Als je niet naar het theater kunt door COVID-19, komt het theater naar jou
Vier, drie, twee, één… de timer loopt af zoals een kookwekkerpiepje klinkt. Een studente met kort blond haar, een roze mutsje, een groene coltrui, maar bovenal een grijns van oor tot oor, heet de kijker welkom. “Hooggeëerd publiek, welkom! Het is vandaag alweer 16 mei en jullie gaan zo meteen kijken naar onze half elf voorstelling, ook wel de cappuccino voorstelling genoemd. Wat geweldig dat jullie weer in zulke grote getalen gekomen zijn! Althans, dat denken wij…” grapt ze gezien het feit dat de spelers het publiek niet zien. “Hopelijk drinken ju” De verbinding stokt een seconde. “llie nu allemaal een lekker ‘filterbakkie’. Voorafgaand nog een paar korte opmerkingen: maak het jezelf vooral gemakkelijk! Ga lekker achterover zitten, schenk jezelf wat lekkers in. Oh ja, zet even je telefoon uit! En, als je moet plassen dan houd je het natuurlijk gewoon even op. Voor ik het vergeet, nog één belangrijk ding: als je ons nu nog niet op volledig scherm ziet, klik dan even twee keer op het scherm. Oké, het is zeven over half elf, laten we beginnen. Veel plezier!” Het beeldscherm van de laptop wordt zwart. In het midden van het scherm verschijnt in witte koeienletters de titel van de voorstelling: Decamerone 2020.
Dat de voorstelling plaats vindt via Zoom, en niet in het theater, komt door de gevolgen van de COVID-19 uitbraak die de wereld in haar greep houdt. Tot zeker 1 september 2020 zijn alle evenementen afgelast om verdere verspreiding te voorkomen. Door deze maatregel wordt de hele cultuursector hard geraakt. Van musea, tot popconcerten en toneelvoorstellingen. Als je zaal niet open kan, zijn er geen inkomsten. Volgens belangenorganisatie Kunsten ’92 loopt deze sector hierdoor tot 1 juni tenminste 969 miljoen euro aan inkomsten mis. Om die reden komt het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen met een steunpakket van 300 miljoen euro. Dit bedrag wordt overigens wel vanuit verschillende hoeken bekritiseerd. Zo krijgt bijvoorbeeld KLM 2 tot 4 miljard euro aan Nederlandse overheidssteun. Het argument dat vanuit Den Haag klonk: ‘we houden banen overeind.’ Als je dit argument bevraagt, komt het er op uit dat het in de cultuursector om veel meer banen gaat: 300 duizend mensen. Daartegenover zijn bij de KLM 32 duizend mensen werkzaam.
Wanneer het weer ‘normaal’ wordt, weet niemand. Mark Rutte vertelde op 6 mei in een persconferentie dat vanaf 1 juni bioscoop-, theater-, concertzalen en muziekscholen weer open mogen. Het maximaal aantal personen dat tegelijkertijd in het gebouw mag zijn is 30, inclusief personeel. Daar zijn nog steeds geen zalen mee gevuld. Met die 300 miljoen is de branche dus geholpen, maar niet gered. Tot dat het allemaal weer ‘normaal’ is moeten de theatergezelschappen dus op zoek naar alternatieven.
Naast de Zoomvoorstelling van Toneelgroep Oostpool zoeken andere theatergezelschappen ook hard naar oplossingen. Door heel het land is op zoek gegaan naar een manier om het publiek alsnog te voorzien van voorstellingen. Floyd Koster en Henke Tuinstra en René Geerlings van Studio Bonte Hond, bijvoorbeeld, zouden de toneelvoorstelling Funny Livesopvoeren. Dit kon wegens COVID-19 niet door gaan, dus besloten ze een mini-reality serie te maken van het repetitieproces over de “beste voorstelling die ooit is gemaakt”, zoals zij dat zelf zeggen. De serie bestaat uit vijf uitzendingen van gemiddeld tien minuten die op YouTube te zien zijn. Daarnaast zendt Theater Rotterdam oude voorstellingen uit op hun site. Zo krijgen hun bezoekers alsnog de nodige dosis aan cultuur om de social distancing-periode door te komen.
