{"id":426,"date":"2023-03-07T15:55:00","date_gmt":"2023-03-07T14:55:00","guid":{"rendered":"https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/?page_id=426"},"modified":"2025-06-16T20:09:14","modified_gmt":"2025-06-16T18:09:14","slug":"artikelen","status":"publish","type":"page","link":"https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/artikelen\/","title":{"rendered":"Artikelen"},"content":{"rendered":"\n
<\/div>
<\/div><\/div>
\n

De Holocaust in Belgrado: van bruisend leven naar brute leegte<\/h2>\n<\/div><\/div><\/div><\/div><\/div>\n\n\n\n

Voor de Tweede Wereldoorlog begon was Belgrado het bruisende centrum van het Joodse leven in Joegoslavi\u00eb, maar met de Duitse bezetting in 1941 veranderde de stad in een toneel van systematische vervolging en massamoord. De hoofdstad van Servi\u00eb werd daarmee een van de eerste plekken in Europa waar de Holocaust zich in volle omvang voltrok. Hoe kon het dat uitgerekend Belgrado het epicentrum werd van de vernietiging van bijna een hele gemeenschap?<\/strong><\/p>\n\n\n\n

In het noorden van Belgrado, pal naast het fameuze Kalemegdanpark, ligt de wijk Dor\u0107ol. Deze wijk was ooit het centrum van de Joodse gemeenschap in de stad, de grootste van het hele voormalige Joegoslavi\u00eb.<\/em><\/p>\n\n\n\n

Aan de noordzijde van Dor\u0107ol staat sinds 1990 een metershoge menora, omhuld door vlammen. Uit het beeld steken menselijke hoofden en ledematen. Op het monument staat in het Servisch, Hebreeuws en Engels geschreven:<\/em><\/p>\n\n\n\n

\u2018AAN DE JOODSE SLACHTOFFERS VAN DE NAZIGENOCIDE IN BELGRADO EN SERVI\u00cb 1941-1944\u2019<\/p>\n\n\n

\n
\"\"
Bron: Rick Nieborg.<\/figcaption><\/figure><\/div>\n\n\n

De oorsprong van het Joodse leven in Belgrado loopt terug naar de 13e<\/sup> en 14e<\/sup> eeuw, toen verschillende gemeenschappen vanuit Hongarije en Itali\u00eb zich in de stad vestigden. Tegen het begin van de Duitse bezetting van voormalig Joegoslavi\u00eb bestond de gemeenschap uit zo\u2019n 10.000 tot 12.000 mensen.<\/p>\n\n\n\n

Volgens historicus, schrijver en onderzoeker Milan Koljanin hadden de Joden een belangrijke plaats in de gemeenschap:<\/p>\n\n\n\n

\n

\u2018In het interbellum waren Joden hier in Servi\u00eb en Joegoslavi\u00eb heel nauw verbonden met de samenleving. Er waren veel prominente Joden in het publieke leven, zakenleven, de bankenwereld en in de kunst. Ook waren er Joodse diplomaten. In 1939 stuurde Prins Paul de militair, diplomaat en Joodse leider David Albala zelfs voor een geheime missie naar Amerika. Het land bevond zich toen al in een lastige situatie omdat ze, behalve in het zuiden, werden ingesloten door vijanden als de Nazi\u2019s, Bulgarije en Hongarije. David Albala kreeg daarom de opdracht leningen af te sluiten en wapens en voertuigen te kopen.\u2019<\/p>\n<\/blockquote>\n\n\n\n

Ondanks de Joodse bijdrage aan de gemeenschap werden de eerste antisemitische tekenen al voor de bezetting zichtbaar. Koljanin vertelt:<\/p>\n\n\n\n

\n

\u2018Joegoslavi\u00eb zat niet op een oorlog te wachten en hoewel er een sterk anti-Duits sentiment heerste door de Eerste Wereldoorlog probeerden ze een balans te zoeken tussen de Asmogendheden en de Westerse machten. Onder Duitse invloed werden in 1940 al enkele anti-Joodse wetten ingevoerd. Zo werd bijvoorbeeld het aantal Joden op het hoger onderwijs beperkt.\u2019<\/p>\n<\/blockquote>\n\n\n\n

Apriloorlog<\/strong><\/p>\n\n\n\n

\n
\n
\"\"
Duitse Panzerkampfwagen II<\/em> tentoongesteld in het Kalemegdanpark bij het militair museum. Bron: Rick Nieborg.<\/figcaption><\/figure>\n<\/div>\n\n\n\n
\n

De neutraliteit van Joegoslavi\u00eb eindigde op 25 maart 1941. Toen trad het land toe tot het driemogendhedenpact, waarmee het zich formeel aansloot bij de asmogendheden. Op deze manier hoopte de regering de Duitse druk te verminderen en de autonomie te bewaren. De aansluiting bij de asmogendheden was echter verre van populair en stuitte vooral in Servi\u00eb en Montenegro op veel weerstand.<\/p>\n\n\n\n

