School als veilige haven voor transgenders

Vergroot

Een zwaan in een groep eenden trekt automatisch de aandacht. Dit komt omdat een zwaan er anders uitziet en zich anders gedraagt dan de meerderheid; de eenden. De elegante witte vogel kan er niks aan doen dat ze anders is. Ze is zo geboren. Toch wordt ze erop aangekeken, of dit nou opzettelijk is of niet. De eenden hebben als individu wellicht niet eens door dat de buitengesloten vogel zich rot voelt. Ze moeten hierop worden geattendeerd waardoor de zwaan zich veilig en geaccepteerd voelt.

In de samenleving gaat het er ongeveer ook zo aan toe. Zodra je afwijkt van datgene wat de meerderheid als de norm beschouwt krijg je, ongevraagd, meer aandacht dan wanneer je wel binnen die lijntjes past. Hierdoor voelen transgenders zich in het voortgezet onderwijs vaak minder veilig dan leerlingen die dit niet zijn. Ze worden uitgescholden, genegeerd en in sommige gevallen krijgen zij zelfs te maken met fysiek geweld. In dit stuk wordt dieper ingegaan op het veiligheidsgevoel van dit soort leerlingen in het voortgezet onderwijs. Hoe creëren scholen een veilige haven voor transgenders?

Een schoolklimaat heeft grote invloed op het veiligheidsgevoel van transgenders. Volgens een onderzoek van Rijksuniversiteit Groningen zorgt een positief schoolklimaat ervoor dat transgenders voor 82% goed in hun vel zitten. Aansluitend daarop toont een onderzoek van Praktikon aan dat bijna de helft van de transjongeren zich niet veilig voelt op hun middelbare school. Om hier verbetering in te brengen voerde het Sociaal Cultureel Planbureau in 2012 een pilot uit op verschillende middelbare scholen door heel Nederland. In deze pilot werd een beleid getest wat een veiliger haven voor de transgenders op school zou moeten creëren. Dit werd gedaan doormiddel van projectweken en mentoruren die in het thema stonden van dit onderwerp. Het zou ervoor moeten zorgen dat het gegeven bespreekbaarder wordt. De pilot had minimaal succes. Dit kwam volgens het onderzoek doordat iemand die buiten de pas loopt nou eenmaal altijd zal blijven opvallen.

Het Teylingen-College Leeuwenhorst in Noordwijkerhout deed niet mee aan de pilot in 2012. Na de negatieve uitslagen van de pilot koos de school er nog steeds voor om niet een dergelijk beleid toe te passen. Toch wordt op deze middelbare school hard gewerkt aan een veilig klimaat voor haar leerlingen. Jasper Out is VMBO-coördinator op deze school: “We hebben bijvoorbeeld een diversiteitsclub waar tien leerlingen lid van zijn. Zij organiseren samen met drie docenten allerlei activiteiten om, bijvoorbeeld, transgenders bespreekbaar te maken. Mede daarom is de veiligheidssfeer op onze school, denk ik, relatief goed.”

Roy (dit is een fictieve naam) zit in de eerste klas wanneer hij aan zijn coördinator, Jasper Out, vertelt dat hij denkt dat hij een transman is: hij is geboren in het lichaam van een vrouw, maar voelt zich een man. Roy had het geluk dat hij op een middelbare school zit waar diversiteit centraal staat. ‘Anders zijn’ is hier een algemeen geaccepteerde norm. Zijn klas en andere leerlingen reageerde positief en begripvol, waardoor hij zich veilig voelde op. Dit haalt niet weg dat nog steeds de helft van de transjongeren dit veiligheidsgevoel niet zo ervaren zoals Roy. De algemene acceptatie van transgenders is namelijk nog ver te zoeken. Ongeveer een kwart van de jongeren in Nederland reageert negatief wanneer een transpersoon uit de kast komt en de transitie ondergaat, meldt het Sociaal Cultureel Planbureau. Negatieve reacties kunnen scheldpartijen, pesterijen, seksueel- en fysiek geweld en bedreigingen zijn. Iets minder dan de helft van de jongeren accepteert het wel wanneer een transgender uit de kast komt. Het overige deel is neutraal. Dat nog niet de overgrote meerderheid positief reageert, maakt het toch lastig voor mensen als Roy.  Hij krijgt hierdoor, ondanks zijn veilige gevoel op school, niet het gevoel dat hij overal zichzelf kan en mag zijn.

Negatieve reacties als pesterijen, geweld en bedreigingen vinden ook op middelbare scholen plaats. Out heeft, in de afgelopen vijf jaar dat hij in zijn functie opereert, vier leerlingen begeleid in hun transitie proces, waaronder Roy. Zodra er sprake is van onbegrip bij leerlingen en dit geuit wordt in de vorm van geweld of andere soorten pesterijen zoals bijvoorbeeld internetpesten, worden zij hierop aangesproken. Een bepaalde straf is niet direct aan de orde. “Heel vaak is het ook gewoon onhandigheid van leerlingen. Ze bedoelen het vaak niet zoals het overkomt. Daarom ga ik eerst met ze in gesprek, zodat ze gewaarschuwd zijn. Daarmee houden de pesterijen vaak al op.”, vertelt Out. Zodra er uit dit soort acties een patroon zichtbaar wordt komen er wel straffen bij kijken. In het ergste geval kan het leiden tot een schorsing van de desbetreffende leerling. Het venijnige staartje in dit digitale tijdperk is het internetpesten. “Daar kunnen we helaas nooit volledig grip op hebben”, vertelt Out. Wel merkt hij dat de vertrouwensband met zijn leerlingen dusdanig sterk is dat ze naar hem toe durven te komen als hier sprake van is. Ze laten dan bijvoorbeeld screenshots zien van de online pesterijen. Ook hierbij geld hetzelfde protocol als bij ander soorten pesterijen: eerst communiceren met de leerling in kwestie. “Communicatie is voor bijna alles de oplossing!”

Of een dergelijk beleid zoals in de pilot, of schorsingen zoals op het Leeuwenhorst ook echt meewerken aan algemene acceptatie van transgenders betwijfelt Out. “Iedereen heeft het recht om zichzelf te zijn. Om dit te realiseren hebben we medewerking van iedereen nodig. Door de fundamentele vrijheid van meningsuiting in Nederland is dit niet iets wat je kunt verwachten van iedereen.” Voordat transgenders volledig geaccepteerd zijn in de samenleving, zal er dus nog veel moeten gebeuren. Volgens Out is de kans dan ook klein dat het probleem ooit volledig zal verdwijnen. “Wanneer je afwijkt van de norm ben je nou eenmaal anders en dit zullen mensen altijd blijven benadrukken.”De zwaan zal dus nog een lange zucht nodig hebben tot zij geaccepteerd wordt bij de eenden.