Hoe is het om als journalist onderzoek te doen naar een mysterieuze ramp? Joost Oranje deed jarenlang onderzoek naar de Bijlmerramp. Op 4 oktober 1992 stortte een El Al 747 vrachtvliegtuig neer in de Bijlmermeer in Amsterdam. Ontzettend veel vragen bleven onbeantwoord. De journalistiek speelde een essentiële rol in het onderzoek naar de ramp. Voor de programma’s EenVandaag en NOVA deed Joost Oranje onderzoek naar de ramp, later deed hij dit voor de krant NRC. De Bijlmervliegtuigramp is een van de grotere langdurige onderwerpen van zijn journalistieke carrière.

“Als journalist moet je altijd hoge ambities hebben, maar je moet je ook niet laten teleurstellen door de realiteit. Het is goed om ergens je tanden in te zetten, maar je moet zelf geen actierol gaan spelen. De middelen die je als journalist hebt zijn ruim maar daarbij ook beperkt. Bronnen kunnen zaken voor je geheimhouden, wat bij het vak hoort. Hier is de Bijlmerramp een goed voorbeeld van. Vanaf het begin waren er, zoals bij veel rampen, enorm veel vragen. Veel van deze vragen zijn 31 jaar na de ramp nog altijd niet beantwoord. Dit is journalistiek gezien frustrerend omdat je toch weet dat niet alles opgehelderd en boven water is.

In het geval van de Bijlmerramp horen er een aantal fascinerende verhalen bij. Een daarvan is de nog steeds vermiste cockpitvoicerecorder. Het is totaal onverklaarbaar hoe het kan dat de cockpitvoicerecorder nooit gevonden is. Er hangt heel veel aan vast. Waar is de cockpitvoicerecorder en wat staat erop? Hadden we kunnen weten wat de lading van het vliegtuig was of hoe vliegtuigmaatschappij El Al opereerde. Het is heel vreemd dat het weg is. Want als het weg is gehaald met een bedoeling, wat was dan de bedoeling?

Een leuk aspect aan de journalistiek is dat er tijdens een ramp allerlei nieuwe vragen ontstaan. Er is ongelofelijk veel over de Bijlmerramp gezegd en geschreven, maar de positie van El Al op Schiphol was een gevoelig punt. Iedereen heeft er behoorlijk omheen kunnen praten en dit onderwerp is wat mij betreft onderbelicht gebleven. Ik kwam erachter dat er heel veel vrachtvliegtuigen op Schiphol aankwamen waarvan niemand wist wat de lading was. Bronnen bij El Al vertelden mij tijdens het onderzoek dat er in de nacht vliegtuigen landden waar niemand aan mocht zitten.

Het zit heel diep in de overheid om bepaalde zaken verborgen te houden. De openbaarheidscultuur bij de overheid kan transparanter. De Bijlmerenquête heeft een discussie teweeggebracht over wat de rol van een ambtenaar precies is en hoe ver je publiekelijk kan gaan. De Bijlmerramp is een heel goed voorbeeld van een gebeurtenis met heel veel maatschappelijke impact. Het is bij zo’n situatie van belang dat de overheid veel transparantie geeft. Uiteindelijk komt de waarheid toch wel naar boven. Als je als overheid geen transparantie geeft, veroorzaakt dit alleen maar meer onrust.”

Verslag van de 31e herdenking van de Bijlmerramp in Amsterdam