Deze weerstand leidde twee dagen later, op 27 maart 1941, tot een staatsgreep waarbij Servische officieren regent Prins Paul afzette. Hij werd vervangen door de 17-jarige Koning Peter II en de toetreding tot het driemogendhedenpact werd verworpen. Hitler ontstak in woede door de ontwikkelingen in Joegoslavi\u00eb en gaf nog dezelfde avond het bevel om het land binnen te vallen.<\/p>\n<\/div>\n<\/div>\n\n\n\n

Op 6 april 1941 werd het bevel ingewilligd in de vorm van \u2018Unternehmen Strafgericht\u2019 <\/em>(Operatie Strafexpeditie). Bij deze massale luchtaanval op Belgrado wierpen zo\u2019n 470 bommenwerpers bijna een half miljoen kilo aan bommen op de stad. De vernietiging van militaire communicatie en infrastructuur verlamde het Joegoslavische leger, waardoor de Duitse, Italiaanse, Hongaarse en Bulgaarse troepen snel konden oprukken.<\/p>\n\n\n\n

Belgrado werd ingenomen op 12 april 1941. Vijf dagen later volgde de onvoorwaardelijke overgave van Joegoslavi\u00eb. Vervolgens werd het land opgedeeld onder de overwinnaars met uitzondering van Kroati\u00eb en Bosni\u00eb-Herzegovina, dat verder ging als de Onafhankelijke Staat Kroati\u00eb. Deze nieuwe staat was in feite een fascistische satellietstaat van Duitsland en Itali\u00eb. Het grootste deel van Servi\u00eb kwam onder direct Duits bestuur te staan, waarvan Belgrado het machtscentrum werd. De door de Duitsers aangestelde marionettenregering bezat geen werkelijke autonomie en stond volledig onder controle van het naziregime.<\/p>\n\n\n

\n
\"\"
SS-Untersturmf\u00fchrer<\/em> Fritz Klingenberg geeft een interview aan een Duitse oorlogscorrespondent over de vooruitgang in Joegoslavi\u00eb. Bron: Wikipedia Commons.<\/figcaption><\/figure><\/div>\n\n\n

Begin van het einde<\/strong><\/p>\n\n\n\n

\n
\n

<\/p>\n\n\n\n

Al vrij snel na de machtsovername werden de eerste anti-Joodse maatregelen ingevoerd. Zo werden alle Joden geregistreerd en verplicht om gele armbanden met daarop het woord \u2018Jood\u2019 of een Davidsster te dragen.<\/p>\n\n\n\n

Ook werden zowel mannen als vrouwen ingezet voor dwangarbeid en moesten ze bijvoorbeeld het puin opruimen dat het Duitse bombardement had veroorzaakt. Voor dit werk kregen ze geen cent en ook moesten ze zelf aan voedsel zien te komen. Hoewel alle gemeenschapsactiviteiten werden verboden slaagde de Vertretung<\/em>, een door de Duitsers aangestelde Joodse representatie, erin om openbare keukens en medische diensten te organiseren.<\/p>\n<\/div>\n\n\n\n

\n
\"\"
Registratie van Joden in Belgrado. Bron: Bundesarchiv.<\/figcaption><\/figure>\n<\/div>\n<\/div>\n\n\n\n

De Duitse bezetter begon ook al snel met het toe-eigenen van de eigendommen en huizen van Joodse inwoners van Belgrado. Hierbij werden ze geholpen door Volksdeutchen <\/em>(etnische Duitsers), waarvan er zo\u2019n 20.000 in Belgrado woonden. Ze leidde de bezetters naar huizen en winkels van Joden, waarbij ze alles plunderden wat de nazi\u2019s achterlieten. Volgens historicus en schrijver Rade Ristanovi\u0107 waren vele Volksdeutchen<\/em> al voor de oorlog overtuigde nazi\u2019s.<\/p>\n\n\n\n

\n

\u2018Al voor de oorlog waren veel van deze mensen door propaganda al genazificeerd. Dit was handig voor de nazi\u2019s, omdat ze bijvoorbeeld de taal spraken en dus ook hetzelfde gedachtegoed hadden. Ze kregen verschillende taken binnen het regime na de bezetting en uiteindelijk werd er zelfs een SS-divisie opgericht die bestond uit Servische Volksdeutchen<\/em>. Ook Peter Krieger, \u00e9\u00e9n van de meest beruchte oorlogsmisdadigers uit het Banjica-concentratiekamp, was er \u00e9\u00e9n.\u2019<\/p>\n<\/blockquote>\n\n\n\n

Het propaganderen ging tijdens de bezetting overigens onverminderd door. Zo werden er bijvoorbeeld acties georganiseerd om mensen bewust te maken van het \u2018gevaar\u2019 van het Joodse volk. Milan Koljanin vertelt:<\/p>\n\n\n\n

\n

\u2018Vanaf de zomer van 1941 begonnen, net als in andere landen, propaganda-acties tegen Joden. Er werden bijvoorbeeld antisemitische tentoonstellingen georganiseerd. Joden werden op basis van valse beschuldigingen neergezet als communisten, vrijmetselaars en plutocraten, en tegelijkertijd als aanhangers van de Sovjet-Unie, Groot-Brittanni\u00eb en later ook Amerika.\u2019<\/p>\n<\/blockquote>\n\n\n

