– vijf experts over hoe je er kunt zijn voor iemand die rouwt.
We leven in een maakbare wereld, eigenlijk kunnen we tegenwoordig alles wel fiksen of hebben overal wel een oplossing voor – behalve voor de dood. Want wat doe je als iemand rouwt? Als vriend, collega, partner of familielid wil je er zijn, maar vaak weet je niet wat je moet zeggen of doen en juist dat besef, zorgt voor een gevoel van machteloosheid.
Dan gebeurt er iets herkenbaars: we worden bang om het verkeerde te zeggen en zeggen daarom misschien maar niets. Of we vullen het in voor de ander: misschien is diegene eindelijk vrolijk, en maak je het weer zwaarder door over het verlies te beginnen. Maar klopt die aanname?
Juist door rouw vaker bespreekbaar te maken, wordt het onderwerp minder beladen. En als het minder beladen is, wordt het makkelijker om er echt voor elkaar te zijn. Vijf rouwexperts deelden hun inzichten over hoe je kunt omgaan met rouw in je omgeving.
Wie zijn de vijf experts?
Manu Keirse – Klinisch psycholoog en de autoriteit in Nederland en België op het gebied van rouw en verlies. Hij schreef meer dan twintig boeken over omgaan met verdriet en verlies.
Ilja Degenaar – Rouwdeskundige – spreekt uit eigen ervaring: op veertienjarige leeftijd verloor zij haar vader, en later ook haar dochter. Ze heeft – na jarenlange ervaring in de jeugdhulpverlening – haar eigen praktijk opgericht. Hier helpt zij gezinnen en jongeren na het verlies van een dierbare.
Irene Kersten – Oprichter van Rust na Impact, studeerde toegepaste psychologie en is rouw en traumabegeleider. Dankzij haar 25 jaar ervaring bij de politie weet zij als geen ander hoe ingrijpend verlies kan zijn, juist voor de mensen eromheen.
Daan Westerink – Pedagoog, rouwdeskundige en docent aan de Hogeschool Utrecht, ze geeft les aan o.a. de Minor Rouw en Verlies. Daarnaast begeleidt ze mensen in haar eigen rouwzorgpraktijk en is ze betrokken geweest bij de rouwzorg aan de nabestaanden van de aanslag op vlucht MH17.
Ameline Ansu – Ervaringsdeskundige na het verlies van haar moeder en vader – op jonge leeftijd. Schrijver van het boek: ‘Van harte gecondoleerd’, socioloog met de missie om rouw en de dood beter bespreekbaar te maken, want het mag wel een tandje luchtiger.
Wat als iemand zich afsluit en niet wil praten?
Manu Keirse
“Als iemand niet wil praten dan moeten we dat respecteren en iemand omringen met warmte en genegenheid. Als diegene er zelf aan toe is, dan zal hij of zij vanzelf wel komen. Rouw laat zich niet forceren. Ik zie het als een bloem die pas open gaat als de zon schijnt en wordt omgeven door warmte, zo openen mensen zich als ze zich veilig en gezien voelen.”
Ilja Degenaar
“Eigenlijk heel nabij zijn en benoemen dat je het ziet gebeuren dat iemand zich afsluit. Daarnaast mag je aangeven dat dat ook oké is. Dus het moment dat je naar buiten wil komen, dan ben ik er! Je moet ervoor waken om niet iemand eruit te trekken, want dat kan averechts werken. Wat je wel kan doen is een activiteit organiseren en niet vragen wat diegene wil, maar zeggen: ‘kom, ik heb wat leuks geregeld!’. Dit kan fijn zijn voor de ander.”
Irene Kersten
“Als iemand zich terugtrekt op zijn of haar kamer, kan je alsnog een kopje thee brengen. Wat je daarmee doet, is dat je het gevoel geeft dat je diegene ziet. Dat kan ook door andere praktische zaken zoals een pannetje soep brengen. Een ander concreet voorbeeld is benoemen wat je ziet. Bijvoorbeeld ‘je zegt dat het goed met je gaat, maar ik zie dat je je minder goed verzorgd’. Dit is geen verwijt voor die persoon, maar daarmee laat je opnieuw zien dat je diegene ziet.”
Daan Westerink
“Het is belangrijk om te benoemen wat je ziet. Je zou kunnen zeggen: ‘Ik merk dat je je afsluit. Ik hoop dat er mensen zijn met wie je het wél kunt delen wat je voelt.’ Daarmee geef je ruimte én laat je zien dat je betrokken bent. Soms is het simpelweg op je handen zitten en er gewoon zijn al genoeg. En het is oké om te zeggen: ‘Ik weet even niet hoe ik je kan helpen, maar ik wil het wel proberen.’”
Ameline Ansu
“Als iemand zich afsluit? Dan moeten we daar respect voor hebben, maar wel blijven benoemen dat je het niet vergeet. Of spreek een codewoord af – alhoewel ik hoop dat er geen codewoord meer nodig is – maar misschien werkt het voor je. Bijvoorbeeld: ‘Wow ik heb echt zin in een stukje ananas’, dan weet je als naaste: ‘Ah misschien moet ik nu naar diegene toe, want nu wil hij of zij er wel over praten’.
Wat hier opvalt is dat alle experts eigenlijk benadrukken dat forceren niet helpt. Ruimte geven, nabijheid tonen en laten weten dat je er bent, maken het verschil. Soms zit troost juist in hele kleine en praktische gebaren.
Als je niet weet wat je moet zeggen of hoe je kunt helpen?
