Interview

Je bent een puber en in die periode verlies je je moeder. Sterre van de Giessen maakte dit mee, net als 3000 andere jongeren in de leeftijd van 12 tot 18 jaar jaarlijks in Nederland. Er volgde een roerige periode waarin ze zich isoleerde tijdens het verwerken en niemand écht zag hoeveel verdriet ze had. De impact van het overlijden is groot op het leven van een puber. Uit onderzoek blijkt dat 20 procent van de rouwende jongeren psychische problemen ervaart na het overlijden.   

Starend naar het plafond kijkt de 21-jarige Sterre van de Giessen de leegte in, denkend aan haar moeder. In haar dromen komt haar zorgzame moeder voorbij. In haar gedachten weet ze precies welke outfit haar altijd verzorgd uitziende moeder wel en niet leuk had gevonden. Haar gevoel zegt dat haar moeder meekijkt als ze zingt onder de douche. Als Sterre naar haar handen met haar moeders ringen kijkt, ziet ze de vormen van haar moeder terug. De handen die haar 15 jaar lang vasthielden. Tot 2018; Sterre verloor op 15-jarige leeftijd haar moeder en onrustige jaren volgden. 

Impact overlijden 

‘Mijn moeder was eindelijk weer gelukkig. Ze was helemaal verliefd op haar nieuwe vriend en had net een nieuwe baan. Op weg naar haar eerste werkdag hoorde ze in de bus dat ze darmkanker had. Na 3 jaar behandelingen bleek dat ze zoveel uitzaaiingen had dat ze uitbehandeld was. Het was een gekke periode. Ik voelde een soort compensatiegedrag waardoor ik heel veel cadeautjes ging kopen. Zag ik een leuk telefoonhoesje of armbandje dan kocht ik die. Terwijl je als vijftienjarige helemaal nog geen geld hebt. Als ik bij mijn vader was, voelde ik mij schuldig dat ik niet bij haar was. Als ik bij mijn vrienden was, was ik bezorgd dat er wat met haar ging gebeuren. Toch zag je niet aan haar dat ze zo ziek was. Ze was niet kaal en droeg nog make up. Tot de laatste week, toen zag je pas hoe ziek en verzwakt ze was.’ 

Bij een enorm stressvolle en traumatisch ervaring kan het brein de herinneringen verdringen. Dat is dissociatieve amnesie in psychologische termen. Dit herkent Sterre ook als ze herinneringen probeert op te halen van de laatste week met haar moeder. ‘Bij trauma’s heb je vaker dat je niet meer weet wat er toen gebeurde. Ik weet daarom alleen losse momenten van de laatste week met mijn moeder. Dus het ziekenhuisbed dat in de veel te kleine woonkamer stond. Dat ik op de bank naast haar zat en veel mensen zeiden dat ik nog met mijn moeder moest praten. Maar wat zeg je tegen je moeder die aan het overlijden is?! Ik weet niet wat ik tegen haar heb gezegd maar ik weet wel dat ik nog een hond heb geaaid. Mijn emoties gingen uit, puur uit zelfbescherming. Toch heb ik in die periode onbewust veel spanning ervaren. Onder andere door de vele emoties na het overlijden die ik nog nooit had ervaren. Ik ben bijvoorbeeld gewoon verder gaan slapen toen ik te horen kreeg dat ze was overleden in de nacht en ik heb nauwelijks gehuild op haar begrafenis.’ 

Het overlijden van een dierbare zorgt voor veel stress en spanning bij de jongere, zoals Sterre ook toelicht. De impact van een overlijden op de mentale gezondheid is groter op deze leeftijd blijkt uit onderzoek van Yvonne Stikkelbroek. Een reden voor de grotere impact is dat op puberale leeftijd er een verhoogd risico is op het vormen van depressies, angststoornissen en buitensporig gedrag. Recente cijfers van het CBS tonen dat jongeren steeds meer psychische klachten ontwikkelen. Het Trimbos Instituut, landelijk kenniscentrum voor geestelijke gezondheidszorg, stelt op basis van een internationaal onderzoek dat psychische aandoeningen al beginnen voor de leeftijd van 25 jaar in 62,5 procent van de gevallen en 34,5 procent beginnen al voor 14-jarige leeftijd. 

Rouwen als jongere 

Onderzoeker Riet Fiddelaers – Jaspers omschrijft rouwen als werken. Elke puber rouwt op een andere manier. Een gezonde manier om te rouwen als puber is om erover te praten. Uit onderzoek van het Nederlands Jeugd Instituut blijkt dat pubers daarentegen vaak het verdriet vermijden en ontkennen. Dat is een ongezonde rouwverwerking; vroeg of laat zullen lichaam en geest de rouw moeten verwerken. Maar pubers willen vaak niet afwijken van de leeftijdsgroep en proberen zo normaal mogelijk het leven weer op te pakken. Aan de buitenkant zullen ze niet laten merken hoeveel verdriet ze hebben. Sterre van de Giessen heeft ook haar verdriet alleen verwerkt.  

