De overheid wil een daling in non-circulaire plastic verpakkingen. Toch moduleren experts dat de vraag naar plastic verpakkingen toe zal blijven nemen.
In alles wat men tegenwoordig aanraakt zit plastic. In de alledaagse dingen, van pennen tot telefoons. Ook het pakketje wat vanochtend bij de buurman werd afgeleverd, bevat plastic. Wie bij de lokale supermarkt naar binnen stapt zal dan ook niet verrast zijn om veel groente en fruit in een doorzichtig jasje te zien. Veel plastic is niet recyclebaar of wordt niet gerecycled. Dat zouden de EU, de Nederlandse overheid en de supermarkten graag voor 2050 anders zien.
Foto: Nadine op den Kelder. Plastic in de supermarkt
Plastic fantastic
Sinds het begin van het jaar 2000 is er een explosieve groei van plastic verpakkingen te zien. Vanaf de popularisering van plastic in 1950 tot 2021 groeide de wereldwijde plasticproductie van 2 miljoen ton naar 390 miljoen ton2. Het overgrote deel van dat plastic is pas na de start van deze eeuw geproduceerd. Ongeveer 44% van dit plastic werd gebruikt om verpakkingen te maken. Plastic verpakkingen brengen veel meer voordelen voor de verkopers dan verpakkingen van glas of karton. Plastic is meegaand en licht, wat ervoor zorgt dat er meer producten in minder ruimte kunnen worden vervoerd. Ook ontstaat er minder productverlies, door dat extra laagje zijn producten langer houdbaar.
Alle ieniemienie beetjes helpen… niet
Toch heeft dat plastic ook nadelen, een groot gedeelte is niet recyclebaar of wordt niet gerecycled. Volgens het Nederlandse organisatie voor toegepast-natuurwetenschappelijk onderzoek (TNO) is slechts 7% van alle plasticverpakkingen gemaakt van gerecycled materiaal. Plastic wat niet gerecycled wordt, heeft nadelige effecten wanneer het in het milieu terecht komt. De gevolgen zijn uiteenlopend, van verstrikte dieren tot het binnendringen van de voedselketen en het minst onderzochte fenomeen: microplastics.
Het onderzoek naar deze ieniemienie deeltjes, stukjes plastic kleiner dan 5 mm, is nog schaars. Er zijn nog weinig antwoorden over wat de effecten van microplastics op de natuur en de mens zijn. Microplastics worden zelfs al in menselijk bloed aangetroffen, dit bleek uit onderzoek van de Vrije Universiteit in Amsterdam in 2022. Voor dit onderzoek werden microplastics al aangetroffen in het lichaam en zelfs de moederkoek, maar nog niet in het bloed. Wat voor gevolgen deze micro deeltjes op de menselijke gezondheid hebben is nog niet duidelijk. Echter de aanwezigheid van deze deeltjes an sich, is voor experts al reden tot grote zorgen.
Foto: Nadine op den Kelder. Plastic in de supermarkt
Grote ambities
Om verdere vervuiling te voorkomen stelt de Nederlandse overheid in 2017 het Grondstoffenakkoord op. Hierin staan afspraken om de Nederlandse economie te laten draaien op herbruikbare grondstoffen. Dit akkoord werd ondertekend door diverse partijen uit de overheid, het bedrijfsleven, de vakbeweging en milieuorganisaties. Door de jaren heen wordt hieraan verder gewerkt in de vorm van het ‘Uitvoeringsprogramma Circulaire Economie’. Hierin worden concrete afspraken en acties vastgelegd. Het doel is om in 2050 een volledig circulaire economie in Nederland te hebben. Dit betekent dat Nederland over een economie bezit waarin zoveel mogelijk duurzame hernieuwbare grondstoffen worden gebruikt. Bestaande producten en grondstoffen worden hergebruikt en er bestaat nauwelijks nog afval.
Oplopende impact
Die maatregelen werpen zijn vruchten af. In 2023 werd 49% van de op de markt gebrachte plastic verpakkingen gerecycled of hergebruikt, in 2015 was dit percentage nog 7%, aldus de onderzoeksresultaten van Verpact. Verpact is een Nederlandse organisatie die een centrale rol speelt in het circulair maken van de verpakkingsketen. Zij voert namens producenten en importeurs de wettelijke verantwoordelijkheid uit voor de inzameling en recycling van verpakkingen die op de Nederlandse markt worden gebracht.
Ondanks een hoger bewustzijn over de gevolgen van plastic en de stappen die vooruit worden gezet. Moduleren onderzoekers van het (TNO) Nederlandse Organisatie voor Toegepast-Natuurwetenschappelijk Onderzoek, (UU) Universiteit Utrecht, RIVM en Rijkswaterstaat dat de vraag naar plastic verpakkingen juist met 17% in 2050 zal stijgen. Van 386 kiloton in 2022 naar 451 kiloton in 2050. Op dit moment gaat ongeveer de helft van het verpakkingsmateriaal verloren, en slechts een klein deel wordt hergebruikt voor nieuwe verpakkingen. Het TNO uit in de conclusie van het onderzoek dat er een grootschalige verandering nodig is. De vraag naar plastic verpakkingen moet verminderen en er moet meer worden geïnvesteerd in het recyclen van bestaande verpakkingen.
