Multimediaal Verhaal | Sedje Hémon: Componist van alle kunsten

Op vrijdag 7 oktober leerden de bezoekers van Dwars door het Stedelijk meer over de Nederlands-Joodse kunstenares Sedje Frank, ook wel bekend als Sedje Hémon. Zij maakte beeldende kunst die compleet verweven was met muziek, twee van haar grote passies.

Maar wie was zij nou eigenlijk? En wat voor invloed heeft zij gehad?

 

Sedje Hémon

Sedje Hémon was een Nederlands-Joodse kunstenares en componist, geboren 12 april 1923 te Rotterdam, met de naam Sedje Frank. Zij was de dochter van de joodse Simon Frank en Heintje Frank. Van de namen van haar ouders, die vermoord werden in Auschwitz, komt later haar ‘artiestennaam’, Sedje Hémon. Hé van Heintje, Mon van Simon.

 

[aesop_image img=”https://svjmedia.nl/reneedewitte/wp-content/uploads/sites/246/2022/11/DOC008.jpg” panorama=”off” imgwidth=”500px” align=”center” lightbox=”on” captionsrc=”custom” caption=”Kunstenares Sedje Hémon naast haar kunstwerk ‘Nirwana’. Dit werk is ook afgebeeld op haar grafsteen.
Bron: Sedje Hémon Stichting” captionposition=”center” revealfx=”off” overlay_revealfx=”off”]

 

Componist van alle kunsten

Al vanaf kinds af aan maakte Hémon abstracte tekeningen, wat uiteindelijk een voorproef bleek van haar latere werk. Maar haar grootste passie in haar jonge jaren was de viool. Na lang aandringen mocht zij dan ook op les. Ze bleek goed en besloot viool te gaan studeren. Maar in 1941, te midden van de Tweede Wereldoorlog, sloot zij zich aan bij verzetsgroepen. Hierdoor werd zij in 1944 gearresteerd, nadat zij als Annie van Dijk op 25 onderduikadressen had kunnen verblijven.

Wat volgde waren eindeloze mishandelingen in gevangenissen en concentratiekampen. Na de oorlog was er slechts een vrouw van 28 kilo over. Van 1945 tot 1948 bracht zij haar leven door in ziekenhuizen ten gevolge van de mishandelingen, en de blijvende schade betekende het einde van Hémon’s muzikale carrière, maar de heropening van haar tekenkunst.

[aesop_quote type=”block” background=”#282828″ text=”#ffffff” width=”700px” align=”center” size=”2″ quote=”"Het kwam uit het niets tot me: mijn kunstwerken zijn muziek"” parallax=”off” direction=”left” revealfx=”off”]

En ook daar was zij succesvol. Zij maakte werken voor in opdracht en werd uitgenodigd om deel te nemen aan een internationale expositie in het Musee d’Art Moderne in Parijs in 1955. Daar werd haar samenwerking tussen muziek en tekenkunst duidelijk. Haar muzikale ervaring met de viool had zij nooit écht losgelaten. En deze samenwerking in haar kunst bleek te smaken naar meer. Het is dan ook niet voor niets dat Hémon ook wel bekend stond als ‘de componist van alle kunsten’.

Zelf sprak Hémon ook over deze samensmelting van de kunstvorming, zo schrijven Maurice Rummens en Claire van Els in een studie voor het Stedelijk Museum naar onder andere de kunstenares in kwestie. “Zonder bewuste intentie gebruikte ik proporties die corresponderen met intervallen en harmonieën uit muziek”, zou de kunstenares hebben verteld over haar eigen kunst. “Het voelde alsof mijn benen in twee kampen stonden. Mijn ene been in de muziek en de ander in schilderkunst, en ik kon ze niet tegelijk bewegen.” Maar in 1964 sprak Hémon van een doorbraak. “Het kwam uit het niets tot me: mijn kunstwerken zijn muziek. Ik begon in een hoog tempo te werken en zette mijn kunstwerken om in muzieknotaties, zodat ik ze kon horen.”

 

Werken van Sedje Hémon in het Stedelijk Museum te Amsterdam.

Na-oorlogse Joodse kunst

Voor Joodse kunstenaars waren de oorlogsjaren een gedwongen isolement. Veel toonaangevende kunstenaars van de ‘oude garde’ – oftewel degenen die voor 1940 een grote naam waren – konden geen aansluiting meer vinden bij de na-oorlogse beeldende kunst. De nieuwe, opkomende kunstenaars hadden juist veel behoefte aan vernieuwing. Hun ervaringen in de oorlog waren motivatie om met hun kunst bij te dragen aan een nieuwe maatschappij. Daar gaven instellingen en bedrijven ook mogelijkheid toe, door middel van opdrachten voor woningen, kantoren en fotoseries bijvoorbeeld. Pas in latere jaren reageerden een aantal van deze kunstenaars direct op de gebeurtenissen in de oorlog, zo schrijft het Joods Cultureel Kwartier.

