Steeds minder katholieke jongeren: ‘’Dal wordt dieper, maar het komt goed.’’
Hoewel bijna iedereen Pasen viert is het van oorsprong een christelijk feest. Religie speelt echter een steeds minder grote rol in de Nederlandse samenleving. Het aantal rooms-katholieken, de grootste godsdienst in Nederland, damt steeds verder in. Vooral het aantal jongeren neemt af. Hoe kijken kerkelijke leiders naar deze ontwikkeling? En voor de katholieken nog belangrijker: hoe maken ze de kerk aantrekkelijker voor jongeren?
Eieren zoeken, gezellig samen ontbijten en een vrije paasmaandag. Voor veel mensen is het paasweekend er één om naar uit te kijken. Voor christenen ligt de betekenis echter dieper. Zij vieren dat Jezus, drie dagen na Zijn dood door kruisiging, is opgestaan uit de dood. Teun Warnaar is kapelaan (hulppastoor) in de katholieke gemeenschappen van Haarlem en BOAZ*, hij vindt het jammer dat Pasen een stukje religieuze betekenis verliest door het afnemend aantal gelovigen.
‘’Het is natuurlijk jammer. Misschien gaan mensen op een gegeven moment toch denken waarom ze vrij hebben en waar Pasen vandaan komt. Dan gaan ze hopelijk op zoek’’, aldus Warnaar. Binnen de gemeenschap waar Warnaar werkzaam is worden in de vorm van bijeenkomsten en vieringen in en buiten de kerk activiteiten opgezet om jongeren te betrekken bij de kerk.
Cijfers
Numbers first: sowieso verliezen godsdiensten aan populariteit. Volgens cijfers van het CBS was in 2012 ruim half Nederland verbonden aan een godsdienst of levensbeschouwing. Tien jaar later (laatst bekende cijfers) was dit 43%, een daling van bijna tien procent dus. Met achttien procent was de rooms-katholieke kerk nog het best vertegenwoordigd, al noemde tien jaar eerder nog ruim een kwart van Nederland zichzelf rooms-katholiek.
Volgens Teun Warnaar heeft dit vooral te maken met vergrijzing in de kerk. ‘’Iedereen wordt ouder, dat gaat natuurlijk vanzelf. Ik zie niet zozeer dat jongeren de kerk verlaten maar dat ze het gewoon niet meer meekrijgen vanuit hun opvoeding, dat is meer het probleem. Tegelijkertijd zie ik ook dat er nieuwe mensen (van buitenaf red.) geïnteresseerd zijn’’, verwijst Warnaar naar de middelbare school-stagiair die naast hem zit.
Onder jongeren is het geloof inderdaad minder populair als bij de oudere generaties. 31% van de jongeren tussen de 18 en 35 jaar oud ziet zichzelf als religieus. In de leeftijdsgroep van 18 tot 25 jaar oud noemt zeven procent zichzelf rooms-katholiek, in de leeftijdsgroep van 25 tot 35 jaar ligt dit percentage twee procent hoger. In vergelijking met tien jaar eerder namen deze aantallen met respectievelijk twaalf en negen procent af.
Rob Mutsaerts is naast hulpbisschop van het bisdom Den Bosch ook jeugdvoetbaltrainer. Ook hij wijdt de afname van jongeren voor het grootste deel aan het ontbreken van religie in de opvoeding: ‘’Het is logisch. Als ik kijk naar de jongens van mijn voetbalteam, die horen nooit van de kerk. Thuis niet, op school niet en in de media ook niet. Hoe moeten ze dan tot het geloof komen?’’ Wel merkt Mutsaerts dat jongeren open staan voor, en interesse hebben in het geloof. ‘’Ik was laatst bij de jongerenafdeling van een politieke partij. Die jongeren stelden veel vragen. Je merkt dat ze niet van de hoed en de rand weten, maar je merkt ook dat ze interesse hebben. Kennelijk doet het ze wel wat’’, vertelt Mutsaerts.
Zelfde boodschap, nieuw jasje
Hoe kan de katholieke kerk aantrekkelijker worden voor jongeren? In 2022 bracht onderzoeksbureau I&O Research het rapport ‘’Katholicisme in Nederland’’ uit. In dit onderzoek, uitgevoerd in opdracht van dagblad Trouw, brachten ze de staat van katholiek Nederland in kaart. Uit dit onderzoek bleek dat maarliefst 86% van de ondervraagden vond dat de kerk niet met de tijd mee gaat.
