Ruud Bosgraaf werkt voor Amnesty International. Amnesty houdt zich bezig met de bescherming en verbetering van mensenrechten, bijvoorbeeld in Qatar. In de aanloop naar het WK roept Bosgraaf de FIFA op om meer te doen aan de mensenrechtensituatie in de golfstaat. ‘Op papier belooft de FIFA van alles maar dat zijn vooral woorden, geen daden.’
Wat is er precies aan de hand in Qatar op het gebied van mensenrechtenschending?
Er is in Qatar niet alleen rondom het WK veel mis. Het is een land waar de doodstraf is toegestaan, dingen als vrijheid van meningsuiting en rechten voor vrouwen en LHBTI’ers zijn ook niet goed geregeld. Maar goed, er zijn nog wel 150 landen die dezelfde soort problemen hebben dus hebben wij ons als Amnesty gefocust op de migrantarbeiders Met zo’n groot sporttoernooi als deze, met wereldwijde aandacht, is het makkelijker om de kwestie van de migrantarbeiders op de agenda te zetten.
Wat is het kafala-systeem en is dit nog steeds een probleem voor arbeiders?
Kafala betekent eigenlijk sponsorschap. Niet sponsors van bijvoorbeeld voetbalclubs zoals wij het kennen maar je bent echt als arbeider afhankelijk van je sponsor. Neem bijvoorbeeld een Nepalese bouwvakker die naar Qatar komt om daar te werken. Hij weet van te voren dat het niet best geregeld is qua arbeidsomstandigheden, maar hij kan wel aanzienlijk meer verdienen dan in zijn thuisland, dus hij gaat toch. Op dat moment wordt de arbeidsmigrant vrijwel volledig afhankelijk van de werkgever. Zijn paspoort wordt ingenomen, er wordt bepaald waar je moet gaan werken, waar je gaat wonen, hoe lang je moet werken en hoeveel je gaat verdienen. Om het slaaf te noemen gaat iets te ver maar je bent wel een soort dwangarbeider.
Kan je dan niet van werkgever veranderen?
Nee dat lukt niet want je werkgever heeft je paspoort. Als je toch naar een andere werkgever gaat ben je ‘weggelopen’. Dan gaat de politie je zoeken en ben je slecht af, dat zit trouwens wel dicht tegen slavernij aan. Je kan wel terugkeren naar je thuisland als je ziek bent want dan heeft je werkgever toch niks meer aan je en krijg je dus je paspoort terug.
Is de situatie in Qatar verbeterd in de afgelopen jaren?
Een paar jaar geleden heeft Qatar het kafala-systeem voor de wet afgeschaft. Helaas komt daar in de praktijk niet veel van terecht en de overheid controleert het niet. Uit onderzoek van Amnesty blijkt dat, in de meeste gevallen, arbeiders nog steeds afhankelijk zijn van hun werkgever ondanks dat het op papier verbeterd is. Er is dus nog wel een slag te slaan.
Waarom neemt de FIFA de mensenrechtenschendingen in Qatar niet serieus?
De FIFA zal veel meer moeten doen om erop toe te zien dat de arbeiders beter behandeld worden. Ze hebben heel lang gezegd dat sport en mensenrechten niet samengaan dus ‘daar spreken we ons niet over uit’. Sinds een aantal jaar zien ze wel in dat dat niet meer opgaat. Net zoals de overheid van Qatar zegt de FIFA op papier dat het zo niet langer kan. Maar het zijn vooral woorden, geen daden. Dat komt door de enorme financiële belangen bij het toernooi. Daardoor heeft de FIFA geen zin in gezeur. Ze doen alleen af en toe wat als de pers of organisaties zoals wij aan de bel trekken. Wel zijn ze bang voor imagoschade want dat zou de financiële belangen kunnen schaden.’
Is die schade niet allang geleden? In dat geval kan je als FIFA nu toch gewoon ingrijpen?
Precies. Wij zeggen ook tegen de FIFA: Zorg er gewoon voor dat die arbeiders fatsoenlijk betaald worden, van werkgever kunnen veranderen en goed gehuisvest zijn. Het kost misschien wat geld maar dan lijd je in ieder geval niet de imagoschade die er nu is ontstaan. Die imagoschade was er toch al want het WK in Qatar is door corruptie tot stand gekomen. Maar je kan het in ieder geval beperken door het op het gebied van mensenrechten gewoon fatsoenlijk te regelen. Het komt er op neer dat de FIFA gewoon veel te weinig doet.
De FIFA heeft het ook over ‘een paar doden’. Hoe kan dat?
Omdat er geen autopsie verricht wordt door de Qatarese overheid kan je gewoon aantallen verzinnen. Ik geloof dat Infantino (de baas van de FIFA) het laatst over drie doden had. Iedereen begrijpt natuurlijk dat dat aantal belachelijk is. Wij schatten dat er duizenden mensen zijn overleden maar je kan het moeilijk hard maken zolang er geen autopsie wordt verricht.
