Sinds het begin van de coronacrisis is er een grote toename in psychische klachten, zoals depressie. Het gebruik van muziek en in het bijzonder de muziektherapie, zal na de jaren opgebouwde onderzoeken een plek moeten krijgen in de zorg, vindt Sonja Aalbers.
SCHOOL VOOR JOURNALISTIEK – SONNY ABDELFETAH
08-04-2022
Omringd door instrumenten, zoals de cello en de djembé, begint het gesprek met Sonja bij haar thuis in Assen. In deze kleine achterkamer houdt zij zich ook bezig met haar therapeutische behandelingen van patiënten middels muziektherapie. Sonja doet al sinds 2017 onderzoek naar de effecten van muziektherapie, in het bijzonder bij depressieve symptomen. Onlangs promoveerde zij aan de Open Universiteit met haar onderzoek. Bovendien blijkt haar onderzoek vruchten af te werpen.
Bewapend met meer dan 20 jaar werkervaring zet zij zich in als muziektherapeut voor mensen die kampen met depressieve klachten en is zij werkzaam geweest bij diverse instellingen binnen de geestelijke gezondheidszorg. Op het moment is zij voornamelijk actief als docent en supervisor. Uit haar onderzoek blijkt dat muziektherapie bijdraagt aan het verminderen van symptomen van bijvoorbeeld depressie. Zo zijn cliënten na muziek-therapeutische behandeling minder angstig en functioneren zij beter in het dagelijkse leven. Ze worden uit hun comfortzone getrokken en krijgen handvatten aangeboden.
Hoe ziet een gebruikelijke muziektherapiesessie eruit?
“Er zijn allerlei varianten in de muziektherapie. Zo is er actieve therapie en receptieve therapie. Bij receptieve therapie wordt er vooral geluisterd naar muziek en bij actieve therapie wordt er muziek gespeeld. Het muziek spelen kan weer opgesplitst worden in allerlei methoden. Zo bestaat er zelfs rapmuziektherapie of songwritingtherapie.”
Een patiënt kan kiezen om bestaande muziek spelen of improviseren op bestaande muziek. Juist die vorm van improvisatie gebruikt Aalbers in een eigen bedacht programma, dat tot nu toe als veelbelovend wordt beschouwd. Bij de meeste participanten van de testfase van haar onderzoek werden de depressieve klachten minder.
Muziek is natuurlijk heel subjectief. Elk persoon heeft natuurlijk een andere muzieksmaak. Hoe wordt dit dan toegepast in de gebruikelijke muziektherapie?
“Bij receptieve muziektherapie kijk je als therapeut wel goed naar wat voor muziek de patiënt prettig vindt. Dat kan dan echt elk genre zijn. Wel moeten we kijken of het goed aansluit. Als iemand komt om te ontspannen, maar neemt heel vrolijke muziek mee, heeft dit niet per se een ontspannend effect. Je wordt er vrolijk van, maar niet ontspannen. Het kan dus zijn dat je bij een heel ander muziekgenre uitkomt dan je als patiënt oorspronkelijk aan dacht.”
Bij receptieve muziektherapie is het belangrijk dat de therapeut eerst een aansluiting zoekt, vertelt Aalbers. Bij receptieve muziektherapie ligt deze aansluiting bij de muzikale voorkeur van cliënten. Bij actieve muziektherapie ligt de aansluiting bij de voorkeur van het gekozen instrument. De cliënt mag namelijk zelf een instrument kiezen uit het arsenaal van de therapeut.
U heeft zelf een muziek therapeutisch programma bedacht, het EIMT-programma, wat mensen schijnt te helpen die kampen met depressieve gevoelens. Wat kunt u vertellen over het EIMT-programma?
“EIMT staat voor Emotie regulerende Improvisatorische Muziek Therapie. Het is opgebouwd uit tien ontmoetingen. Elke ontmoeting duurt een uur en vindt één keer per week plaats. Het is een actieve vorm van muziektherapie en dat betekent: de mensen maken de muziek zelf. Samen met de therapeut. Dit doen we om het omgaan met emoties te verbeteren en daardoor de depressieve klachten te verminderen.”