Milieu (on)vriendelijke verpakkingen
Volgens professor Thoden van Velzen is de ‘Circulaire verpakking’ een draak met zeven koppen. Zo stelt hij: “Circulaire verpakking, is een term die te vaak gebruikt wordt. De werkelijkheid ligt veel genuanceerder. Een verpakking die in het ene milieu aspect goed scoort, is slecht in de ander. Karton kan bijvoorbeeld makkelijker afbreken dan plastic, maar het kost veel meer water om te maken.’
Er bestaat volgens professor van Velzen geen optimale verpakking. Wel kan er gekeken worden naar het weglaten van verpakkingen, waar dat kan. Groente en fruit met een harde schil, zoals peren, watermeloen en rode kool, hoeven namelijk niet in een doorzichtig jasje verpakt te worden, die hebben een eigen beschermlaagje.
Te kort aan vertrouwen
Maar plastic wordt vaker gebruikt op plekken waar het niet nodig hoeft te zijn. De reden waarom zacht klein fruit als druiven en framboos niet worden verkocht in papieren bakjes, ligt aan het vertrouwen. “Wanneer mensen op de markt een papieren bakje met druiven in ontvangst nemen van een groenteman is er geen probleem. Maar wanneer datzelfde bakje zich in de supermarkt bevindt worden mensen wantrouwig. Ze willen kunnen zien hoe het fruit op de bodem er uit ziet. Om er zeker van te zijn dat de supermarkt ze geen rot fruit verkoopt.” Aldus professor Van Velzen.
Een vast groenteman op de AGF-afdeling neerzetten lijkt Van Velzen geen goed idee. “Daar zijn de mensen er niet voor, er is kennis voor nodig die door velen verloren is. Er zijn nog maar enkele mensen die de kennis bezitten over het goed bewaren en omgaan met AGF-producten. Het opleiden van die mensen kost tijd en geld, in de huidige maatschappij is daar geen plek voor, het eist een verandering in gedrag.’
Volgens de professor ligt de oplossing niet in de schappen zelf, maar ligt het begin van de aanpak bij de grens. “De focus zou moeten liggen bij de maak van de verpakkingen en het verwerken van de verpakkingen. Waar komen de grondstoffen vandaan? Pas wanneer de overheid beleid maakt over de oorsprong van de grondstoffen en investeert in de recyclingsinstalaties en personeel binnen Nederland zullen we een groot verschil binnen de supermarkt beginnen te zien.”
Tussentijdse verandering
Dat er in de tussentijd niet veel zal veranderen is een standpunt die niet iedereen deelt. Uit Brits onderzoek van The Waste and Resources Action Programme (WRAP) blijkt dat groenten en fruit met een harde schil niet verpakken en deze los verkopen juist beter is. Het is een maatregel die voedselverspilling tegen gaat en tegelijkertijd veel verpakkingen bespaard. In het Verenigd Koninkrijk zouden deze maatregelen tot wel 10.300 ton plastic per jaar kunnen besparen.
Mindermarkt
Supermarkten zelf streven ook voor een minder grote voetafdruk. Er is daarom het CBL Bancheplan Duurzaam Verpakken en de Plastic Pact NL tot leven geroepen. Het CBL Brancheplan Duurzaam Verpakken 2019-2022 is een initiatief van de Nederlandse supermarktbranche om verpakkingen te verduurzamen. Het plan streeft naar een vermindering van verpakkingsmateriaal met 20% in 2025 en een recyclebaarheid van 95%. Supermarkten implementeren innovatieve oplossingen, zoals het gebruik van rPET en alternatieve duurzame materialen.
Een van de supermarkten die dit initiatief volgt is Aldi. Zo vertelt woordvoerder Wijnand Simons: ‘Bij ALDI zijn we continu bezig de juiste balans te vinden tussen zo min mogelijk verpakkingsmateriaal en de beste functionaliteit. En wanneer we verpakkingen gebruiken, streven we naar de best recyclebare verpakkingen of verpakkingen uit gerecyclede materialen zoals gerecycled karton of PET. Zo zijn de gratis plasticwegwerpzakjes bij het AGF vervangen door herbruikbare zakjes. Ook streven wij voor een groente en fruit afdeling die voor 50% plastic vrij is.’
Foto: Nadine op den Kelder. Plastic in de supermarkt
In het kort
Er is een verwachtte groei van plastic verpakkingen van 17% in 2050, dit terwijl er de Nederlandse overheid het doel heeft juist minder (nieuw) plastic te produceren. Om de grote groei te voorkomen is er een verandering nodig in consumptie gedrag en moet de focus ook gaan naar het maken van recyclebare verpakkingen. De supermarkt is een plek waar veel bespaard zou kunnen worden om trend verpakkingen. Dit door het weglaten van verpakkingen waar het niet nodig is, het lichter maken van de verpakkingen en het materiaal aanpassen naar een recyclebaar product.
Data verantwoording
De data gebruikt in dit artikel geeft een stijging weer in het percentage van gerecycled plastic, van 7% in 2015 naar 49% in 2023. Deze data is afkomstig van Verpact. Dit is een Nederlandse organisatie verantwoordelijk voor het uitvoeren van de wettelijke verantwoordelijkheid voor de inzameling en recycling van verpakkingen die op de Nederlandse markt worden gebracht. Dit doen zij namens de producenten en importeurs. Verpact wordt gefinancierd op basis van het principe “de vervuiler betaalt”. Bedrijven die verpakte producten op de markt brengen, betalen een bijdrage aan Verpact. Deze bijdrage wordt gebruikt om de kosten van inzameling, sortering en recycling te dekken. De rapportages van Verpact worden gecontroleerd door een extern accountantskantoor en de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT)