Met de voorstelling Decamerone 2020 bereikt Toneelgroep Oostpool gespreid over vier voorstellingen van ongeveer 70 minuten ruim 2000 unieke laptops. Tien minuten voor aanvang, om 10:20, opent de virtuele zaal haar deuren. Iet wat gespannen zitten de spelers ieder een andere kamer achter hun laptop, verteld Keanu Visscher, een van de acteurs. “Er zijn altijd gezonde spanningen, maar nu is het anders omdat we echt afhankelijk zijn van het internet. Als dat er bij een van ons uit valt dan is het gedaan.” Tijdens deze spannende minuten voor de spelers, zit ik juist ontspannen achter mijn laptop. Gauw pak ik nog wat druifjes, een vers kopje koffie en klik op play. De kamer wordt gevuld met klanken van de accordeon die Italiaanse klassiekers speelt. De kijker wordt warm gestoomd voor de voorstelling. Het rumoer wat normaal in de theaterzaal te horen is wanneer zij haar deuren opent, verandert thuis in het geluid van rammelende borden en glazen die schoongespoeld worden in de vaatwasser die net aan is gezet. Ietwat afleidend, maar het is niet anders. Op het scherm is een grote digitale klok zichtbaar die per seconde aftikt.
[aesop_image img=”https://svjmedia.nl/sophieneuvel/wp-content/uploads/sites/200/2020/05/IMG_0626.jpg” panorama=”off” align=”center” lightbox=”on” captionsrc=”custom” caption=”De digitale klok die de resterende tijd tot de start van de voorstelling weergeeft. ” captionposition=”left” revealfx=”off” overlay_revealfx=”off”]
Voordat heel Nederland vanaf 12 maart, jongstleden, in de intelligente lockdown ging, had de cast en crew elkaar pas één keer ontmoet. Sindsdien is elke bijeenkomst in dezelfde vorm als de voorstelling: via Zoom. Een van de acteurs, Keanu Visscher, vertelt dat het al vrij snel duidelijk was dat het project niet op de normale manier uitgevoerd kon worden; in het theater. Noodgedwongen kwam het idee om het op afstand te doen. “Ik was eerst nog voorstander van het idee om de voorstelling vanuit de zaal te livestreamen, weliswaar op anderhalve meter afstand tussen de acteurs. Maar los van het idee dat dit logistiek te ingewikkeld zou worden, vonden we uiteindelijk ook dat we dit unieke gegeven van een voorstelling maken moesten omarmen.” Met dit unieke gegeven doelt hij op de quarantaine. Het maken van een voorstelling uit je eigen kamer via Zoom is niet bepaald iets gebruikelijks.
De zeven klasgenoten kenden elkaar uiteraard al, maar de regisseur en het hele productieteam van Toneelgroep Oostpool nog niet. Samen kozen ze ongeveer negen weken geleden voor het veertiende-eeuwse verhaal van de Italiaanse dichter Giovanni Boccaccio en stopten dit in een nieuw jasje: Decamerone 2020. Zeven jonge mensen zijn op de vlucht voor de pest die in 1348 uitbreekt in Italië. In Florence zitten zij in quarantaine. Tien dagen lang vertellen de personages verhalen aan elkaar om zo de quarantaine door te komen. “Het is raar om volledig via Zoom een voorstelling te maken. Het proces van het schrijven, tot het repeteren, tot aan het opvoeren. Tijdens het spelen ben je als acteur gewend om het publiek te zien in plaats van jezelf. In de huidige situatie is het precies het tegenovergestelde. Ik zie alleen mijn medespelers en mijzelf op het beeldscherm, net zoals dat jullie ons zien. Het publiek verandert voor ons in een klein zwart gaatje wat de webcam is. Dat maakt het een stuk moeilijker. Het is rot dat je niet kunt peilen wat jouw spel met het publiek doet. Aan de andere kant is het ook weer een luxe dat je niet meegesleurd kunt worden door de reactie van het publiek. Ik heb namelijk wel eens mee gemaakt dat ik een voorstelling speelde waar het publiek niet mee kwam. Ik raakte hier toen zelf ook in verzeild. Het is in de vorm die we nu hanteren een ander soort concentratie. Je bent de hele tijd bewaker van je eigen spel en concentratie en dat is wennen.”
