Diana Stassen is levenseinde doula in Maastricht en slechts één van twee mensen in Nederland die anderen opleidt voor deze unieke rol. Als levenseinde doula biedt zij ondersteuning op emotioneel, praktisch en spiritueel vlak, zowel in de aanloop naar, als tijdens de laatste levensfase.
Levenseinde doula’s vervullen een veelzijdige functie. Ze helpen bij rouwverwerking, waken bij stervenden en assisteren bij het opstellen van een levenseindeplan. Hun belangrijkste taak is het brengen van rust, comfort en steun in een periode die vaak gekenmerkt wordt door onrust en angst. Deze zorg strekt zich niet alleen uit tot de stervende, maar ook naar hun naasten.
Diana vertelt open over haar beroep en hoe ze de opleiding heeft vorm gegeven. Ze voelt zich vroeg in het leven al betrokken bij de dood. Dit begint bij het overlijden van haar oma, haar inspiratie om de palliatieve zorg in te gaan. Inmiddels doet ze dat al meer dan twintig jaar.
“Wij zijn helaas noodgedwongen in een situatie terechtkomen waarin, de zorg steeds schaarser wordt. Enerzijds vanwege bezuinigingen en anderzijds door een gigantisch tekort aan verpleegkundigen en artsen. Ik weet zelf als wijkverpleegkundige, dat er weinig tijd is tijdens een huisbezoek. Zo was er was een moment waarbij ik op bezoek kwam bij twee mensen van 85 en één van hen was stervende. Ik merkte hoe moeilijk zij het hadden om voor elkaar te zorgen. Medisch gezien kon dat prima, maar menselijk gezien, dat vond ik lastiger. Ik zag daar ook echt wel een rol voor de doula, niet als overname, maar als aanvulling op een stukje zorg. Door middel van diepgaandere gesprekken, humor en een kopje thee. Ze helpen structuur te brengen, met het regelen en organiseren van dingen in de chaos.”
De opleiding voor dit vak is populairder in Amerika, Canada en Engeland; daar is dit concept veel groter. De populariteit voor de levenseinde doula ontstaat in de jaren zeventig in Amerika. Steeds meer vrouwen omarmen een ‘doula’ omdat zij op een natuurlijke manier willen bevallen. Later, rond 2000, zet dit ook door naar het ontstaan van de levenseinde doula. Iemand die de stervenden en hun familie emotioneel en spiritueel begeleidt, zonder medische handelingen uit te voeren.
In 2015 wordt daarom de INELDA opgericht, de ‘International End-of-Life Doula Association’. Vanaf die tijd zien we ook de eerste opkomst van het woord ‘levenseinde doula’ in Nederland. In 2019 schrijft Patty Duijn haar boek ‘rouwdoula’, dit boek inspireert een golf aan mensen om de titel ‘levenseinde doula’ en ‘rouwdoula’ te omarmen. Voor sommigen betekent dat zelfs een carrière-switch.
Waarom ben je begonnen met de opleiding?
“Ik ben ooit gestart met het geven van trainingen op het gebied van stervensbegeleiding en ik merkte daarin dat mensen eigenlijk al heel veel weten. Intuïtief, door persoonlijke ervaringen, door boeken en podcasts. Mensen zijn super leergierig en enthousiast, maar de drempel om andere mensen te gaan helpen, die is vaak nog heel groot. Mensen vinden het spannend, zijn onzeker over of ze iemand anders wel kunnen begeleiden. Dat vind ik zo zonde, ik ben gaan kijken naar hoe ik mensen het beste kan stimuleren om anderen te gaan helpen. Daar is de Stervensgoed levenseinde doula opleiding uit voortgekomen.”
“Als je kennis hebt en je houdt die voor jezelf, help je nog niemand”
“Mensen die een connectie hebben met de dood, houden zichzelf best klein. Om mensen goed te helpen, stimuleer ik hen om hun eigen kracht en capaciteiten te herkennen. Dat zorgt ervoor dat de opleiding echt een stuk langer is. Er wordt dieper ingegaan op wat voor taken een doula heeft, hoe de rol binnen de omgeving van de stervende eruitziet. En hoe ga je jezelf inzetten om iemand echt te helpen? Want als je kennis hebt en je houdt die voor jezelf, help je nog niemand.”
Diana Stassen op de foto met haar lesmateriaal
Foto: Nadine op den Kelder
“De opleiding begint bij de basis: hoe gaat iemand dood, welke lichaamsprocessen vinden plaats, welke ziekten spelen een rol, hoe zien die ziekten eruit en hoe ondersteun je zowel de stervende als de naasten? Het is daarbij van belang om de wensen van de stervende na te leven. Willen zij op het moment van overgaan alleen zijn, met een partner of omringd door de hele familie? Het is belangrijk dat doula’s een levenseindeplan kunnen opstellen. Daarin beschrijven zij de wensen van de persoon en voorkeuren voor de laatste levensfase. Dit plan ligt er om ervoor te zorgen dat de persoonlijke wensen worden gerespecteerd, vooral wanneer iemand niet meer in staat is om zelf beslissingen te nemen. Daarnaast leren de cursisten ademhalingstechnieken, rituelen en hoe ze de emotionele staat van de stervende kunnen ondersteunen door middel van gesprekken.
