Dit bericht verscheen eerder op Nieuws uit Utrecht Zuid
UTRECHT – Seks, fetisjisme en taboes. Het hield de surrealistische kunstenaar Joop Moesman veel bezig. Van 6 januari tot 26 augustus zijn er in Utrecht verschillende activiteiten om hem en zijn werk te eren. Onder andere tentoonstelling De tranen van Eros plaatst het werk van Moesman tussen zijn internationale tijdsgenoten. Om de tentoonstelling ook in een moderne context te plaatsen organiseerde het Centraal Museum een q&a met programmamakers Krista en Marcelle Arriëns. Die samen het taboe doorbrekende programma de Sekszusjez TV maken.
Tekst en beeld: Pien Mulder – 30 mei 2020
De q&a stond gepland in het museum, maar is verplaatst naar een livestream op Instagram. Het gesprek wordt, onder de naam Centraal Laat Online, geleid door curator Nina Folkersma. De drie spreken over de kunst van Joop Moesman en over de seksuele taboes die hij hiermee wilde aankaarten. Het surrealisme was voor die tijd een radicale stroming. De werken waren ‘de werkelijkheid voorbij’. Mensen zijn vaak fotorealistische weergeven maar altijd is er een element van vervreemding: een droomwereld. De weergeven beelden zouden uit het onderbewuste komen, waardoor de kunstenaars hun meest intieme ideeën in beeld te brengen.
Naast grote namen als Salvador Dalí en René Magritte in het buitenland, kent Nederland ook één erkende surrealist: de Utrechter Joop Moesman. In de tijd dat De Stijl hoogtij vierde, hield de eigenzinnige Moesman zich bezig met de natuurlijke vormen van het surrealisme. Vooral de vrouwelijke vorm en Sadomasochisme hielden hem bezig. Ooit zei hij: “Ik ben nooit wreed tegen beesten, maar ik zou best een mooie vrouw willen martelen, een mooie vrouw die ervan houdt”.
Vooral het werk ‘zelfportret’ is tekenend voor zijn stijl. Realistisch geschilderd, maar toch als in een droom. In het werk ziet men een vrouw op een kustlijn liggen. De huid op haar gezicht is weg, waardoor haar schedel te zien is. Uit haar opengescheurde buik groeit een klaproos. Een van haar borsten is ontbloot, en lijkt van metaal te zijn. In de weerspiegeling ervan zien wij Moesman, naast zijn schildersezel.
Een vrouwelijk perspectief
Dit werk was de aanleiding voor de tentoonstelling De tranen van Eros. Curator Nina Folkersma werd gefascineerd door dit doek, juist omdat ze het zo vrouwonvriendelijk vond. Terwijl het werk met de weerspiegeling van Moesman ook een van de centrale vragen van het surrealisme weergeeft: die van zelfontdekking. 40 van zijn werken zijn samengebracht in het Centraal Museum, met daarbij doeken en beelden van tijdsgenoten van over de hele wereld. Vrouwen spelen in de tentoonstelling een belangrijke rol. De surrealisten verzetten zich tegen de preutse moraal van hun tijd en de traditionele man-vrouwverhoudingen.
Tegelijkertijd hadden ze weinig oog voor de ongelijke positie van vrouwen binnen hun eigen beweging. De vrouw werd in hun kunstwerken beschouwd als een lustobject of behandeld als fetisj. Aan die mannelijke blik wilde Nina Folkersma een nieuwe draai geven. Door naast het werk van Moesman vooral veel surrealistische werken te laten zien van vrouwen uit die tijd. Met de tentoonstelling hoopt Folkersma een herwaardering te creëren voor het werk van Moesman, en daarnaast juist de werken van vrouwen als Leonor Fini en Claude Cahun de aandacht te geven die ze verdienen.
Seksstandjes kleien op YouTube
Krista en Marcelle Arriëns maken bij de VPRO het programma Sekszusjes TV. Hiermee wonnen ze donderdagavond The Best Social Award voor beste YouTube-serie. In de webserie bespreken zij hun twijfels en onzekerheden als het gaat om seks. Op een zelf in elkaar geknutselde set bespreken zij tussen de papier-maché vagina’s en sokken penissen, alles wat als onbespreekbaar wordt gezien. De zusjes willen met de serie jongeren iets bieden wat zij zelf hebben gemist. De serie focust op het verschil tussen seksuele verwachtingen en wat iemand zelf wil. Hoewel de zusjes veel verzet ervaren op bijvoorbeeld sociale media, wordt deze vooral positief ontvangen door zowel jong als oud.
Het in verbeelden van de gevoelige onderwerpen die worden besproken in de serie is een uitdaging. Krista en Marcelle willen geen choquerende beelden maken, maar visuele aspecten gebruiken als ondersteuning van een open gesprek. Het zelf in elkaar knutselen van de rekwisieten helpt daarbij.
Of er een groot verschil is in de manier waarop we als maatschappij omgaan met seks, vergeleken met vroeger, weten de zusjes niet. De weg is vrijgemaakt door vrijdenkers uit de eerste helft van de 20e eeuw, maar gesprekken zien er nu anders uit. Vooral de positie van vrouwen is volgens de zusjes en curator Nina Folkersma veranderd. Waar vrouwen eerst het onderwerp van gesprek waren, voeren zij nu zelf onderwerpen aan die zij belangrijk vinden. In de kern zijn mannen en vrouwen daarin niet anders; allemaal zoeken zij naar verbinding en een plek waar zij hun diepste gevoelens kwijt kunnen.