Volgens Rob Mutsaerts zit de verbetering wat dit betreft in de verpakking en niet in de inhoud: ‘’We moeten het geloof anders brengen dan tien of honderd jaar geleden maar de inhoud blijft hetzelfde. De inhoud kunnen we ook niet veranderen want we hebben dat niet zelf verzonnen, dat is ons aangereikt door het geloof, de kerk, traditie enzovoorts.’’ Teun Warnaar beaamt dit en vult aan: ‘’Het zit hem in het evenwicht. Ik denk dat openheid heel belangrijk is om mensen zich welkom te laten voelen, tegelijkerijd moeten we heel duidelijk voor onze standpunten staan en vanuit het geloof dingen doen’’.
Respondenten van dit onderzoek tussen de 18 en 34 jaar oud vonden echter dat de houding tegenover abortus (52%) en euthanasie (69%) moet veranderen. Zowel abortus als euthanasie is nu nog vaak taboe binnen de katholieke kerk. Ook vond 74% dat huwelijken van priesters moeten kunnen en 78% dat er meer vrouwelijke priesters moeten zijn. Ruim driekwart van de respondenten is daarnaast voor zegening van homohuwelijken. Teun Warnaar: ‘’Het is maar net wie je het vraagt, als ik het aan de jongeren hier zou vragen zullen die percentages heel veel lager zijn. Het is niet het beeld wat ik hier heb en misschien is het ook wel gewoon heel verschillend. Ik ben daar in ieder geval absoluut op tegen.’’
Ook Mutsaerts is van mening dat de kerk wat deze onderwerpen betreft dicht bij de traditionele waarden moet blijven: ‘’We moeten daar aan vasthouden, anders gaan we mee met hoe de wind waait en die wind waait over tien jaar wel weer anders. Juist de kerken die meegaan met die tendens zijn leeg. We kunnen wel zeggen dat mensen dat graag horen (veranderingen red.) maar dat brengt ze niet dichter tot God.’’ Wel zegt Mutsaerts dat de kerk onderscheid maakt tussen de persoon en de daad: ‘’Iets wat niet goed is, moeten we niet goed praten. De persoon moeten we echter nooit afschrijven.’’
Naast de houding tegenover dit soort maatschappelijke thema’s komt uit het onderzoek ‘’Jongeren en hun geloof’’ van het Utrechtse Verwey-Jonker Instituut naar voren dat jongeren vinden dat de regels binnen de katholieke kerk te streng zijn. Ook vinden ze de gesproken taal binnen de kerk te moeilijk en te langdradig waardoor het minder begrijpbaar is. ‘’Daar kan ik ze geen ongelijk in geven. We willen nog wel eens praten in het vroeg, een beetje archaïsch taalgebruik (verouderde taalvorm red.). Je moet wel een beetje de jonge wereld kennen en bijhouden en die is erg veranderd’’, aldus Mutsaerts.
Wereldjongerendagen
Hoewel er volgens de eerder genoemde onderzoeken genoeg valt de verbeteren voor de rooms-katholieke kerk zijn er wel degelijk initatieven om de verbintenis met de nieuwe generatie te verbeteren. Zo worden er ongeveer om de drie jaar vanuit de katholieke kerk de Wereldjongerendagen georganiseerd. Tijdens dit evenement komen van over de hele wereld (vooral) katholieke jongeren bijeen.
Op de website van de Wereldjongerendagen valt te lezen dat zij een unieke manier bieden om door gebed en sacramenten** dichter naar Jezus te groeien en te verdiepen in het geloof. In 2023 waren de laatste Wereldjongerendagen in Lissabon. De volgende zullen plaatsvinden in Seoul in Zuid-Korea, waarschijnlijk in de zomer van 2027. Teun Warnaar kent vanuit zijn bisdom, het bisdom Haarlem-Amsterdam, meerdere jongeren die de afgelopen editie hebben bijgewoond. ‘’Een heel sterk ding is dat ze in contact komen met elkaar, en dan echt met de wereldwijde kerk. Er komen ook jongeren uit Amerika en Afrika en de jongeren kunnen daar ontdekken hoe verschillende culturen hetzelfde geloof delen’’, vertelt Warnaar.