\n
\"\"
Poster voor een antisemitische tentoonstelling in Belgrado. De poppen moeten Stalin en Churchill voorstellen. Bron: Wikipedia Commons.<\/figcaption><\/figure><\/div>\n\n\n

De nazi-agressie beperkte zich niet alleen tot Joodse mensen, winkels en huizen; ook de gebedshuizen moesten het ontgelden. Zo werd de Sukat Shalom-synagoge, vandaag de dag de enige actieve synagoge in Servi\u00eb, ontheiligd door er een bordeel voor officieren van te maken. De Bet Yisrael-synagoge werd een opslag voor geroofde Joodse bezittingen, voordat zij aan het einde van de oorlog door de Duitsers werd opgeblazen.<\/p>\n\n\n\n

Gewapend verzet<\/strong><\/p>\n\n\n\n

Ondanks het relatief snel neergeslagen verzet van het Joegoslavische leger in de Apriloorlog, werd de opstandige geest van de antifascisten in het bezette gebied van het voormalige Joegoslavi\u00eb niet gebroken. Gesterkt door het anti-Duitse sentiment afkomstig uit de Eerste Wereldoorlog voerden verschillende groeperingen guerrilla-aanvallen en sabotageacties uit tegen de nazi\u2019s en hun bondgenoten.<\/p>\n\n\n\n

\n
\n

<\/p>\n\n\n\n

Aan het begin van de bezetting waren het vooral de royalistische \u010cetniks die zich hiermee bezighielden. Niet veel later kwamen ook de communistische Partizanen onder leiding van Josip Broz Tito, de latere naoorlogse leider van Joegoslavi\u00eb, hierbij. Om het gewapende verzet te breken gingen de Duitsers over op harde maatregelen. In juli en augustus werden zo\u2019n 5.000 Joodse mannen in Belgrado gearresteerd en vastgezet in twee net geopende concentratiekampen: het Banjica-kamp en het Topovske \u0160upe-kamp. Als antwoord op verzetsacties begonnen de nazi\u2019s gijzelaars, veelal Joden, te executeren. De eerste massale executie vond plaats op 29 juli, toen 122 \u2018Joden en communisten\u2019 werden doodgeschoten.<\/p>\n<\/div>\n\n\n\n

\n
\"\"
De twee voorste gebouwen zijn originele panden van het Topovske \u0160upe-kamp. Bron: Rick Nieborg.<\/figcaption><\/figure>\n<\/div>\n<\/div>\n\n\n\n

<\/p>\n\n\n\n

\n
\n
\"\"
Een replica van de slaapvertrekken in het Banjica-kamp. In het gebouw van het voormalige kamp is nu een museum. Bron: Rick Nieborg.<\/figcaption><\/figure>\n<\/div>\n\n\n\n
\n

<\/p>\n\n\n\n

Vervolgens werden er groepen van 150 tot 400 mannen geselecteerd, zogenaamd voor arbeid in Oostenrijk. In realiteit werden deze mannen ge\u00ebxecuteerd op verschillende executieplaatsen rondom Belgrado. E\u00e9n van deze executieplaatsen bevond zich in de bossen bij de wijk Jajinci, in het zuiden van Belgrado. Jajinci, waar meer dan 80.000 Serven, Joden en Roma werden vermoord, was de grootste executieplaats in Servi\u00eb ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. In 1988 werd er op deze plek een herinneringspark geopend.<\/p>\n<\/div>\n<\/div>\n\n\n

\n
\"\"
Het monument in het herinneringspark Jajinci. Op deze plek werden de executies uitgevoerd. Bron: Rick Nieborg.<\/figcaption><\/figure><\/div>\n\n\n

Persoonlijke wraak<\/strong><\/p>\n\n\n\n

Ondanks de zware Duitse maatregelen bleef het verzet groeien. In het geval van Tito\u2019s communistische partizanen werd dit nog eens versterkt door Operatie Barbarossa, de Duitse aanval op de Sovjet-Unie. Om de regio te pacificeren en het verzet de kop in te drukken werd in september 1941 de Oostenrijker Franz B\u00f6hme naar Belgrado gestuurd als Bevollm\u00e4chtigter Kommandierender General in Serbien<\/em>, de hoogste militaire post in Servi\u00eb.<\/p>\n\n\n\n

\n
\n

<\/p>\n\n\n\n

B\u00f6hme bracht structuur in het massaal vermoorden van gijzelaars als antwoord op verzetsacties. Voor elke dode Duitse soldaat werden honderd gijzelaars vermoord, een gewonde soldaat kostte vijftig gijzelaars het leven. In oktober 1941, de eerste volledige maand van zijn ambtstermijn, gaf hij opdracht tot zijn eerste massamoord: 2.100 Joden, Roma en communisten werden vermoord als vergelding voor de dood van 21 Duitse soldaten. Eind oktober en begin november liet hij nog eens 2.200 Joden en Roma ombrengen, ditmaal als reactie op een partizanenaanval bij Valjevo. Rade Ristanovi\u0107 legt uit waarom zowel het verzet als de daaropvolgende represailles in Servi\u00eb heviger was in vergelijking met andere bezette gebieden.<\/p>\n<\/div>\n\n\n\n