‘Na haar overlijden was het zomervakantie. Ik kon wekenlang alleen zijn. Normaal ben ik enorm extravert en heb ik contact met anderen echt nodig. Maar ik trok me terug. Dit verdriet heb ik alleen verwerkt. Mijn broertje troostte ik vaak maar ik vond dat ik sterk moest zijn voor hem dus ik huilde alleen. Na de zomervakantie dacht ik dat ik me wel weer oké voelde. Maar als ik aan de periode terugdenk was dat niet zo. Ik ben heel lang en vaak verdrietig geweest. Ik heb zeeën bij elkaar gehuild. Maar ik wilde niet bij mijn vrienden huilen. In de puberteit denk je dat huilen bij je vrienden niet stoer is. Daarom deed ik alsof er niks aan de hand was.’ 

Steun van lotgenoten

‘Mijn leeftijdsgenootjes maakten zich druk over het feit dat de kapper hun haar te kort had geknipt of vroegen zich af of ze wel de trend volgden met hun kleding. Daarin zijn pubers heel angstig met alles, maar ik niet. Ik had een moeder die doodging. Op school merkte niemand wat er bij mij thuis aan de hand was. Ik was op school in een andere wereld; en gedroeg me heel druk en vrolijk. Ik vond het daarom ook heel belangrijk dat niemand wist dat ik een enorm zieke moeder had. Ik had gezien bij een vriendin dat klasgenoten nare opmerkingen konden maken. Ze werd gekozen voor de hoofdrol van de eindmusical en dat kwam, vertelden die klasgenoten, doordat haar moeder was overleden. Daarom wisten alleen mijn goede vriendinnen het. Maar ook zij hebben nooit echt kunnen begrijpen wat ik meemaakte.’ 

Het gebrek aan begrip bij leeftijdsgenootjes merkte Nancy Tromp, oprichter van de EvE Foundation, ook toen zij haar man verloor en dus haar dochter haar vader verloor. De emoties die bij dit verdriet komen kijken zijn niet in te beelden als je dit niet zelf hebt ervaren. Daarom is lotgenotencontact belangrijk om je begrepen te voelen en je niet anders voelen. De EvE Foundation heeft locaties door heel het land. Ze verbinden jongeren die hetzelfde hebben meegemaakt, helpen ze bij eenzaamheid en de verwerking van het verdriet door professionele ondersteuning aan te bieden. Ze bieden een luisterend oor zodat ze altijd kunnen praten over het verlies ook al is dat pas jaren later, net als bij Sterre. 

Hedendaagse rouw 

‘Steeds vaker heb ik de behoefte om over mijn moeder te praten. Sommigen denken dan: waarom vijf jaar later? Ik heb toentertijd te weinig over het gemis gepraat. Puberale eigenwijsheid was dat. Mijn vader heeft me vaak aangespoord om te kijken naar psychologische hulp. En ook mijn vrienden wilden altijd naar mij luisteren maar ik was heel stellig daarin en wilde dat absoluut niet.  

Het overlijden van mijn moeder op die leeftijd heeft wel een nasleep gehad. Ik voelde me voor veel dingen verantwoordelijker dan mijn leeftijdsgenootjes. Emoties ervaar ik een stuk heftiger. Als ik boos ben, ben ik ook echt heel boos. Dat is na het verliezen van mijn moeder versterkt. Daarbij is dat ook een karaktereigenschap die ik deelde met mijn moeder. Mijn vader zegt dan: ‘je maakt precies zo ruzie hoe je moeder dat deed’. Dat voelt stiekem heel goed. Verder ben ik angstiger om nog een geliefden te moeten verliezen. Door die angst ben ik een beetje overbezorgd naar mijn omgeving.

Het verdriet zit in alles verweven. Ze heeft bijvoorbeeld al gemist dat ik een vriend kreeg. Toen merkte ik het gemis weer. Dat zijn dingen die je als puber doormaakt en heel graag met je moeder had willen bespreken. Grote momenten als mijn bruiloft of mijn eerste kindje zal zij nooit meemaken. Vroeger zag ik mijn moeder terug in het gezicht van mijn broertje. Maar dat is aan het verdwijnen. Dat is moeilijk. Nu zie ik mijn moeders handen in mijn handen met haar ringen om. Hierdoor word ik dagelijks aan haar herinnert. Ook is het elke kerst raar. Het is al vijf keer kerst geleden maar vergeten zul je het nooit.  

Op een bepaald moment word je weer gelukkig. Drie jaar lang voelde ik geen geluk. Na drie jaar herkende ik het weer. Ik had goede vrienden en was lekker op vakantie en merkte: dit is geluk. Dat was bijzonder en fijn om dat weer te kunnen ervaren. Het gaat nu steeds beter. Ik mis mijn moeder iedere dag maar ik voel nu ook weer het geluk dat ik ervaarde voor het overlijden.’