Een Nederlands voorbeeld is de organisatie JongKatholiek. Deze organisatie is onderdeel van de bischoppenconferentie, de vergadering van de Nederlandse bischoppen. JongKatholiek zet zich in voor verschillende projecten, zoals jongerenweekenden, jeugdcollectes en trainingen. Rob Mutsaerts is als bisschopreferent (portefeuillehouder) verantwoordelijk voor JongKatholiek. ‘’Sommige jongeren zijn bijna alleen in hun parochie, kort samengevat is JongKatholiek een instrument om jongeren bij elkaar te brengen en een stukje informatie, inhoud en verdieping over het geloof en over God te geven’’, legt Mutsaerts uit.
Protestantisme & islam
Ondanks de inspanningen van de rooms-katholieke kerk slaat de godsdienst niet helemaal aan onder de jongeren. Sterker nog: hoewel de grootste godsdienst in Nederland, is dit onder jongeren niet het geval. Onder de 18 tot 25-jarigen noemt negen procent zich protestants en hetzelfde aantal is moslim, twee procent meer als het aantal katholieken jongeren. In vergelijking met drie jaar eerder daalde het aantal katholieken met vier procent het hardst. Het aantal protestanten daalde met drie procent en het aantal moslims steeg zelfs met een procent. Het protestantisme is net als het katholicisme een christelijk geloof.
Onder de leeftijdsgroep tussen de 25 en 35 jaar oud noemt negen procent zichzelf rooms-katholiek tegenover tien procent protestanten en zeven procent moslims. Ook in deze leeftijdsgroep daalde het aantal katholieken met twee procent het sterkst. Het aantal protestanten en moslims daalde beide met een procent in vergelijking met drie jaar eerder.
Toekomst
Hoewel het er op dit moment misschien niet rooskleurig uit ziet voor de kerk hebben zowel Warnaar als Mutsaerts vertrouwen in de toekomst. ‘’Dat wij nu zeven mensen hebben die hier worden gedoopt is vrij uniek. Vorig jaar waren het er twee waarvan één een jongere was. Er gebeurt dus wat en dat kan zomaar heel snel gaan, misschien staan er volgend jaar wel dertig voor het doopsel’’, vertelt Warnaar.
Mutsaerts is iets minder optimistisch, maar ook hij ziet een mooie toekomst: ‘’Het dal wordt eerst wat dieper maar ik geloof dat het ook wel weer goedkomt, zo is het altijd gegaan. We moeten gewoon aan de gang blijven gaan. Ik zeg altijd: ‘wij doen ons best, onze lieve Heer doet de rest.’’’
*BOAZ staat voor de plaatsen waarin de kerken van deze parochie staan: Bloemendaal, Overveen, Aerdenhout en Zandvoort.
**Sacramenten zijn gewijde handelingen waardoor God tot de mens komt.
DATAVERANTWOORDING
De percentages betreft de religieuze betrokkenheid in Nederland zijn afkomstig van de CBS Statline: religieuze betrokkenheid; persoonskenmerken. De laatst bekende cijfers zijn afkomstig uit 2022. Om de juiste vergelijking met tien jaar eerder te trekken is de vergelijking met 2012 gemaakt. Betreft de vergelijking met het protestantisme en de islam zijn de cijfers vergeleken met drie jaar eerder omdat vanaf 2019 de cijfers van verschillende protestantse stromingen onder één onderwerp zijn gepubliceerd. Op deze manier is getracht een evenredige vergelijking te trekken.
De cijfers afkomstig uit het rapport Katholicisme in Nederland zijn in opdracht van dagblad Trouw opgesteld door onderzoeksbureau I&O Research in 2022. In dit artikel zijn enkel cijfers meegenomen die gaan over actieve katholieken tussen de 18 en 34 jaar oud met het idee dat die het best een mening kunnen geven over de huidige staat van de kerk omdat ze er momenteel nog deel van uitmaken. In het onderzoek zijn ook respondeten ondervraagd die voormalig katholiek zijn en niet-katholiek zijn van alle leeftijden. De cijfers betreft de gebruikte leeftijdgroep moeten als indicatief worden beschouwd omdat het aantal respondenten in deze leeftijdgroep relatief laag was.