\n
\"\"
Een Duitse soldaat richt zijn wapen op een gevangene op de executieplaats Jajinci. Bron: Wikipedia Commons. <\/figcaption><\/figure>\n<\/div>\n<\/div>\n\n\n\n
\n

\u2018Het ging niet alleen om de Joden, maar ook om de Serven. De Duitsers keken op de Slavische Serven neer, als Untermenschen<\/em>. In hun hi\u00ebrarchie van volkeren stonden de Serven ergens helemaal onderaan. Daarnaast waren er ook veel officieren, zoals Franz B\u00f6hme, die tijdens de Eerste Wereldoorlog in het leger van Oostenrijk-Hongarije vochten. B\u00f6hme zag het ook als een soort persoonlijke wraak.<\/p>\n\n\n\n

Ook belangrijk is dat jezelf opofferen voor je land het fundament van de Servische identiteit is. Zo hebben we onszelf bijvoorbeeld gedurende de 19e<\/sup> eeuw losgemaakt van het Ottomaanse Rijk. Deze identiteit gaf een sterke basis voor het gewapend verzet, en is daarnaast de reden dat het verzet hier heviger was dan op andere plaatsen.\u2019<\/p>\n<\/blockquote>\n\n\n\n

De systematische massamoorden op Joden nabij Belgrado, wat in feite het begin van de Holocaust inluidde, is bijzonder te noemen. Zo werden de executies uitgevoerd door Wehrmacht<\/em>-soldaten, oftewel reguliere Duitse troepen. Dit terwijl massamoorden in Polen en de Sovjet-Unie vaak door speciale Einzatsgruppen<\/em> werden uitgevoerd. Daarnaast begon het gericht en systematisch vervolgen van Joden al voordat hier formeel toe werd besloten door de nazitop. Dat gebeurde namelijk pas op 20 januari tijdens de Wannseeconferentie, een bijeenkomst van hoge nazi’s nabij Berlijn. Milan Koljanin:<\/p>\n\n\n\n

\n

\u2018Op deze manier probeerden de Duitsers twee problemen op te lossen. De ene was het Joodse vraagstuk, want hoewel de Wannseeconferentie nog niet geweest was wisten ze al dat de Joden dood moesten. Daarnaast probeerden ze zo dus het verzet te breken. Door de Joden in kampen in de buurt van Belgrado en andere delen van Servi\u00eb op te sluiten vormden ze een belangrijk reservoir aan gijzelaars. Het was heel eenvoudig om deze mensen uit de kampen te halen en ze te executeren.\u2019<\/p>\n<\/blockquote>\n\n\n\n

Franz B\u00f6hme bleef in Belgrado tot begin december 1941, toen hij werd vervangen door generaal Paul Bader. Na de oorlog werd hij gearresteerd door de Britten en naar het Neurenberg Tribunaal gestuurd voor zijn rol in de misdaden op de Balkan. Voor hij berecht kon worden pleegde hij op 29 mei 1947 zelfmoord in de gevangenis.<\/p>\n\n\n

\n
\"\"
Franz B\u00f6hme. Bron: Bundesarchiv.<\/figcaption><\/figure><\/div>\n\n\n

Sajmi\u0161te<\/strong><\/p>\n\n\n\n

Tegen het einde van 1941 waren bijna alle Joodse mannen vermoord. Hoewel het Banjica-concentratiekamp in functie bleef sloot Topovske \u0160upe begin december 1941. De laatste gevangenen van dit kamp werden te werk gesteld op het beursterrein Sajmi\u0161te aan de linkeroever van de Sava. Voor de oorlog werden hier, door diverse landen, tentoonstellingen van handelswaren georganiseerd. De Duitsers besloten hier een concentratiekamp van te maken bestemd voor de Joodse- en Romavrouwen en kinderen. Op deze wijze hielpen de mannen van Topovske \u0160upe, onbewust en gedwongen mee, aan de moord op hun eigen vrouwen en kinderen.<\/p>\n\n\n\n

De Duitsers noemden het nieuwe concentratiekamp \u2018Judenlager Semlin\u2019. <\/em>Vanaf december 1941 werden zo\u2019n 6.000 Joodse vrouwen en kinderen en enkele honderden Roma\u2019s hier opgesloten. De omstandigheden in het kamp waren slecht. Voedsel was schaars en velen stierven door de kou die de winter van 1941-1942 met zich meebracht.<\/p>\n\n\n\n

\"\"
De centrale toren van Sajmi\u0161te. Bron: Rick Nieborg.<\/figcaption><\/figure>\n\n\n\n

E\u00e9n van de gevangenen was Hilda Daj\u010d, een Joodse architectuurstudente uit Belgrado. Ze liet zich vrijwillig opsluiten om als verpleegster mensen in het kamp te helpen. Van Daj\u010d zijn vier brieven bewaard gebleven die ze schreef naar twee schoolvriendinnen. Deze brieven werden naar buiten gesmokkeld door personeel van het ziekenhuis dat zich in het kamp bevond en bieden een bijzonder inkijkje in de leefomstandigheden in het kamp. In een brief de ze schreef rond 13 december aan haar vriendin Nada Novak schrijft Daj\u010d bijvoorbeeld:<\/p>\n\n\n\n

