Lunetten – Nederland telt dertien werelderfgoederen. Precies midden in de wijk Lunetten kruisen de twee langste werelderfgoederen van ons land elkaar. Recent zijn er voor deze locatie bouwplannen naar buiten gekomen. Deze tonen de complexiteit om binnen een Unesco-zone te bouwen.

Zoals iedere ochtend is het langs de Lunettenbaan een levendige boel; honden worden uitgelaten, sporters voltooien hun workout en dit alles nog voor de zon opkomt. Je zal het dan ook niet direct door hebben, wanneer je door de straten van de vijftig jaar oude wijk- Lunetten loopt. Toch kent deze zogenaamde bloemkoolwijk een waar stukje cultureel erfgoed. Het dijkje aan de Lunettenbaan is een unieke locatie binnen Nederland. Op deze plek kruisen twee, door Unesco erkende werelderfgoederen elkaar. Het gaat hier om een kruising van de Romeinse Limes en de Hollandse Waterlinie.

Recente sloop- en nieuwbouwplannen aan de Lunettenbaan maken duidelijk dat niet alleen de forten maar het hele kanaal en de daarbij horende dijk en wandelpaden behoren tot Unesco werelderfgoed. Ook de zone omheen is in dit geval een zogenoemde ‘attentiezone’. Om te mogen bouwen of slopen binnen deze zone gelden strenge regels.

Unesco werelderfgoedlijst

Een werelderfgoed is een gebied of gebouw dat als zo uniek wordt gezien, dat het van universele waarde is voor de mensheid. Om een erfgoed te behouden op een internationale schaal, hebben honderdtweeënnegentig landen in 1972 het Werelderfgoed-verdrag van Unesco ondertekend. Het verdrag richt zich op de bescherming en het beheer van gebouwde monumenten, archeologische vindplaatsen, historische stadscentra, cultuurlandschappen en natuurgebieden.

In 2021 is de Hollandse Waterlinies, na lang op een wachtlijst te hebben gestaan, erkend als werelderfgoed. Coördinator communicatie van de Hollandse Waterlinie Kirke Mulders geeft aan dat de Hollandse Waterlinies bestaat uit twee delen: de Stelling van Amsterdam en de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Die eerste werd al in 1996 erkent tot Unesco Werelderfgoed. ‘Wij vonden dat ook de nieuwe Hollandse Waterlinie hieraan toegevoegd moest worden, om een compleet beeld van de verdedigingslinie die ons land kende te schetsen.’

Om toe te treden tot de Unesco werelderfgoedlijst moet je aan een aantal eisen voldoen. Unesco erkent een monument als werelderfgoed wanneer het voldoet aan één van tien door hen vastgestelde criteria. De Hollandse Waterlinie voldoet er aan drie. ‘De combinatie van het landschap, het watermanagement en de militaire werken maken dat wij een werelderfgoed zijn,’ aldus de communicatie coördinator.

De Hollandse Waterlinies dienden in een ver verleden als verdedigingslinie voor ons land. In oorlogssituaties werden brede stroken onder water gezet. Zo werd het land onbegaanbaar voor soldaten of voertuigen. De verdedigingslinie loopt van Edam, helemaal rondom Amsterdam, tot Muiden en vandaar naar beneden tot aan de Biesbosch. Een oppervlakte van ruim tweehonderd kilometer lang.

Optimale beleving

Maar waarom is het dan zo complex om binnen een werelderfgoedzone te bouwen? Dat heeft volgens Kirke te maken met het doel van een werelderfgoed; het optimaal kunnen inleven en beleven hoe de Hollandse Waterlinies vroeger gebruikt werd. Op basis daarvan moeten de zichtlijnen vanuit het fort tot op heden openblijven, zo zagen de militairen mogelijk gevaar van mijlen en ver aankomen.

Tot 1963 gold hiervoor een speciale wet: de Kringwet. Deze vertelde dat rond een fort tot driehonderd meter alleen met toestemming van de minister van Oorlog, enkel met hout gebouwd mocht worden. Tot zeshonderd meter golden restricties voor het gebruik van steen en voor de hoogte van de bebouwing. De Kringwet is in 1963 ingetrokken. ‘Daarom is het Sciencepark pas na 1963 gebouwd, deze locatie lag namelijk binnen de zeshonderd meter’, aldus Mulders. 

Kansen

Momenteel lopen bewoners nietsvermoedend voorbij het kanaal. Er is namelijk niet direct iets gemarkeerd dat de waarde van de plek laat zien. Echt bekendheid voor de kruising van het werelderfgoed is er onder de inwoners van Lunetten dan ook niet. Bewoonster Pia Seidel geeft aan niet bekend te zijn met de kruising van de Hollandse Waterlinie en de Limes. ‘Ik weet van het bestaan van de Hollandse Waterlinie, maar van een kruising van twee erfgoederen heb ik nooit gehoord.’ Met de voorgenomen nieuwbouwplannen voor deze plek ziet de gemeente ook kansen om op deze locatie de beleving van de Nieuwe Hollandse Waterlinie te versterken.