handelspartner en omgekeerd is China, na de VS, de belangrijkste handelspartner voor de EU. Dit valt af te lezen uit de statistieken van Eurostat, het statistiekbureau van de EU. In 2020 nam China de positie van de VS over als belangrijkste partner voor de handel in goederen van de EU. Dit werd gedaan met een totaal aandeel van 16,2% in 2021 tegenover 14,7% voor de VS. Voor China is de EU dus belangrijk, maar zeker ook voor Nederland. Uit de statistieken van Eurostat valt ook af te lezen dat Nederland de belangrijkste Europese importeur is van Chinese goederen. Nederland importeert namelijk 26,4% van alle goederen die vanuit China de EU binnenkomen.
“Nederland wordt gezien als een land dat graag wil blijven handelen in China.”
Dit zegt de Chinese mensenrechtenactivist Michael Liu. Sinds 2020 wonend in Den Haag, stelt Liu wel dat de relatie tussen Europa en China niet in goede doen is. “Om te zeggen dat de relatie slecht is, vind ik een understatement.”
Systemische rivalen
Volgens de EU is China een systemische rivaal. China heeft namelijk een centraal geleide economie en geeft de interne stabiliteit prioriteit boven mensenrechten, milieu en werkomstandigheden. De EU pleit voor een vrije markt economie maar heeft waarden als democratie en mensenrechten hoog in het vaandel staan. “Het is duidelijk dat China een systeem heeft waar veel vertrouwen in is. Dit systeem willen ze afzetten tegen het systeem dat wij in het westen hebben”, zegt Jan Anne van de Veer. Europa en de VS, hebben ongeveer hetzelfde democratische systeem dat gebaseerd is op rechtstatelijkheid, vrijheid van meningsuiting, scheiding der machten en respect voor de individuele mensenrechten. Dit systeem verschilt op veel vlakken van die van China. Toch maakt China een groot verschil tussen Europa en de VS. “China vindt dat het westen wordt geleid door Amerika. Europa wordt eerder gezien als een ‘junior partner’, een assistent”, zegt Liu. “Ze zien Europa minder als concurrent en op sommige vlakken zelfs potentiële bondgenoot, minder als grote vijand.” China probeert Europa daarom ook voor zich te winnen en dat lukt in sommige Europese landen ook. Ze willen ervoor zorgen dat de banden tussen Europa en de VS niet nog meer versterken. Helaas voor China, is de VS heel belangrijk voor het veiligheidsbeleid en is het nog steeds de grootste bondgenoot van de EU. “De manier waarop wij met China omgaan is duidelijk anders dan de manier waarop de VS dit doet”, legt Van der Veer uit. De machtsstrijd tussen China en de VS wordt gekenmerkt door sterke retoriek over en weer. President Xi Jinping beschuldigt de VS ervan China klein te willen houden, terwijl sprekers in het Amerikaanse Congres elkaar overtroeven met anti-Chinese opmerkingen en beschuldigingen. Een genuanceerd debat is ver te zoeken in de complexe relatie tussen de beide landen. “Er is altijd ruimte voor dialoog. Als je iets in China wil veranderen moet je wel blijven praten met ze”, zegt Jan Anne van der Veer. “Nederland wil de relatie open houden met China en kiest dus niet voor een harde aanval”.
Chinees protest
Ook China wil de relatie met Europa goed houden, maar een exportverbod van de meest geavanceerde chipmachine zal daar niet bij helpen. Een woordvoerder van het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken was kritisch. “Wij zijn resoluut tegen het Nederlandse besluit om het normale economische verkeer tussen Chinese en Nederlandse bedrijven te beperken en hebben protest ingediend bij Nederland.”
Michael Liu is van mening dat de reactie van de Chinese media vrij rustig was. “China zal niet verrast zijn geweest. De media in China maakt er ook geen groot gedoe van. Dit komt omdat er nog steeds wordt gepoogd Europa voor zich te winnen.” De relatie is de afgelopen jaren al verslechterd door de sancties die China oplegde tegen tien Europeanen, waaronder Tweede Kamerlid Sjoerd Sjoerdsma van D66. Deze sancties kwamen nadat de Europese Unie sancties had opgelegd tegen China vanwege de onmenselijke behandeling van de Oeigoeren, een moslimminderheid in de regio Xinjiang.
Mensenrechtenschendingen en de handel
Amnesty directeur Dagmar Oudshoorn zegt, in een opiniestuk in de Volkskrant, dat de Chinese overheid de verkeerde boodschap ontvangt als mensenrechtenschendingen niet mee worden genomen in de handelsrelaties. In de besluitvorming over exportcontroles, zoals bij ASML, worden mensenrechten amper genoemd terwijl dit juist Europa onderscheidt van een land als China. De chips uit Europese landen zitten bijvoorbeeld ook in de camera’s die de Oeigoeren in de gaten houden.
Een eigen koers?
De relatie die Europa heeft met China is anders dan die van bondgenoot VS. En dat ziet China ook. Dit biedt kansen maar er zitten ook risico’s aan. Moet Europa een geheel eigen koers gaan varen, los van de VS? Daarvoor is een vriendelijke open houding nodig waarbij onze normen en waarden aan de kant komen te staan. In hoeverre Is Europa bereidt om de mensenrechten los te laten voor economisch gewin?