\n

\u2018Hier is het zo, ik weet niet hoe ik het moet omschrijven, het is eigenlijk gewoon een enorme koeienstal voor 5.000 mensen of meer, zonder muren, zonder afscheidingen, iedereen zit bij elkaar in dezelfde ruimte. We krijgen ontbijt of avondeten, begeleid door de meest beledigende woorden, en daarbij verdwijnt je eetlust en heb je geen honger meer.\u2019<\/p>\n<\/blockquote>\n\n\n\n

In maart 1942, nadat in januari op de Wannseeconferentie de co\u00f6rdinatie van de Holocaust werd geformaliseerd, gingen de nazi\u2019s over op de systematische moord van de gevangenen. Dit deden ze door het gebruik van speciale gaswagens en dat betekende de eerste moorden doormiddel van gas. Milan Koljanin, verbonden aan het herinneringscentrum van het Sajmi\u0161te-kamp vertelt:<\/p>\n\n\n\n

\n
\n
\"\"
Kapotte gaswagen in Chelmno. Een soortgelijke gaswagen werd in Belgrado gebruikt. Bron: Wikipedia Commons.<\/figcaption><\/figure>\n<\/div>\n\n\n\n
\n
\n

\u2018Elke dag, en soms twee keer per dag, werden er tussen de zestig en tachtig mensen in de gaswagen gestopt. De brug was door de gevechten in de Apriloorlog beschadigd en dus reden ze over een door de Duitsers gebouwde pontonbrug. Eenmaal aan de overkant verbond \u00e9\u00e9n van de chauffeurs de pijp van de motor met de achterkant van de wagen en werden de mensen vergast. Vervolgens reden ze naar Jajinci waar de doden werden uitgeladen.\u2019<\/p>\n<\/blockquote>\n<\/div>\n<\/div>\n\n\n\n

Dat het moorden plaatsvond aan de andere kant van de Sava heeft volgens Koljanin een bijzondere reden:<\/p>\n\n\n\n

\n

\u2018Het kamp stond op het gebied van de Onafhankelijke Staat Kroati\u00eb. <\/strong>Daarom werden ze aan de Servische kant van de rivier de Sava gedood, en niet aan de Kroatische kant. Het was hun bezette land, en deze Joden waren Servische burgers; ze wilden hen op Servische bodem doden.\u2019<\/p>\n<\/blockquote>\n\n\n\n

Rond 10 mei 1942 waren nagenoeg alle Joodse gevangenen, waaronder Hilda Daj\u010d, vermoord. Hierna kreeg het kamp de functie van detentiekamp, de nieuwe inwoners waren verzetslieden, communisten en andere politieke gevangenen. Aan het eind van de oorlog werden er tijdelijk opnieuw enkele Joden opgesloten. Deze Joden kwamen uit Kosovo en werden overgebracht naar het kamp Bergen-Belsen in Duitsland.  <\/p>\n\n\n\n

\"\"
Een pand uit de concentratiekamptijd heeft tegenwoordig een horecafunctie. Bron: Rick Nieborg.<\/figcaption><\/figure>\n\n\n\n

Judenrein<\/strong><\/p>\n\n\n\n

Nadat de Joodse vrouwen en kinderen vermoord waren verklaarde Emanuel Sch\u00e4fer, hoofd van de Gestapo in Servi\u00eb, dat Belgrado als eerste grote stad \u2018Judenrein\u2019<\/em> (vrij van Joden) was. Sch\u00e4fer was in januari 1942 in Belgrado gearriveerd en was zodoende verantwoordelijk voor de moorden met de gaswagen.<\/p>\n\n\n\n

Diezelfde zomer ging hoofd van de burgerlijke administratie Harald Turner nog een stap verder. Hij verklaarde dat niet alleen Belgrado maar in heel Servi\u00eb het Joden- en Zigeunerprobleem was opgelost. Hoewel in feite Estland het eerste land was waar de Joodse bevolking volledig was uitgeroeid, presenteerde Turner het alsof Servi\u00eb dit was. Volgens Milan Koljanin bewees de grootschalige moord van Joden in Servi\u00eb en de Sovjet-Unie voor de Duitsers dat grootschalige genocide mogelijk was in alle bezette gebieden:<\/p>\n\n\n\n

\n

\u2018De Holocaust begon niet in Duitsland of Polen wat vaak gedacht wordt, maar begon op de Balkan en in de Sovjet-Unie. Wat er in Servi\u00eb gebeurde was geen losstaand voorbeeld, maar onderdeel van dezelfde logica: in de Sovjet-Unie als onderdeel van de strijd tegen het Rode Leger en in Servi\u00eb als reactie op het heftige verzet tegen de Duitse bezetter.’<\/p>\n<\/blockquote>\n\n\n\n

Voor de nazi\u2019s vormden beide regio\u2019s \u00e9\u00e9n front in hun oorlog tegen het \u2018wereldjodendom\u2019. Wat begon in de Sovjet-Unie en in Servi\u00eb breidde zich later uit naar de rest van Europa. In die zin waren deze gebieden voorlopers van wat een continentale genocide zou worden.\u2019<\/p>\n\n\n\n

