17 Februari 2022
Miljonairs die tonnen schenken aan politieke partijen, het is iets wat steeds vaker en in steeds grotere mate gebeurd binnen de politiek in Nederland. Zo schonk miljonair Hans van der Wind het CDA vorig jaar vlak voor de verkiezingen 1,2 miljoen euro. Hij is betrokken bij de partij als fondsenwerver. Ook D66 kreeg vlak voor de verkiezingen 1 miljoen euro gedoneerd van een techmiljardair, met zijn donatie wil hij laten zien dat het klimaat belangrijk is. De toename van hoge giften aan politieke partijen zorgen voor meer tegenstand en angst voor beïnvloeding bij Kamerleden. Een meerderheid van de Tweede Kamer wil nu de regels van de partijfinanciering aanscherpen en overgaan tot een limiet aan donaties.
De angst dat politieke partijen worden beïnvloed door vermogenden stijgt door de toename van hoge donaties. Hoogleraar politicologie en oud PvdA voorzitter Ruud Koole vindt de groeiende angst onder burgers logisch te verklaren: ‘Mede door de toeslagenaffaire is er een algemeen gevoel ontstaan bij burgers dat de overheid opener en transparanter moet zijn tegenover de burger. Steeds meer mensen vinden het niet fair dat partijen met een rijke achterban door donaties bijvoorbeeld de campagnes kunnen beheersen.’ Van de donaties kopen politieke partijen namelijk vooral publiciteit. ‘ D66 had iedere dag voor de verkiezingen een advertentie in de krant staan, het kopen van advertenties kost duizenden euro’s en als je een miljoen krijgt kan je dat doen’ vertelt Koole. De grote donaties zorgen volgens Koole voor een ongelijk speelveld. ‘Niet alle politieke partijen krijgen donaties waardoor het financieel verschil zonder een donatielimiet groot is.’
‘De democratie mag niet verstoord worden door vermogenden’
De regelgeving rondom partijfinanciering staat beschreven in de Wet financiering politieke partijen. Zo moeten politieke partijen die giften van boven 4500 euro ontvangen dit bekend maken bij de minister van Buitenlandse Zaken. Vaak verstoppen donateurs zich alsnog achter bedrijven waardoor de naam van de schenker onduidelijk blijft. Anders dan in andere landen, zoals Canada en Duitsland, kent Nederland geen donatieplafond. Er is op dit moment geen limiet aan de hoogte van de giften die politieke partijen mogen ontvangen. Door de positie van politieke partijen in de democratie is alleen transparantie van giften niet meer genoeg. Koole legt uit waarom in Nederland alleen transparantie over de giften een eis is: ‘Zolang giften transparant zijn vindt de overheid dat het aan de kiezer is wat zij vinden van partijen met grote giften.’ Volgens Koole is naast transparantie, ook het criterium van een gelijk speelveld voor de democratie van groot belang: ‘In een democratie geldt de regel ‘one person, one vote’. De regel mag niet worden verstoord door mensen met veel geld.’
De Tweede Kamer debatteerde dinsdag over een aanscherping van de Wet Financiering politieke partijen. Hierbij ging het vooral over het invoeren van een donatielimiet en het verbieden van giften van buiten de Europese Unie door het risico van buitenlandse beïnvloeding. Verschillende politieke partijen dienden een wetswijziging in. Zo stelde GroenLinks een eenmalig donatielimiet van eenmalig 25.000 euro voor. De VVD sprak over het bekend maken van de donateur bij een gift van 1000 euro. Het debat vond plaats naar aanleiding van een evaluatie, deze is gedaan in 2018 door de onafhankelijke commissie Veling. Uit de evaluatie van de wet bleek destijds dat invoering van een donatieplafond nog niet nodig was. Nu komt de commissie door de grote donaties aan partijen tijdens de laatste verkiezingen terug op dit advies. Ook de commissie is nu dus voor het instellen van een donatielimiet.
Hoogleraar Koole is blij dat de wet eindelijk meer tanden krijgt: ‘Hoe groter een donatie is, hoe groter de kans dat iemand daarmee invloed koopt. Ook als de donateur zegt dat hij schenkt uit liefde voor de partij is ook de schijn van belangenverstrengeling niet goed.’ Uit het eerste debat blijkt dus dat de Kamermeerderheid in ieder geval een donatieplafond van maximaal honderdduizend euro wil invoeren. Koole vertelt dat er verschillende gedachten zijn over het precieze limiet van een donatieplafond, ‘We zijn er nog niet maar er is eindelijk beweging en er wordt serieuzer omgegaan met de regelgeving rondom de forse donaties’, aldus Koole.
De Tweede Kamer heeft deze week voor het eerst gedebatteerd over het aanscherpen van de Wet Financiering politieke partijen. Volgende week is het tweede debat en daarna gaat de wetswijziging naar de Eerste Kamer.