[aesop_image img=”https://svjmedia.nl/pepijnvanwezenberg/wp-content/uploads/sites/421/2020/10/Fietsende-ouderen-scaled.jpg” panorama=”off” align=”center” lightbox=”on” captionsrc=”custom” captionposition=”left” revealfx=”off” overlay_revealfx=”off”]
Het aantal 70-plussers dat omkwam op de fiets steeg in de afgelopen twintig jaar met 68 procent. I Foto: Pepijn van Wezenberg
Met 37.000 kilometer aan fietspad en bijna 23 miljoen fietsen kan met recht worden gezegd dat Nederland een fietsland is. Toch blijkt de veiligheid van ouderen op de fiets niet te kunnen worden gegarandeerd. De afgelopen twintig jaar steeg het aantal 70-plussers dat omkwam op de fiets met 68 procent. Wat is hieraan te doen?
Ouderen op de fiets, genietend van de natuur op een pas aangeschafte e-bike. Het is een idyllisch tafereeltje. Echter, dit standaard fenomeen dat iedere verkeersdeelnemer zich eenvoudig voor de geest kan halen, blijkt helemaal niet zo rooskleurig als het lijkt. Van de in totaal 203 doden die het afgelopen jaar omkwamen door een fietsongeluk, zijn 119 slachtoffers ouder dan zeventig jaar, zo blijkt uit cijfers van het CBS. Dat is 68 procent meer dan twintig jaar geleden, terwijl het aantal fietsdoden in het algemeen juist daalde.
Toch is de forse stijging onder 70-plussers niet geheel verrassend. Nederland vergrijst en ziet het aantal ouderen toenemen. Dit betekent niet alleen dat meer bejaarden op een tweewieler stappen. Het betekent ook dat de verkeersveiligheid afneemt. Met het ouder worden verslechtert het gezichts-, gehoor- en reactievermogen. Bovendien hebben ouderen problemen met het verdelen van aandacht. In combinatie met hun fysieke kwetsbaarheid leidt dit ertoe dat zij minder veilig op de fiets stappen dan andere leeftijdsgroepen.
Een voorbeeld van een voor ouderen lastige situatie is het links afslaan op een druk kruispunt. Volgens Patrick Rugebregt, woordvoerder van de Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV), komen hier een aantal probleempunten samen. “Op een kruispunt moet je op meerdere dingen tegelijk letten, iets waar juist ouderen last van ervaren. Ze reageren trager en kunnen bijvoorbeeld niet over hun schouder kijken. Een brede middenberm kan dan oplossing bieden. Fietsers nemen het kruispunt in twee stappen en hebben de tijd om halverwege te rusten.”
Gebrekkige fietspaden
Naast de vergrijzing is er nog een factor die zorgt voor een hoog aantal dodelijke fietsongelukken onder 70-plussers: de infrastructuur. In 2008 deed Rijkswaterstaat voor het eerst onderzoek naar de rol van infrastructuur bij eenzijdige ongelukken. Daaruit bleek dat deze in ruim de helft van de ongevallen waar maar één verkeersdeelnemer aanwezig was een rol speelde. Ruim tien jaar later blijkt dit nog steeds het geval.
“De fietsinfrastructuur kan niet meegroeien met de toenemende drukte op de fietspaden”, legt verkeerspsycholoog Gerard Tertoolen uit. “De oude wegen die nog uit de vorige eeuw stammen zijn niet meer geschikt voor het huidige verkeer.” Uit onderzoek van het Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid (KiM) blijkt dat het fietsgebruik de afgelopen tien jaar met bijna 11 procent is toegenomen. Daarnaast heeft de opkomst van de e-bike ervoor gezorgd dat de snelheidsverschillen op het fietspad groter zijn geworden. “Hier zijn ouderen, de groep die juist een e-bike aanschaft, vaak de dupe van.”
Voorbereid de weg op
Doet de overheid dan niets tegen het hoge aantal ongelukken onder ouderen? Wel degelijk. Zo is speciaal voor ouderen het programma ‘Doortrappen’ ontwikkeld. Door samen te werken met bijvoorbeeld fysiotherapeuten, fietsenmakers, klaverjasclubjes en de ouderenbond krijgen ouderen tips om veilig op de fiets te stappen. Bij campagnes als deze gaat het om voorlichting. Ouderen worden op de hoogte gesteld van eventuele gevaren op de weg en krijgen tips om hun eigen veiligheid te verbeteren.
Desalniettemin denkt Tertoolen dat het juist verstandiger is om nóg meer te investeren in een betere fietsinfrastructuur dan in voorlichtingsactiviteiten. Als verkeerspsycholoog ziet hij een verband tussen leeftijd en gedrag in het verkeer. “Ouderen hebben vaker moeite met het inschatten van hun eigen capaciteiten. Ze zijn zich er bijvoorbeeld niet van bewust hoe hard ze gaan op een e-bike binnen de bebouwde kom. Voor ze het weten, vliegen ze uit de bocht.”
Door aparte fietspaden aan te leggen met een andere kleur, voorsorteervakken te maken bij een stoplicht of paaltjes te verwijderen, kan de weg senior-proof worden gemaakt. I Foto’s: Pepijn van Wezenberg
Profijt voor iedereen
Om incidenten als deze uit de wereld te helpen, moet de overheid werken aan een senior-proof wegontwerp, vindt Rugebregt van het SWOV. Niet alleen ouderen, maar ook jongeren zouden hier profijt van hebben. “Denk aan flauwe bochten, het verwijderen van paaltjes of aparte fietspaden naast 50 km/uur wegen. Dit komt de veiligheid van alle weggebruikers ten goede.”
Behalve voorlichting en het verbeteren van de fietsinfrastructuur is er nog een andere mogelijkheid om 70-plussers veiliger de weg op te laten gaan: beschermingsmiddelen. Speciale valbroeken voor ouderen beschermen de heup bij een eventuele klap en ook een fietshelm kan uitkomst bieden. Toch denkt Jaap Kamminga, hoofd Beleid van de Fietsersbond, dat het allesbehalve een goed idee is om het dragen van een fietshelm te verplichten. “Een fietshelm is onaantrekkelijk en leidt ertoe dat mensen minder gaan fietsen. Dat is slecht voor de gezondheid. Ouderen moeten er daarom vrijwillig voor kiezen om een beschermingsmiddel te dragen.”
Kortom, in het huidige beleid komt de verantwoordelijkheid nog voor een groot deel bij 70-plussers zelf te liggen. En dat is niet onlogisch, omdat het uiteindelijk de fietsers zijn die besluiten de weg op te gaan. Kamminga adviseert ouderen daarom om alleen goed voorbereid en veilig op de fiets te stappen. “Als je moeite hebt met achterom kijken, zet een spiegel op je stuur. Als je een e-bike aanschaft, volg dan eerst een cursus. Neem je een nieuwe route, kijk dan al vooraf of hij wel geschikt is. En mocht je last hebben van stijve spieren, doe dan eerst een paar oefeningen.” Tot slot heeft Kamminga nog één advies: “Stap alleen op de fiets als je je veilig voelt. Anders is het vragen om ongelukken.”