Overleving<\/strong><\/p>\n\n\n\n

Hoewel Belgrado als eerste grote stad Judenrein<\/em> werd verklaard wist een klein gedeelte te ontsnappen aan de Duitsers. Zo wisten sommigen anoniem te blijven door zich niet te registreren bij de Duitsers en papieren te vervalsen, of door onder te duiken. Volgens Rade Ristanovi\u0107 waren de juiste connecties hierbij essentieel.<\/p>\n\n\n\n

\n

\u2018Joden die in Belgrado wilden blijven, hadden een valse identiteit nodig. Sommigen kwamen daaraan via geld, anderen via familie- of vriendschapsbanden. De meesten ontvluchtten de stad vervolgens en vonden onderdak in dorpen op het platteland, waar de situatie veiliger was. In Belgrado zelf was dat veel lastiger: het was een kleine stad waar je jezelf moest onderhouden, naar school moest of werk moest vinden. Toch zijn er enkele gevallen bekend van mensen die er de hele oorlog wisten te overleven.\u2019<\/p>\n<\/blockquote>\n\n\n\n

Ook bood de instabiliteit in het bezette Joegoslavi\u00eb indirect bescherming. Door de voortdurende aanwezigheid van partizanen en andere verzetsgroepen raakte de machtsstructuur versnipperd. Hierdoor bleven sommige gebieden tijdelijk buiten bereik van Duitse of collaborerende autoriteiten. Zulke zones konden dienen als schuilplaatsen of als doorgangsroute naar veiligere oorden.<\/p>\n\n\n\n

Op deze manier sloten veel Joodse vluchtelingen zich aan bij de partizanen om zo tegen de Duitsers te kunnen vechten. Volgens Milan Koljanin was het aansluiten bij de partizanen een belangrijke overlevingstactiek, omdat de vluchtelingen zo bescherming van een groep genoten.<\/p>\n\n\n\n

\n
\n
\n

\u2018Sommige Joden stonden zelfs aan de absolute top van de partizanenbeweging. Bijvoorbeeld Mo\u0161a Pijade, die ook uit Belgrado kwam. Hij was een belangrijke leider van de partizanen en was heel erg close met Tito. Na de oorlog ging hij de politiek in waar hij dus ook met Tito samenwerkte.\u2019<\/p>\n<\/blockquote>\n<\/div>\n\n\n\n

\n
\"\"
Josip Broz Tito (l) en Mo\u0161a Pijade (r) tijdens de oorlog. Bron: Wikipedia Commons.<\/figcaption><\/figure>\n<\/div>\n<\/div>\n\n\n\n

Heropbouw<\/strong><\/p>\n\n\n\n

Door zich aan te sluiten bij de partizanen speelden de Joden uit Belgrado een belangrijke rol bij de bevrijding van hun eigen stad. In een gezamenlijk offensief met het Rode Leger van de Sovjets werd de stad op 20 oktober 1944 bevrijdt. Op dit moment waren er in heel Joegoslavi\u00eb slechts zo\u2019n 15.000 Joden in leven. Van de Joden uit Belgrado, voor de oorlog een gemeenschap van 10.000 tot 12.000 mensen, waren er slechts enkele honderden over.<\/p>\n\n\n\n

\"\"
De begraafplaats van De Bevrijders van Belgrado. Hier rustten 2.944 partizanen en 961 Sovjet-soldaten die omkwamen bij de Slag om Belgrado. Bron: Rick Nieborg.<\/figcaption><\/figure>\n\n\n\n

Na de oorlog wist Tito, gesteund door de Sovjets en met goedkeuring van de Westerse geallieerden, aan de macht te komen. Tito\u2019s communistische regime bevorderde bratstvo i jedinstvo<\/em> (\u2018broederschap en eenheid\u2019) als centrale ideologie, waarbij etnische identiteit ondergeschikt was aan het idee van \u00e9\u00e9n Joegoslavische natie.<\/p>\n\n\n\n

\n
\n
\"\"
De T34-tank van het Rode Leger tentoongesteld in het Kalemegdanpark bij het militair museum. Bron: Rick Nieborg.<\/figcaption><\/figure>\n<\/div>\n\n\n\n
\n

<\/p>\n\n\n\n

<\/p>\n\n\n\n

In tegenstelling tot andere communistische landen, waar in grote mate antisemitisme was, kregen Joden in Joegoslavi\u00eb meer culturele vrijheden. Dit kwam onder andere omdat volgens Tito de Joden een belangrijke bijdrage in zijn strijd tegen de Duitsers hadden gehad. Slachtofferschap werd erkend, mits ingekaderd in het bredere narratief van antifascistische heldenmoed en socialistische eenheid. Het leed werd erkend, maar gepresenteerd als onderdeel van het collectieve antifascistische verzet, en niet als specifiek Joods lijden.<\/p>\n<\/div>\n<\/div>\n\n\n\n