 

Één van weinigen

Ook Hémon putte veel inspiratie uit haar ervaringen als overlevende van de holocaust en als lid van het verzet. Ze was een van de weinigen die daar levend uit had weten te komen. Van alle Joden in Nederland werden er gedurende de Tweede Wereldoorlog 107.000 gedeporteerd. Daarvan keerden er slechts 5.000 tot 5.500 levend terug.

Bron: Liberaal Joodse Gemeenschap Amsterdam

Voor de Tweede Wereldoorlog telde Nederland nog zo’n 140.000 Joden. Tegenwoordig zijn dat nog slechts rond de 40.000.

Bron: NIOD

In totaal verloor Hémon minstens zestien familieleden aan de oorlog. Veel van haar jaren in het verzet en in concentratiekampen kunnen wij teruglezen in haar werk. Zo schreef Hémon in 1945 en 1946 het boek Vergeven nee… Vergeten nooit over haar ervaringen in de concentratiekampen.

 

Hémon’s invloed

Hémon heeft met haar werk veel invloed gehad. Niet alleen op de Joodse kunstwereld, maar op de (kunst)wereld op zich. Kunsthistoricus Cathelijne Blok, die begin oktober ook een talk gaf over de kunstenaar in kwestie in het Stedelijk Museum, vertelt in het volgende fragment over de invloed die Hémon heeft gehad.

 

 

[aesop_image img=”https://svjmedia.nl/reneedewitte/wp-content/uploads/sites/246/2022/11/Image-2-scaled.jpeg” panorama=”off” imgwidth=”500px” align=”center” lightbox=”on” captionsrc=”custom” caption=”Kunsthistoricus Cathelijne Blok tijdens haar talk over Sedje Hémon in het Stedelijk Museum in Amsterdam.” captionposition=”center” revealfx=”off” overlay_revealfx=”off”]

 

Na de woorden van Blok moge het duidelijk zijn dat Sedje Hémon haar stempel heeft gedrukt op de kunstwereld. Ze was vernieuwend, inspirerend en heeft men veel bijgebracht over haar ervaringen tijdens de Tweede Wereldoorlog als verzetsstrijder en in de concentratiekampen. Hémon was een gepassioneerde, getalenteerde en inspirerende vrouw die de nodige invloed heeft gehad op de (Joodse) kunstwereld.

 

 

 

 

 

 

[aesop_content color=”#ffffff” background=”#aaaaaa” width=”500px” component_width=”550px” columns=”1″ position=”none” imgrepeat=”no-repeat” disable_bgshading=”off” floaterposition=”left” floaterdirection=”up” revealfx=”off” overlay_revealfx=”off” aesop-generator-content=”Verantwoording: voor mijn multimediale productie over Sedje Hémon heb ik twee datavisualisaties gemaakt over de impact van de Tweede Wereldoorlog op Joodse Nederlanders en Joodse vluchtelingen in cijfers.</p>
<p>Voor deze datavisualisaties heb ik data gebruikt van NIOD en de Liberaal Joodse Gemeente Amsterdam. Het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies is een nationaal en internationaal expertisecentrum voor interdisciplinair onderzoek naar de geschiedenis van wereldoorlogen, grootschalig geweld en genociden. Als instituut voorzien zij onder andere de maatschappij van informatie over deze gebeurtenissen en zijn zij betrouwbaar met goede bronnen. En de Liberaal Joodse Gemeente Amsterdam is een kerkgenootschap die algemene, betrouwbare cijfers en informatie geven over de Joodse gemeenschap in Nederland.</p>
<p>”]Verantwoording: voor mijn multimediale productie over Sedje Hémon heb ik twee datavisualisaties gemaakt over de impact van de Tweede Wereldoorlog op Joodse Nederlanders en Joodse vluchtelingen in cijfers.

Voor deze datavisualisaties heb ik data gebruikt van NIOD en de Liberaal Joodse Gemeente Amsterdam. Het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies is een nationaal en internationaal expertisecentrum voor interdisciplinair onderzoek naar de geschiedenis van wereldoorlogen, grootschalig geweld en genociden. Als instituut voorzien zij onder andere de maatschappij van informatie over deze gebeurtenissen en zijn zij betrouwbaar met goede bronnen. En de Liberaal Joodse Gemeente Amsterdam is een kerkgenootschap die algemene, betrouwbare cijfers en informatie geven over de Joodse gemeenschap in Nederland.

[/aesop_content]