Turkije heeft als eerste NAVO-land een formele aanvraag gedaan om lid te worden van de BRICS, een samenwerkingsverband tussen opkomende wereldeconomieën. De aanvraag werd tijdens een persconferentie bevestigd door een woordvoerder van president Erdoğan. Volgens Turkije moet het lidmaatschap geen vervanging zijn voor andere internationale samenwerkingsverbanden, maar juist een aanvulling daarop.
“Onze president heeft meermaals aangegeven dat we lid willen worden van de BRICS,” vertelt de woordvoerder. “Dat proces is nu in volle gang. Turkije wil deelnemen aan alle belangrijke overlegorganen, inclusief de BRICS.” De keuze voor de BRICS komt volgens Associate Professor in Political Science aan de Universiteit van Amsterdam Beste İşleyen niet als een verrassing: “Turkije is al een tijdje op zoek naar alternatieven voor de Europese Unie. BRICS is daarvoor een logische keuze, omdat het een wereldwijd samenwerkingsverband is. Het zou voor Turkije natuurlijk niet mogelijk zijn om deel uit te maken van een Aziatisch of Latijns-Amerikaans verband, omdat daar geografische restricties aan vastzitten. Bij de BRICS hebben ze dat probleem niet, dat is namelijk breder dan een continent of een regio.”
BRICS
De naam van het samenwerkingsverband, dat in 2009 werd opgericht, is een acroniem voor de oorspronkelijke leden Brazilië, Rusland, India en China. In 2010 voegde ook Zuid-Afrika zich bij de groep. Begin 2023 werden ook Argentinië, Egypte, Ethiopië, Iran, Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten lid. Omdat deze landen zich allemaal in een vergelijkbaar stadium van economische ontwikkeling bevinden, vormt de samenwerking een steeds belangrijkere politieke en economische organisatie. Het doel van de samenwerking is om een reëel tegenwicht te bieden tegen de westerse macht.
Het terugdringen van die westerse overheersing is volgens hoogleraar International Studies and Global Politics aan de Universiteit Leiden André Gerrits ook in het belang van Turkije. “Vooral economisch en politiek is een BRICS-lidmaatschap voor Turkije erg interessant. Het land heeft natuurlijk zelf ook aspiraties om een steeds grotere rol te gaan spelen, met name in het Midden-Oosten,” aldus Gerrits. “Met een aansluiting bij de BRICS wordt het aanzien van Turkije sterk vergroot en dat bevordert weer de speelruimte die Turkije graag voor zichzelf claimt.”
Turkije en de Europese Unie
Hoewel een BRICS-lidmaatschap dus een aantal voordelen lijkt te hebben voor Turkije, kan het de relatie met Europa niet vervangen. Het land heeft de wens om ook lid te worden van de Europese Unie de afgelopen jaren niet onder stoelen of banken gestoken. In december 1999 kreeg het de status van kandidaat-lidstaat van de EU, waarna in oktober 2005 de toetredingsonderhandelingen van start gingen. Maar na de aanhoudende achteruitgang op het gebied van democratie, de rechtsstaat en grondrechten liggen de onderhandelingen sinds juni 2018 stil. “Echter gaat de helft van de Turkse export nog naar de Europese Unie,” aldus İşleyen. “Dat kunnen de BRICS-landen niet zomaar overnemen.”
Toch is de kans dat Turkije in de nabije toekomst nog lid wordt van de EU volgens Gerrits klein. “Er is geen enkele Turkse politicus die dat nu als een reële optie ziet,” legt hij uit. “Het is niet zo dat Turkije al die aspiraties laat varen, maar ze wedden wel op meerdere paarden.”