Elke bijeenkomst is gestructureerd opgebouwd en begint met een terugblik op hoe de week voor de patiënt geweest is. De patiënt krijgt een korte uitleg over wat er die sessie gaat gebeuren. De patiënt en therapeut gaan samen muziek maken, waar de patiënt muzikaal de leiding heeft. De therapeut improviseert, net als de patiënt. De sessie bestaat uit twee-drie improvisatiemomenten, waar dus gespeeld wordt, en twee reflectiemomenten. Op het eind is er een evaluatie op de sessie, hoe heeft de patiënt het ervaren? Ook wordt er gekeken naar hoe de patiënt er thuis mee aan de slag kan.
Klopt het dat in uw onderzoek alleen vrouwen onderzocht zijn?
“Bij het EIMT-onderzoek hebben wij alleen maar vrouwen kunnen benaderen. Er waren geen mannelijke aanmeldingen, terwijl dit niet representatief is voor het klachtenbeeld, denk ik. Er zijn statistisch vaker jonge vrouwen dan jonge mannen die depressieve klachten hebben, maar die jonge mannen zijn er absoluut. Waarom er geen enkele man zich aangemeld heeft, proberen wij nog te onderzoeken. Bij de grote review hebben wij wel mannen onderzocht.”
U bent geen neuroloog, maar kunt u een samenvatting geven van wat de effecten van muziek op het brein doen?
“Kort samengevat: muziek kan heel erg inspelen op de emoties en deze ook ontlokken. Als je speelt, ben je ook in beweging, dus muziek activeert ook. Vaak staan depressieve mensen al een tijdje stil en komen zij deze beweging tekort. Het motorische brein wordt in actie gezet. Muziek roept ook associaties en herinneringen op, dus dat triggert weer andere delen in je brein.”
Als ik vragen mag, vanwaar de specifieke interesse in uw onderzoek bij mensen met depressieve klachten?
“Ik heb jaren gewerkt met mensen in de psychiatrie. Het is eigenlijk een heel veel voorkomend probleem. Er zijn allerlei stoornissen, maar als rode draad zijn depressieve klachten bij al deze verschillende stoornissen en problematieken aanwezig. Mensen van alle leeftijden leiden aan depressieve klachten. Dat was voor mij een belangrijke reden. In mijn leven is het mij ook niet vreemd om somber te zijn. Niet dat ik depressief ben geweest, maar ook ik denk weleens van ‘waar leidt dit nou allemaal naartoe, waar kan ik van betekenis zijn?’ En dat gaat dan ook weer gepaard met diepe dalen. Ik vind dat boeiend en als ik daar van betekenis kan zijn dan doe ik dat graag.”
Juist bij mensen die kampen met depressieve klachten is het belangrijk dat zij de regie weer nemen in hun leven. Muziektherapie kan daarbij helpen. Door de improvisatorische natuur van de muziektherapie kan een cliënt zichzelf positief verrassen. De cliënt gaat zich gehoord voelen. Iets wat de cliënt een lange tijd niet gevoeld heeft.
“En dat is iets wat vaak aangegeven wordt door mijn cliënten. Dat ze zich weer gehoord voelen”, concludeert Aalbers. En op deze manier kan muziek dus wel degelijk therapeutisch zijn. Zou het dan niet een plek moeten hebben in de zorg?
Vindt u dat muziektherapie gebruikelijker moet zijn in de gewone zorg, zoals bijvoorbeeld in het ziekenhuis?
“Ja, ik zou zeggen dat op basis van het bewijs dat er al ligt en op basis van alle expertise die al jaren is opgebouwd door muziektherapeuten en professioneel samengestelde teams, muziektherapie een plaats zou moeten krijgen in de gewone zorg. Al helemaal in het geval van patiënten met depressieve symptomen. Het leed wat mensen ervaren bij depressieve klachten is enorm groot en als het blijkt dat er positieve effecten bevonden worden door muziektherapie, dan moet je eigenlijk de gelegenheid bieden om hier ook gebruik van te maken.”
Iets waar de voorlopige resultaten van het onderzoek van Aalbers zich achter scharen. Maar ook Aalbers denkt dat er nog meer onderzoek gedaan moet worden om de muziektherapie verder te optimaliseren en de absolute werking ervan te ontdekken. Wel zeggen de eerste resultaten al veel over de toekomst, en zijn deze hoopgevend. Nu nog hopen dat bij iedereen de juiste snaar geraakt kan worden.