De Nederlander doet hard zijn best om de Oekraïense vluchteling te helpen. Zo wordt er geld gedoneerd en worden er vluchtelingen opgehaald bij de grens. Meer dan 31.000 mensen hebben zich aangemeld bij Takecarebnb, een organisatie die gastgezinnen werft. Hoe hartverwarmend het ook is, op sociale media wordt er gesproken over een dubbele standaard.
Acteur Nasrdin Dchar uitte afgelopen maand nog op Instagram zijn ongenoegen. Men zou met twee maten meten. Arabische of Afrikaanse vluchtelingen zouden niet zo verwelkomd worden zoals de Oekraïense vluchtelingen. Een groot verwijt, zou je zeggen. Maar dat verwijt is een feit, volgens hoogleraar en tevens migratiespecialist Jeroen Doomernik.
Politieke dynamiek
“Het grote verschil is dat Oekraïners ongestoord deze kant op kunnen komen. Zij hoeven niet door allerlei sluip- en kruiproutes heen. Ook zijn er geen mensensmokkelaars en hoeven zij een kortere afstand af te leggen. Dat komt door het associatieverdrag met Oekraïne, waardoor eigenlijk al uitgesproken is dat die mensen zijn zoals wij Europeanen zijn. Dat geeft een heel andere politieke dynamiek dan bij de Syriërs en de Afghanen”, zegt Doomernik.
Op 23 februari 2017 stemde een ruime meerderheid van de Tweede Kamer (89 stemmen voor, 55 tegen) vóór de inwerkingtreding van het associatieverdrag. Ook de Eerste Kamer ging op 30 mei 2017 met grote meerderheid akkoord. Dat ondanks het Nederlands referendum over de Associatieovereenkomst tussen de EU en Oekraïne. Hier had namelijk 61% van de opgekomen kiezers, zo’n 2.5 miljoen stemgerechte Nederlanders, tegen de overeenkomst gestemd. Er werd toen duidelijk gemaakt dat het associatieverdrag niet automatisch zou leiden tot EU-lidmaatschap. Hoewel dat nog steeds niet het geval is, moeten mensen die hun huis openstellen en bovendien de overheid, denken aan de toekomst.
“Ik denk dat we heel naïef zijn als we denken dat de meeste van deze vluchtelingen op korte termijn weer zullen vertrekken. Zelfs als het vrede wordt is het de vraag: wat voor vrede? Is er een groot stuk Oekraïne Russisch geworden? Bovendien zal een heel groot stuk van Oekraïne kapot zijn. Er zullen mensen zijn met oorlogstrauma’s die misschien wel heel veel zorg nodig hebben. Het zal niet makkelijk worden en ik denk dat de Nederlandse overheid er goed aan doet om zich de langetermijnconsequenties goed voor het oog te houden”, aldus Doomernik.
Xenofobie en andere factoren
Journalist Walter Zinzen vroeg zich in een column voor het Dagblad van het Noorden af waarom er wél een warm onthaal was voor de Oekraïense vluchtelingen, maar waarom deze er niet was voor bijvoorbeeld Syriërs. Veel andere columnisten en socialmediagebruikers stelden dezelfde vraag. Menig columnist noemde xenofobie als hoofdreden. Xenofobie, ook wel vreemdelingenangst, is een irrationele angst voor vreemden of buitenlanders.
Doomernik zegt echter dat dit warme onthaal er wel degelijk was voor de Syriërs, maar dat de verdeeldheid juist op het politieke en bureaucratische vlak plaatsvond.
“Xenofobie is een van de factoren. Als je kijkt naar 2015 toen de Syriërs kwamen, was de empathie ook enorm groot. Er stonden ook toen mensen op de stations om de Syriërs te ontvangen en bloemen uit te delen. Alleen is de behandeling die ze van de staat krijgen anders. Ze waren asielzoekers en dan is er een heel andere politieke dynamiek in werking”
Bij een gebruikelijke asielprocedure moet er worden onderzocht of de mensen wel echt vluchtelingen zijn. Ook moet een AZC onderzoek komen. Dat duurt allemaal heel lang want het afhandelen van een asielverzoek is een tijdrovende zaak. Dat speelt volgens Doomernik zeker een rol, want een asielzoekers is een ander figuur in de bureaucratie dan iemand die tijdelijk bescherming zoekt.