Deze elementen zorgen voor veiligheid, basiskennis en een houvast waardoor doula’s anderen kunnen ondersteunen. Het is heel belangrijk dat mensen weten wat ze kunnen verwachten. Wat normaal is en wat niet. Ook moeten ze goed kunnen communiceren met de persoon en de naasten. Wat zijn hun wensen en hoe kunnen die worden verwezenlijkt. Er gebeurt zoveel rondom een sterfbed en de doula moet de rust kunnen behouden. Het uiteindelijke doel is dat iemand ontspannen en met zo min mogelijk angst sterft.
Begeleiding bij het stervensproces is maatwerk, zowel voor de stervende als voor de doula. Sommige mensen hebben behoefte aan spirituele rituelen of een ontspanningsmassage, anderen aan diepgaande gesprekken of alleen gezelschap. Het is essentieel dat de persoon en doula goed op elkaar aansluiten. De opleiding richt zich ook op het vinden van de eigen aanpak als doula. Als je creatief bent, bijvoorbeeld in schilderen, kan dit een waardevolle aanvulling zijn op het proces, mits het past bij de persoon. Het draait om het ontdekken van ‘mijn manier’ van ondersteunen in de laatste levensfase, wat zorgt voor veel diversiteit in de levenseinde doula’s die er zijn. Niet iedere doula zal bij ieder persoon passen, maar iedereen heeft altijd één ding met elkaar in het gemeen: Iedereen gaat een keertje dood.”
Ook na het overlijden blijven de meeste doula’s, in overleg met familie, betrokken bij het proces. Zij kunnen een ondersteunende functie hebben bij het afscheid, rituelen uitvoeren met naasten en hen ondersteunen bij het rouwproces.
Hoeveel levenseinde doula’s heb jij nu opgeleid?
“Dat de opleiding voor het eerst startte begeleidde ik kleinere groepen, er zijn er inmiddels dertig afgestudeerd. In het voorjaar startte er nog twintig. In totaal heb ik dus bijna vijftig levenseinde doula’s opgeleid.”
Diana op haar kantoor, waar zij lesgeeft.
Foto: Nadine op den Kelder
Wat maakt iemand geschikt voor levenseinde doula?
“Je hebt een oprechte nieuwsgierigheid naar een ander nodig. Je moet stevig op je benen staan, want je krijgt te maken met allerlei situaties, met allerlei emoties en familiegedoetjes. Je moet zelfstandig zijn en goed kunnen communiceren. Veel is aan te leren maar een open houding moet je van jezelf uit hebben.”
In Nederland worden er diverse termen gebruikt in de wereld van stervensbegeleiding. Zo zijn er levenseinde doula’s, stervensbegeleiders, rouwdoula’s, rouwcoaches, levenseinde coaches en ritueelbegeleiders. Geen van deze termen is beschermd; iedereen met of zonder opleiding mag zichzelf een levenseinde doula noemen. De werkzaamheden van deze groepen overlappen veel met elkaar, toch doen ze allemaal één ding niet: zij voeren geen medische werkzaamheden uit.
In de Amerikaanse levenseinde doula gemeenschap huist een discussie over de hoeveelheid opleidingen die er zijn. Diverse doula’s zijn van mening dat het beroep te commercieel wordt. Zij vinden dat het doula-zijn, een taak moet blijven van een mantelzorger.
Wat vind jij van die discussie?
“Doula zijn is natuurlijk geen beschermd beroep, als iemand intuïtief weet wat zij aan het sterfbed moeten doen. Dan zou ik zeggen, volg die opleiding dan vooral niet. Een papiertje is niet heilig. Toch denk ik dat het een meerwaarde heeft. Het gaat er om jouw kennis te verrijken en jouw vertrouwen te vergroten. Dat zou de enige motivatie moeten zijn, om überhaupt een opleiding te volgen.
Ik denk verder dat deze zorg voor iedereen beschikbaar moet zijn. Het geld vragen voor de opleiding en het beroep vond ik erg lastig. Die opleiding kost ongeveer €5000 en daar heb ik echt mee geworsteld. Een consult bij mij afnemen, kost ook geld. Maar we leven nu eenmaal in een wereld waar we gewoon geld nodig hebben. Geld is tegenwoordig een bestaansrecht, dat klinkt heel hard, maar dat is het ook. Als ik naar de Albert Heijn ga, moet ik ook mijn boodschappen betalen. Het is wezenlijk om geld te vragen voor het ondersteunen van iemand die stervende is. Het is waardevol en daar mag zeker geld tegenover staan.”
Zijn er veel mensen op zoek naar een levenseinde doula?
“Levenseinde doula is een relatief onbekend beroep, als gemeenschap werken we er hard aan om het meer onder de mensen te krijgen. Toch ben ik ervan overtuigd dat er steeds meer ruimte komt. Ik merk ook dat de stervenscultuur aan het veranderen is.
Mensen staan steeds vaker stil bij het belang van afscheid nemen. Vroeger, toen ik als wijkverpleegkundige werkte, gingen veel mensen nog naar de kerk, waar de pastoor rituelen zoals ziekenzalving uitvoerde. Nu zijn er steeds meer mensen die de kerk achter zich hebben gelaten, maar nog steeds op zoek zijn naar spirituele verbinding. Hier speelt de levenseinde doula een belangrijke rol, door het gat te vullen tussen de kerk en de spirituele leegte.”