Op 1 juli 1863 werd de slavernij officieel afschaft in de belangrijkste slavenkolonie van Nederland, Suriname. Ruim 150 jaar later zijn de gevolgen van de slavernij nog zichtbaar in Amsterdam. De grachtenpanden zijn gebouwd met het geld dat verdiend is tijdens de Gouden Eeuw, en de versieringen op de panden confronteren nog veel nazaten met één van de donkere bladzijden in onze vaderlandse geschiedenis. Onder andere Ghana en de Amerikaanse Senaat hebben al excuses aangeboden voor hun rol in de slavernij. Amsterdam kan de eerste Nederlandse stad zijn die dit ook doet. In 2018 deed burgermeester Aboutaleb van Rotterdam al een oproep voor nationale excuses, maar verder dan de ‘diepe spijt, neigend naar berouw’, die minister Van Boxtel uitsprak in 2001 kwam het niet. Maar waarom heeft een dergelijk excuus nog niet plaatsgevonden?
Frankrijk en steden als Londen en Liverpool gingen Amsterdam voor met het maken van een excuus. Nu is er een overgroot deel van de Amsterdamse gemeenteraad die wil dat het hier ook gebeurt. In de zomer van 2020 moet dit plaatsvinden. Het voorstel voor een excuus komt van de vier coalitiepartijen – GroenLinks, D66, PvdA en SP – en de partijen Denk, Bij1 en ChristenUnie. Deze partijen willen dat er een officieel historisch onderzoek komt naar de rol van Amsterdam in de slavernijgeschiedenis. “Het is zowel de Gouden Eeuw als de Grauwe Eeuw. Beide perspectieven bestaan”, aldus Mourad Taimounti, fractievoorzitter van DENK in de Amsterdamse gemeenteraad, in het debat van 12 februari 2020.
Een excuus geven voor iets waar je zeker van bent dat het gebeurd is, het lijkt makkelijker dan het is. Rutger Groot Wassink, wethouder Sociale Zaken, Diversiteit en Democratisering in Amsterdam, zegt tegen het Parool: ”Als je excuses maakt, moet je wel weten waarvoor precies”. Als het onderzoek is afgerond, moet er op 1 juli 2020 tijdens Keti Koti – een nationale herdenking van de afschaffing van de slavernij – een formeel excuses worden aangeboden.
“Het is niet per se belangrijk dat er nu een excuus komt, maar dat is al heel erg lang noodzakelijk. Ik denk dat wij met elkaar steeds meer tot het besef komen dat de slavernij en de daaropvolgende koloniale periode een hele grote impact heeft gehad op de huidige samenleving en de tijd waarin wij nu leven”, zegt het Amsterdamse raadslid Sylvana Simons van de partij Bij1 desgevraagd. In 1770 was 5,2 procent van het bbp – en 10,36 procent van de provincie Holland – op slavernij gebaseerd. Dit berekenen economisch historici Pepijn Brandon en Ulbe Bosma van het Internationale Instituut voor Sociale Geschiedenis. Sylvana Simons zegt daarover: “In andere landen hebben excuses nauwelijks tot herstelbetalingen of claims gevolgd. Ik denk dat het maken van een excuses veel breder is dan het financiële aspect en dat het niet daarop focust. Een gevolg wat belangrijk is, is dat mensen zich erkend voelen in het feit dat de slavernij een gedeelde geschiedenis is waar Amsterdam
verantwoordelijkheid in draagt, als oprichter van de Sociëteit Suriname. Hier heeft de stad enorm van geprofiteerd, en dan vooral de economische rijkdom. De erkenning is dus enorm belangrijk in mijn ogen”.
Diederik Boomsma, fractievoorzitter van het CDA in de Amsterdamse gemeenteraad is tegen een dergelijk excuus. “Excuses bied je aan in de hoop dat iemand deze kan aanvaarden. Maar de slachtoffers die door Nederlanders als slaaf werden gehouden leven niet meer. Het lijkt mij daarom dat het niet nodig om nu nog een excuses aan te bieden. Iedereen is wel een nazaat van een bepaalde ellende.”
Boomsma wil ook niet dat er financiële gevolgen zijn als er toch een excuus komt. “Dat zou helemaal idioot zijn, dit lijkt mij ook kansloos. Als het toch gebeurt kunnen mensen hier weer hoop uit trekken wat ons ook niet verder brengt. Dit zal dan weer een polariserende discussie over dat onderwerp geven”, aldus Boomsma in een toelichting.
In 2019 was, volgens de Gemeente Amsterdam, het aantal inwoners van de stad met een niet-westerse migratieachtergrond 35,7 procent. Daarom denkt Simons dat de kans op verdeeldheid tussen de Amsterdammers na een excuus erg klein is. “Ik zeg altijd dat een excuus niemand wat kost, het kost alleen oprechtheid. De excuses die gemaakt worden, zullen worden gemaakt door het Amsterdamse bestuur en niet namens elke Amsterdammer. Een excuus is aan de nazaten en iedereen die daar waarde aan hecht.”
De reden dat een excuus nog niet heeft plaatsgevonden, is omdat het onderzoek naar de rol van Amsterdam in de slavernij nog loopt. In het debat van 12 februari in de Amsterdamse gemeenteraad ging het ruim een uur over het voorstel. De samenstelling van de commissie die onderzoek doet staat ook ter discussie. Daarin zit onder andere de antropologe Gloria Wekker, een antiracisme-activist die lid is van Bij1. Volgens de VVD doet de aanwezigheid van Dekker ‘afbreuk aan de wetenschappelijk waarde’ van het onderzoek en is het beter als de aanstelling van haar wordt heroverwogen. “Ik vind het merkwaardig hoe de commissie is ingesteld. Had een paar mensen toegevoegd aan het onderzoek die op een andere manier
tegen het onderwerp aankijken. Dat dit niet is gebeurd vind ik onverstandig. Maar ik vind wel dat deze huidige groep het onderzoek moet afmaken”, zegt Boomsma van het CDA.
Een direct antwoord op de vraag waarom er nog geen excuus heeft plaatsgevonden kan Simons niet geven. De mensen die hier een antwoord op zouden kunnen geven zitten al decennia niet meer in de gemeenteraad van Amsterdam, zegt ze. Op dit moment is de kans groot dat er op 1 juli 2020, tijdens Keti Koti, een officieel excuus plaats zal vinden, denkt Simons. Maar waarvoor is alleen nog niet duidelijk; het onderzoek loopt immers nog.