Geslacht en godsdienst
Meer dan 31.000 aanmeldingen bij Takecarebnb van mensen die hun huis willen openstellen voor een Oekraïense vluchteling. Dat er nu zoveel gezinnen openstaan voor opvang is opvallend, omdat dit dus bij andere vluchtelingencrises minder gebeurde. Ook het geslacht en de godsdienst van de vluchteling is hierbij belangrijk, stelt Doomernik. “Het zieligheidsgehalte van vrouwen met kinderen is aanzienlijk groter dan het zieligheidsgehalte van alleenstaande mannen. En de Christelijke Europese vrouw lijkt meer op ons qua cultuur.”
De meeste Oekraïense vluchtelingen zijn vrouwen met kinderen. De mannen blijven vaak achter door de uitgeroepen dienstplicht. Het UNHCR meldde dat er zo’n 4.3 miljoen Oekraïners het land ontvlucht zijn (vanaf 24 februari 2022). De meeste vluchtelingen zijn naar omringende landen gevlucht. Juist het feit dat de meeste van deze vluchtelingen vrouwen zijn brengt een kwetsbaarheid met zich mee. Een onderzoek uit 2003 door Christel Kohlmann waarschuwde al over de kwetsbaarheid van vrouwelijke vluchtelingen. Die bleken zelfs in het AZC niet veilig te zijn voor seksueel misbruik. Maar ook nu vindt Doomernik het belangrijk om bewust te zijn van deze kwetsbaarheid.
“Er moet niet vergeten worden dat de gevluchte vrouwen bijzonder kwetsbaar zijn, ook als ze hier zijn. Denk aan uitbuiting en misbruik. Dat kan nog wel een staartje gaan krijgen. We krijgen nu al signalen van Ngo’s die zeggen dat er pooiers op zoek zijn naar Oekraïense vrouwen die zij kunnen prostitueren.”
Een verschijnsel dat ook opdook bij vrouwelijke vluchtelingen tijdens de vluchtelingencrisis van 2015. Zo hebben volgens Amnesty International veel vrouwelijke vluchtelingen uit Syrië en Irak te maken gekregen met geweld, uitbuiting en seksueel misbruik. Een 22-jarige vrouw uit Irak vertelde tegen Amnesty International dat een Duitse man in uniform haar kleren had aangeboden in ruil voor gezelschap. Maar inderdaad speelt het nu ook al een rol: de politie in Berlijn heeft verschillende meldingen ontvangen over mannen die vrouwelijke vluchtelingen lastigvallen.
Spanningen in het gastgezin
Veiligheidsregio Brabant-Zuidoost meldde aan de Volkskrant een andere verontrustende ontwikkeling. Zij zien dat veel gezinnen de vluchtelingen die zij opvingen komen afleveren bij hun registratieplek. In sommige gevallen was er sprake van een gebrek aan privacy of zelfs cultuurverschillen. Ondanks alle waarschuwingen van hulporganisaties. Ook Doomernik waarschuwt hiervoor.
“Wat ook nog belangrijk is om je te realiseren is dat de mensen in eerste instantie heel gastvrij zijn, maar als blijkt dat die Oekraïners niet over een paar weken weer naar huis kunnen, krijg je een heel andere situatie. Gaat dat wel goed in zo’n huishouden? Er komen nog allerlei spanningen op ons af en ik denk dat mensen dan een beroep gaan doen op de overheid voor opvang.”
Vermomde zegen
Er spelen dus veel factoren mee bij het door de media genoemde ‘dubbele standaard’ in de vluchtelingenopvang. Toch is het feit dat er geen sprake is van een gebruikelijke asielprocedure bij Oekraïense vluchtelingen een vermomde zegen. De IND zou volgens Doomernik niet opgewassen zijn tegen de grote aantallen van asiel verzoeken. In 2021 registreerde het CBS in totaal 34860 asielzoekers en nareizigers. Nareizigers zijn nareizende gezinsleden. Ook zij moeten een asielverzoek indienen.
“Dit is een heel pragmatische oplossing voor de IND. Mensen die van verder weg komen moeten wél een asielverzoek doen en daar moet serieus naar gekeken worden. We moeten ook niet vergeten dat iemand die een asielverzoek indient uiteindelijk erkend kan worden als vluchteling en daarmee een permanent verblijfsrecht kan krijgen. Bij de Oekraïners zijn we nog lang niet zo ver. Die mensen zijn nu tijdelijk hier en kunnen na de oorlog weer terug”, zegt Doomernik. Met natuurlijk wel het oog op de korte termijn; want de consequenties op de lange termijn moeten in het achterhoofd gehouden worden.