Michael Liu, onderzoeker aan de Universiteit Leiden, mensenrechtenactivist en voorvechter van LGBTI-rechten in China, deelt zijn zorgen over de onderdrukking van de LGBTI-gemeenschap in zijn geboorteland. In dit interview legt hij uit hoe de rechten van de LGBTI-gemeenschap in China steeds verder onder druk komen te staan. Ondanks de uitdagingen blijft Liu zich inzetten als activist en werkt hij vanuit Nederland aan het ondersteunen van LGBTI-organisaties. Hij benadrukt ook de rol die Nederland en Europa kunnen spelen in het bevorderen van mensenrechten en het aanpakken van de groeiende invloed van China.
De mensenrechten in China staan op veel vlakken onder druk. Zou je me kunnen vertellen hoe het staat met de rechten voor de LGBTI community in het land?
Het is een treurig verhaal op het ogenblik. Hoewel niet bij wet verboden, is het onderwerp volledig gecensureerd. Het is onmogelijk om het onderwerp op te brengen in de media, of het nu de staatsmedia of het Chinese internet is. Het bespreekbaar maken van mensenrechten in het algemeen of de rechten van deze gemeenschap wordt bijna gezien als een ernstig crimineel vergrijp. De Chinese overheid heeft alle organisaties die zich inzetten voor rechten van de LGBTI gemeenschap verboden.
Is de situatie erger aan het worden?
Jazeker. Sinds kort worden mensen die zich inzetten constant lastig gevallen en zelfs gevangen gezet en veroordeeld tot behoorlijke gevangenisstraffen. Dit heeft ook te maken met de relatie van China tot het westen. Het onderwerp LGBTI wordt in een frame gezet en dat het komt van het westen. Het wordt gezien als een slechte westerse waarde en bemoeienis. Ik heb documenten gelezen waarin dit zorgvuldig wordt uitgelegd en bestempeld als heel fout. In dat document werd verwezen naar allerlei rapporten uit de VS, maar de woorden waren verdraaid. Er is altijd veel bemoeienis geweest uit het westen, en ook uit Nederland, maar met goede bedoelingen. Deze bemoeienis wordt met beide handen aangepakt en verdraaid om alleen maar strengere maatregelen op te kunnen leggen. Zo zijn nu ook alle LGBTI studentenverenigingen verboden. Dit in het kader van bescherming van de jeugd tegen westerse morele vervuiling. Ook hier wordt verwezen naar rapporten die uit de VS komen en gebruikt in een hele andere context zoals bemoeienis met en indoctrinatie van het onderwijs en opvoeding van kinderen.
Is dit een algemene tendens?
Over het geheel genomen gaat het steeds slechter met de mensenrechten in China. Iedereen kent de voorbeelden van de werkkampen voor de Oeigoeren en de moslimminderheid in de provincie Xingjiang. Ook deze situatie is de afgelopen tijd slechter geworden. Maar naast vrijheid van religie worden ook de vrijheid van beweging en van meningsuiting steeds meer ingeperkt.
Kan je iets meer vertellen over de relatie tussen China en Nederland?
Ik zou willen zeggen dat we weer in een koude oorlog verkeren. De relatie tussen China en de VS is erg slecht op het ogenblik. Europa zit er middenin. China wil proberen dat Europa zich niet geheel bij de VS aansluit maar de banden met China openhoudt. Daarom heeft Xi Jinping de voorzitter van de Europese commissie Von der Leijen en president Macron van Frankrijk op 6 april uitgenodigd om te komen praten in China. China wil laten zien dat het een relevant land is voor de wereld, bijvoorbeeld door te gaan praten met Putin over de situatie in de Oekraïne. Nederland heeft dan weer een speciale positie in Europa. Het wordt door China niet gezien als grootmacht en is dus minder bedreigend. Het is een pragmatisch land dat zich met name richt op handel. De relatie is dus niet heel slecht. De handel gaat alleen maar beter ook al zijn de bilaterale niet goed.
Is dit dan een kans voor Nederland om ook de mensenrechten onder de aandacht te brengen?