Joegoslavi\u00eb was tot de Zesdaagse Oorlog van 1967 een van de weinige communistische landen met openlijke diplomatieke betrekkingen met Isra\u00ebl. Tussen 1948 en 1952 emigreerden ongeveer 8.000 Joegoslavische Joden legaal naar Isra\u00ebl, terwijl bijvoorbeeld in de Sovjet-Unie Joden het land vaak niet mochten verlaten. In diezelfde periode werden er in Belgrado bijeenkomsten gehouden ter ere van de oprichting van de staat Isra\u00ebl, waarbij Isra\u00eblische vlaggen, het volkslied Ha-Tikvah<\/em> en Hebreeuwse toespraken openlijk onderdeel waren van de ceremonie.<\/p>\n\n\n\n

Een belangrijk symbolisch moment was de onthulling van vijf monumenten in 1952, in onder meer Belgrado, Zagreb en Sarajevo, ter nagedachtenis aan de \u2018Joodse slachtoffers van het fascisme\u2019. Het monument in Belgrado werd geplaatst op de Sefardisch-Joodse begraafplaats en staat daar vandaag de dag nog.<\/p>\n\n\n\n

\"\"
Het monument op de Joodse begraafplaats. Deze begraafplaats bevindt zich pal naast de begraafplaats van De Bevrijders van Belgrado. Bron: Rick Nieborg.<\/figcaption><\/figure>\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":"