[aesop_image img=”https://svjmedia.nl/sophieneuvel/wp-content/uploads/sites/200/2020/08/6ec0687d-b558-4398-84b2-8717045b3ce3-2.jpg” panorama=”off” align=”center” lightbox=”on” captionsrc=”custom” caption=”Acteur Mees Hilhorst in opperste concentratie.” captionposition=”left” revealfx=”off” overlay_revealfx=”off”]
[aesop_image img=”https://svjmedia.nl/sophieneuvel/wp-content/uploads/sites/200/2020/08/5ecd3e37-db5e-486e-b34b-f95122ab9f08-2.jpg” panorama=”off” align=”center” lightbox=”on” captionsrc=”custom” caption=”Acteur Keanu Visscher in opperste concentratie.” captionposition=”left” revealfx=”off” overlay_revealfx=”off”]
De acteurs zitten, net als de personages, in quarantaine. Weliswaar niet in Florence, zoals het verhaal doet vertellen, maar in hun eigen studentenkamer. Zeven vakjes vullen samen het beeld voor de kijker. Stuk voor stuk verschillend. Over de achtergronden is nagedacht. De regisseur, Timothy de Gilde, wil de kijker het gevoel geven alsof je een theatraal universum in stapt. Hetzelfde gevoel dat je zou krijgen wanneer je een fysiek theater betreedt. Dit deed hij door alle spelers een gezamenlijke achtergrond te geven, die van Florence. Daarnaast had iedereen een persoonlijke achtergrond die aansloot op de personages. Zo had Filomena (rechts midden) allemaal bloemen in verschillende kleuren potjes achter haar hangen. Dioneo (midden boven) had bijvoorbeeld een muur vol posters van blote billen met getekende ogen tot een poster van de film ‘De belofte van Pisa’. De achtergronden zijn vergrote versies van de personages die gespeeld worden, vertelt Visscher.
[aesop_image img=”https://svjmedia.nl/sophieneuvel/wp-content/uploads/sites/200/2020/05/IMG_0627.jpg” panorama=”off” align=”center” lightbox=”on” captionsrc=”custom” caption=”Een beeld dat laat zien hoe de voorstelling vanuit huis gekeken wordt. ” captionposition=”left” revealfx=”off” overlay_revealfx=”off”]
Filomena, gespeeld door Visscher, is ook wel de criticus van de groep en bevraagt vrijwel alles. Ze vindt het belangrijk dat elk medium of elke persoon zichzelf bevraagt, zoals de cultuursector. “Iedereen zegt altijd wel dat cultuur zo belangrijk is, maar waarom? Wat maakt het belangrijk? Voor wie maken wij theater? Voor wie spelen wij, en bij wie komt het echt aan?” zegt Visscher waarna hij een korte stilte laat vallen om zijn vragen tot mij door te laten dringen. Hij vertelt dat dit personage eigenlijk een uitvergrote versie van hemzelf is. Aanvankelijk was dit niet zo, maar tijdens het proces is het steeds meer naar hem gevormd.
[aesop_image img=”https://svjmedia.nl/sophieneuvel/wp-content/uploads/sites/200/2020/08/IMG_0431-2.JPG-scaled.jpg” panorama=”off” align=”center” lightbox=”on” captionsrc=”custom” caption=”De zeven acteurs tijdens het spel. ” captionposition=”left” revealfx=”off” overlay_revealfx=”off”]
Na een proces van zeven weken script schrijven en anderhalve week repeteren is het einde van de première daar. De zeven acteurs buigen zoals gebruikelijk, maar het applaus horen ze niet. Dat voelt wederom onwennig, verteld Visscher. Hij weet überhaupt niet hoe veel mensen kijken, of mensen daadwerkelijk aandachtig hebben gekeken en nu ook applaudisseren. Hier baalt hij van, want dit moment geeft hem altijd veel voldoening.
Na de voorstelling wordt de kijker verzocht om mee na te praten in de foyer. “Gebruikelijk na een voorstelling is de ontmoeting tussen acteur en publiek naderhand, het is fijn om te weten wat het publiek ervan vond.” Via Zoom is een virtuele foyer gecreëerd. Iets verlaat kom ik de virtuele foyer binnen met mijn verse bakje koffie. Er wordt gelachen en druk nagepraat. Net echt. Het is niet alleen voor de speler fijn, maar ook voor de kijker. Andermans bevindingen over de voorstelling horen en daar over praten hoort bij de ervaring. Mijn medebezoeker had ik gemist. Heel even voelt het alsof ik in een echte foyer sta.
Het praten en lachen is niet de enige bijkomstigheid van de ingebouwde microfoon in de laptop. Dat blijkt als een van de van de kijkers het idee oppert om gezamenlijk te applaudisseren. Zo eindigt de voorstelling alsnog, zoals het eigenlijk hoort, met een applaus. Maar, als het aan Visscher ligt, treedt hij toch liever snel weer in de echte theaters op waar hij dan het magische applaus in ontvangst kan nemen.