Veel van het geld wat het WK oplevert voor de FIFA komt van sponsors zoals Coca Cola. Moeten die sponsors er niet een stokje voor steken? Misschien zelfs een boycot?
Gevoelsmatig is een boycot een goede oplossing. Maar als het toernooi niet doorgegaan was waren al die arme arbeiders hun werk kwijtgeraakt. Nogmaals, de arbeiders verdienen meer dan in hun thuisland dus de wil om te werken is er wel. Ze moeten alleen wel fatsoenlijk behandeld worden. Amnesty heeft liever dat sponsors praten met de FIFA om de omstandigheden te verbeteren dan dat ze het toernooi boycotten.
Is het niet te laat voor verbeteringen aangezien alles rondom het toernooi bijna af is en er al duizenden doden zijn gevallen?
De stadions zijn af dus daar is niks meer aan te doen, al zijn er daar helaas veel mensen overleden door met name hittestress. Maar je hebt het ook nog over hotels en restaurants. Daar kan nog steeds veel verbeterd worden voor de werknemers. Qatar zal nooit het paradijs op aarde worden maar alle winst is meegenomen. Wij blijven dus druk uitoefenen op de FIFA, de regering van Qatar en in iets mindere mate ook de sponsors. Want nu is er nog tijd voor verbeteringen maar zodra de bal gaat rollen focust iedereen op het voetbal en kunnen we niet veel meer doen.
Jullie werken dus hard aan verbeteringen voor het WK begint. Maar er moet toch ook na het WK nog steeds iets gebeuren? Qatar wil tenslotte ook na dit WK een groot voetballand blijven.
Daar raak je inderdaad een belangrijk punt. Wat wij in ieder geval goed vinden is dat de KNVB heeft gezegd dat ze na het WK willen gaan kijken of de verbeteringen in het land stand hebben gehouden. Bij Amnesty is er wel een vrees dat het in Qatar na het WK gewoon weer ‘business as usual’ gaat zijn. Er moet dus inderdaad ook na het toernooi druk blijven op de Qatarese overheid, zeker omdat het land van plan is actief te blijven als voetballand.
Is het niet hypocriet dat de FIFA, in verband met de oorlog in Oekraïne, Rusland uitsluit van een toernooi waar ook bloed aan kleeft?
Dat is inderdaad hypocriet. Nu kan de FIFA opeens wel heel snel ingrijpen door Rusland uit te sluiten van toernooien maar voor arbeidsmigranten in Qatar houden ze hun ogen dicht. Ik sluit ook niet uit dat Amnesty op een later moment de FIFA hierop aan gaat spreken.
Amnesty heeft al veel actie gevoerd i.v.m. Qatar. Wat gaan jullie de komende tijd doen en tijdens het toernooi?
We hebben een petitie met ongeveer een miljoen handtekeningen, die moeten we nog overhandigen aan de FIFA. Actievoeren bij de ambassade van Qatar in Den Haag staat ook nog op het lijstje. We moeten wel dit soort dingen blijven doen om de aandacht vast te houden want anders zakt het weg bij de mensen.
Er verschijnen binnenkort ook nieuwe onderzoeken. Bijvoorbeeld over hoe de beveiligers in Qatar behandeld worden maar ook komt er nog een rapport over hoe de arbeiders in de hospitality-sector behandeld worden. Want de aandacht gaat nu vooral naar de bouwvakkers maar er is nog meer. Tijdens het toernooi gaan we zeker ook dingen doen maar daar zijn nog geen concrete plannen voor.
Wat vindt Amnesty van de opstelling van de KNVB ten opzichte van de problematiek in Qatar?
De opstelling van de KNVB is wel veranderd. Eerst wilde ze, net zoals de FIFA, hun vingers niet branden aan de problemen. Maar nu zien ze in dat er wat gedaan moet worden. Ze spreken de FIFA en de Qatarese regering ook wel aan. De bond is laatst ook langs geweest in het land om een hotel en trainingscomplex uit te zoeken waar alles goed geregeld is op het gebied van arbeidsomstandigheden. Wij hebben in het verleden de KNVB wel bekritiseerd en dat heeft geleid tot oprechte betrokkenheid. Het enige wat wij nog graag willen zien van de bond is dat ze de FIFA openlijk aanspreekt over het feit dat die organisatie meer moet doen. De Noorse en Deense bond hebben dit wel al gedaan.
Tot slot. Secretaris-Generaal Gijs de Jong van de KNVB gaf aan dat hij van arbeiders hoorde dat ze ‘trots zijn om in Qatar te werken’ Hoe kan dat?
Die arbeiders die de KNVB spreekt zijn natuurlijk uitgezocht door de Qatarese regering. Dat zijn dan toch de goede verhalen. Die zijn er ook echt wel maar van het merendeel van de arbeiders hoor je slechte verhalen. De bond realiseert zich echt wel wat er aan de hand is, het komt ze alleen beter uit om het iets mooier voor te stellen dan dat het is.