Nederland steunt al jarenlang allerlei mensenrechtenprojecten in China via de Nederlandse ambassade in Beijing. Ook op het terrein van LGBTI. Maar Nederland weet dat het geen grote speler is en wil mensen met wie ze werken niet in gevaar brengen. Ze moeten dus goed de grenzen in de gaten houden. Sinds kort mogen journalisten niet meer naar de Nederlandse ambassade om gesprekken te voeren zonder dit aan de overheid te melden. Daar kunnen ze voor vervolgd worden. Ook wordt alle financiële steun aan organisaties gemonitord. Er moeten creatieve manieren gevonden worden om toch samen te werken. Ik werk daarom vanuit Nederland voor de LGBTI community in China. Ik heb mijn eigen organisatie opgericht die daar onderzoek naar doet en het werk van organisaties probeert te steunen in China.
Hoe ervaar je de recente ontwikkelingen, als homoseksuele man uit China zelf?
Vervelend, maar het is helaas meer dan dat. Ik kan het woord vervelend in mijn mond nemen omdat ik sinds enkele jaren in Nederland woon en er iets op afstand naar kan kijken. Maar ik woon in een rustig en vrij land waar ik mag zijn wie ik ben. Als ik denk aan mijn vrienden en kennissen die moeten werken in een China waar deze regels nu van kracht zijn is ‘vervelend’ wel een enorm understatement over alles wat ze op het ogenblik mee maken. Maar, zelfs met de dagelijkse veroordelingen en het politiegeweld blijven mensen zich verzetten en opkomen voor de goede zaak.
Ik ben in 2021 naar Nederland gekomen mede vanwege de onmogelijkheid om mijn vragen beantwoord te krijgen in China. De COVID-situatie maakte mij duidelijk hoe de overheid de mogelijkheid heeft om iedereen te onderdrukken en levens te bepalen. Ik heb een partner van hetzelfde geslacht en wil graag een familie starten. We zijn getrouwd in de VS maar ons huwelijk is in China niet erkend. We leefden daar als huisgenoten. Als mijn partner in het ziekenhuis zou belanden zou ik niets over hem te zeggen hebben. Dan zou er toestemming moeten komen van zijn ouders om een operatie gedaan te krijgen. Ik heb er constant het gevoel gehad dat ik mijzelf moest verstoppen, ook voor vrienden en familie. Het is niet vreemd in China dat je als je uitkomt voor je geaardheid je uit de familie wordt gestoten of naar een heropvoedingskamp wordt gestuurd om je geweten te zuiveren. Daar werd ik erg moe van.
Mensen krijgen veel desinformatie over de LGBTIQ gemeenschap en vooral de lager opgeleiden, het grootste deel van de bevolking, gelooft alles wat de overheid zegt. In Nederland kan ik mijn partner trots voorstellen als mijn echtgenoot en niemand kijkt daarvan op. Dat geeft veel rust. Onze nieuwe vrienden in Nederland denken veel liberaler. Ik ben enig kind van mijn ouders en ik mis ze en maak me zorgen om ze nu ze alleen zijn. Maar zoals het nu is in China zou ik nooit meer terug willen. En dat blijft natuurlijk triest.
Ik doe onderzoek naar Chinezen die in Nederland wonen en hun denkbeelden om te kijken of we vanuit het westen samen krachtig kunnen optrekken. Maar de lange arm van Beijing is krachtig en ik merk dat zelf Chinezen die al lang in Nederland wonen onder invloed blijven van wat het regime in China te zeggen heeft. Daar zou Nederland ook heel goed op moeten letten. De Chinese Nederlanders zijn een stille groep die weinig aandacht krijgen. Ik zou dit graag meer onder de aandacht willen brengen bij de Nederlandse overheid. Als we deze groep mee krijgen in liberale denkbeelden zouden ze een krachtige informatiebron kunnen zijn. Er is nog te weinig begrip in Nederland over China. Te lang is onderschat wat een invloed China heeft in de wereld. Nu heeft dit grote consequenties voor de veiligheid en vrijheid van de wereld. Als Europa een eenheid vormt en als mediator tussen de VS en Europa kan staan kunnen we hopelijk de rust bewaren. Nederland heeft daar een belangrijke rol te spelen.