Voor de Tweede Wereldoorlog begon was Belgrado het bruisende centrum van het Joodse leven in Joegoslavi\u00eb, maar met de Duitse bezetting in 1941 veranderde de stad in een toneel van systematische vervolging en massamoord. De hoofdstad van Servi\u00eb werd daarmee een van de eerste plekken in Europa waar de Holocaust zich in volle omvang voltrok. … Lees meer<\/a><\/p>\n","protected":false},"author":1418,"featured_media":0,"parent":0,"menu_order":0,"comment_status":"closed","ping_status":"closed","template":"","meta":{"_acf_changed":false,"footnotes":""},"class_list":["post-426","page","type-page","status-publish"],"acf":[],"yoast_head":"\nArtikelen - Rick Nieborg<\/title>\n<meta name=\"robots\" content=\"noindex, follow, max-snippet:-1, max-image-preview:large, max-video-preview:-1\" \/>\n<meta property=\"og:locale\" content=\"nl_NL\" \/>\n<meta property=\"og:type\" content=\"article\" \/>\n<meta property=\"og:title\" content=\"Artikelen - Rick Nieborg\" \/>\n<meta property=\"og:description\" content=\"Voor de Tweede Wereldoorlog begon was Belgrado het bruisende centrum van het Joodse leven in Joegoslavi\u00eb, maar met de Duitse bezetting in 1941 veranderde de stad in een toneel van systematische vervolging en massamoord. De hoofdstad van Servi\u00eb werd daarmee een van de eerste plekken in Europa waar de Holocaust zich in volle omvang voltrok. ... Lees meer\" \/>\n<meta property=\"og:url\" content=\"https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/artikelen\/\" \/>\n<meta property=\"og:site_name\" content=\"Rick Nieborg\" \/>\n<meta property=\"article:modified_time\" content=\"2025-06-16T18:09:14+00:00\" \/>\n<meta property=\"og:image\" content=\"https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/wp-content\/uploads\/sites\/1484\/2025\/06\/Menorah-in-Vlammen.png\" \/>\n\t<meta property=\"og:image:width\" content=\"1020\" \/>\n\t<meta property=\"og:image:height\" content=\"603\" \/>\n\t<meta property=\"og:image:type\" content=\"image\/png\" \/>\n<meta name=\"twitter:card\" content=\"summary_large_image\" \/>\n<meta name=\"twitter:label1\" content=\"Geschatte leestijd\" \/>\n\t<meta name=\"twitter:data1\" content=\"17 minuten\" \/>\n<script type=\"application\/ld+json\" class=\"yoast-schema-graph\">{\"@context\":\"https:\/\/schema.org\",\"@graph\":[{\"@type\":\"WebPage\",\"@id\":\"https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/artikelen\/\",\"url\":\"https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/artikelen\/\",\"name\":\"Artikelen - Rick Nieborg\",\"isPartOf\":{\"@id\":\"https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/#website\"},\"primaryImageOfPage\":{\"@id\":\"https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/artikelen\/#primaryimage\"},\"image\":{\"@id\":\"https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/artikelen\/#primaryimage\"},\"thumbnailUrl\":\"https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/wp-content\/uploads\/sites\/1484\/2025\/06\/Menorah-in-Vlammen.png\",\"datePublished\":\"2023-03-07T14:55:00+00:00\",\"dateModified\":\"2025-06-16T18:09:14+00:00\",\"breadcrumb\":{\"@id\":\"https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/artikelen\/#breadcrumb\"},\"inLanguage\":\"nl-NL\",\"potentialAction\":[{\"@type\":\"ReadAction\",\"target\":[\"https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/artikelen\/\"]}]},{\"@type\":\"ImageObject\",\"inLanguage\":\"nl-NL\",\"@id\":\"https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/artikelen\/#primaryimage\",\"url\":\"https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/wp-content\/uploads\/sites\/1484\/2025\/06\/Menorah-in-Vlammen.png\",\"contentUrl\":\"https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/wp-content\/uploads\/sites\/1484\/2025\/06\/Menorah-in-Vlammen.png\",\"width\":1020,\"height\":603},{\"@type\":\"BreadcrumbList\",\"@id\":\"https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/artikelen\/#breadcrumb\",\"itemListElement\":[{\"@type\":\"ListItem\",\"position\":1,\"name\":\"Home\",\"item\":\"https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/\"},{\"@type\":\"ListItem\",\"position\":2,\"name\":\"Artikelen\"}]},{\"@type\":\"WebSite\",\"@id\":\"https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/#website\",\"url\":\"https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/\",\"name\":\"Rick Nieborg\",\"description\":\"HU School voor Journalistiek Persoonlijk Dossier\",\"potentialAction\":[{\"@type\":\"SearchAction\",\"target\":{\"@type\":\"EntryPoint\",\"urlTemplate\":\"https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/?s={search_term_string}\"},\"query-input\":{\"@type\":\"PropertyValueSpecification\",\"valueRequired\":true,\"valueName\":\"search_term_string\"}}],\"inLanguage\":\"nl-NL\"}]}<\/script>\n<!-- \/ Yoast SEO plugin. -->","yoast_head_json":{"title":"Artikelen - Rick Nieborg","robots":{"index":"noindex","follow":"follow","max-snippet":"max-snippet:-1","max-image-preview":"max-image-preview:large","max-video-preview":"max-video-preview:-1"},"og_locale":"nl_NL","og_type":"article","og_title":"Artikelen - Rick Nieborg","og_description":"Voor de Tweede Wereldoorlog begon was Belgrado het bruisende centrum van het Joodse leven in Joegoslavi\u00eb, maar met de Duitse bezetting in 1941 veranderde de stad in een toneel van systematische vervolging en massamoord. De hoofdstad van Servi\u00eb werd daarmee een van de eerste plekken in Europa waar de Holocaust zich in volle omvang voltrok. ... Lees meer","og_url":"https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/artikelen\/","og_site_name":"Rick Nieborg","article_modified_time":"2025-06-16T18:09:14+00:00","og_image":[{"width":1020,"height":603,"url":"https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/wp-content\/uploads\/sites\/1484\/2025\/06\/Menorah-in-Vlammen.png","type":"image\/png"}],"twitter_card":"summary_large_image","twitter_misc":{"Geschatte leestijd":"17 minuten"},"schema":{"@context":"https:\/\/schema.org","@graph":[{"@type":"WebPage","@id":"https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/artikelen\/","url":"https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/artikelen\/","name":"Artikelen - Rick Nieborg","isPartOf":{"@id":"https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/#website"},"primaryImageOfPage":{"@id":"https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/artikelen\/#primaryimage"},"image":{"@id":"https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/artikelen\/#primaryimage"},"thumbnailUrl":"https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/wp-content\/uploads\/sites\/1484\/2025\/06\/Menorah-in-Vlammen.png","datePublished":"2023-03-07T14:55:00+00:00","dateModified":"2025-06-16T18:09:14+00:00","breadcrumb":{"@id":"https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/artikelen\/#breadcrumb"},"inLanguage":"nl-NL","potentialAction":[{"@type":"ReadAction","target":["https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/artikelen\/"]}]},{"@type":"ImageObject","inLanguage":"nl-NL","@id":"https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/artikelen\/#primaryimage","url":"https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/wp-content\/uploads\/sites\/1484\/2025\/06\/Menorah-in-Vlammen.png","contentUrl":"https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/wp-content\/uploads\/sites\/1484\/2025\/06\/Menorah-in-Vlammen.png","width":1020,"height":603},{"@type":"BreadcrumbList","@id":"https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/artikelen\/#breadcrumb","itemListElement":[{"@type":"ListItem","position":1,"name":"Home","item":"https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/"},{"@type":"ListItem","position":2,"name":"Artikelen"}]},{"@type":"WebSite","@id":"https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/#website","url":"https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/","name":"Rick Nieborg","description":"HU School voor Journalistiek Persoonlijk Dossier","potentialAction":[{"@type":"SearchAction","target":{"@type":"EntryPoint","urlTemplate":"https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/?s={search_term_string}"},"query-input":{"@type":"PropertyValueSpecification","valueRequired":true,"valueName":"search_term_string"}}],"inLanguage":"nl-NL"}]}},"_links":{"self":[{"href":"https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/wp-json\/wp\/v2\/pages\/426","targetHints":{"allow":["GET"]}}],"collection":[{"href":"https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/wp-json\/wp\/v2\/pages"}],"about":[{"href":"https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/wp-json\/wp\/v2\/types\/page"}],"author":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/wp-json\/wp\/v2\/users\/1418"}],"replies":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/wp-json\/wp\/v2\/comments?post=426"}],"version-history":[{"count":0,"href":"https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/wp-json\/wp\/v2\/pages\/426\/revisions"}],"wp:attachment":[{"href":"https:\/\/svjmedia.nl\/ricknieborg\/wp-json\/wp\/v2\/media?parent=426"}],"curies":[{"name":"wp","href":"https:\/\/api.w.org\/{rel}","templated":true}]}}