Manu Keirse
“Mensen denken veel te snel dat ze het allemaal wel weten, terwijl de persoon die rouwt het verlies heeft geleden. Mijn advies is om advies te vragen aan deskundige, want de echte deskundige zit vaak tegenover je. Je kan vragen of je ze ergens een plezier mee kan doen.”
Ilja Degenaar
“Dan zeg je: ‘Ik heb zelf de woorden ook niet.’ Je kan ook als mens niet alwetend zijn en continu een oplossing hebben. Soms is het ook goed om samen stil te zijn. Door er te zijn voor de ander, is het vaak al genoeg.”
Irene Kersten
“Dan kan je aangeven dat je ook niet weet wat je moet zeggen. Dat is volgens mij het beste om te doen. Je weet namelijk niet wat je moet zeggen als je het zelf ook niet hebt meegemaakt.”
Daan Westerink
“Dan moet je dat zeggen. Of je vraagt waar de ander behoefte aan heeft – is dat een knuffel, dan geef je die. Is het een pan soep, dan breng je die. Het gaat erom dat je laat merken dat je er voor diegene wil zijn.”
Ameline Ansu
“Als je niet weet wat je moet zeggen? Dan moet je dat zeggen. Of een ander voorbeeld kan zijn: ‘Ik ben bang om het verkeerde te zeggen en dat maakt dat ik wat stiller ben, maar ik hoop dat je weet dat ik aan je denk’. Dat is altijd beter dan niets zeggen!
Ook hier zeggen alle deskundigen in verschillende woorden hetzelfde: je hoeft het niet op te lossen. Zeg gewoon eerlijk dat je het niet weet. Echt contact ontstaat juist wanneer je kwetsbaarheid durft te tonen.
Wat als het verlies alweer even geleden is?
Manu Keirse
“Dan vragen we opnieuw de deskundige om advies. Bij de verjaardag van de dierbare bijvoorbeeld, dan kan degene die rouwt aangeven dat hij of zij die dag liever niet alleen is en dat met anderen wil delen. Dan leer je aan de mensen om je heen dat dit verlies iets is, wat je de rest van je leven bij je draagt. De omgeving die dit nog niet heeft meegemaakt, mag dit leren van degene die dit wel hebben meegemaakt.”
Ilja Degenaar
“Ik vind dit een lastige. Als degene die rouwt behoefte heeft om het opnieuw op tafel te leggen, zal diegene daar zelf actief in moeten zijn. De omgeving is vaak alweer verder gegaan, en kunnen niet in het hoofd kijken van iemand die rouwt en aanvoelen waar hij of zij behoefte aan heeft. Als ze niets zeggen of laten merken, zullen de mensen om hen heen ook niet zomaar vragen: ‘Goh, het is al jaren geleden, wil je er niet nog eens over praten?’
De rouwende mag ze meenemen in het proces. Delen waar ze behoefte aan hebben en aangeven wat ze voelen. Doen ze dat niet? Dan mag je dat vragen: ‘Waar heb je behoefte aan?’. Je kunt namelijk niet van mensen verwachten dat ze met je meelopen in iets wat je zelf niet laat zien. Zeker als ze naar buiten toe iets anders uitstralen, zullen wij denken dat het goed gaat.”
Irene Kersten
“Je kunt soms gewoon vragen: ‘Goh het is nu een jaar verder, hoe is het eigenlijk met je?’ Of bewust worden van bepaalde data. Als je weet wanneer iemands verjaardag was – of wanneer de sterfdatum is – dan is het ontzettend attent om juist op die dagen even een berichtje te sturen. Ik gebruik wel eens de term ‘save the date’. Normaal gesproken is dit natuurlijk voor een feestje, maar ik bedoel het hier juist voor een verliesmoment: markeer de datum. Zodat je even kunt laten weten: ‘Ik denk aan je.’”
Daan Westerink
“Soms moet je zelf het initiatief nemen en laten merken dat je ruimte biedt om te praten. Dus zet de sterfdatum in je agenda en vraag er ook na vijf jaar nog eens naar. Maar vul het niet in voor de ander – vraag waar de ander behoefte aan heeft. En ben jij degene die rouwt? Deel het dan ook. Rouw vraagt om wederkerigheid en openheid van beide kanten.”
Ameline Ansu
“Ik denk dat de nabestaande dit zelf mag aangeven, want iedereen heeft andere behoeftes. Maar als je weet wanneer de sterfdag is – of de verjaardag – dan is het natuurlijk altijd goed om een berichtje te sturen. Of op andere dagen, zoals Vaderdag of Moederdag. Dit zijn fijne momenten als anderen hieraan denken.”
De rode draad in deze antwoorden is: rouw stopt niet na een paar weken of maanden. Als je aandacht houdt voor belangrijke data, vragen blijft stellen en ruimte biedt om te praten – ook na langere tijd – laat je zien dat je er nog steeds bent voor de ander en kan bijdragen aan het gevoel van herkenning en erkenning.
“Verlies van een dierbare is geen leedconcurrentie”
Wat als je zelf ook verdriet voelt, bijvoorbeeld om dezelfde persoon?
Manu Keirse
“Dan moet je het delen met elkaar. Ik ken namelijk geen mens op de wereld die geen verdriet voelt. Maar weinig mensen hebben geleerd hoe ze daarmee om moeten gaan. Ik ben zelf psycholoog, maar ik raad ook nooit iemand aan om naar een psycholoog te stappen voor verdriet. Verdriet is geen ziekte, daar hoef je ook niet voor in therapie. Wat ik wél aanraad: zoek een paar mensen in je omgeving met wie je het kunt delen. Verdriet is normaal gedrag van normale mensen die in staat zijn om liefde te geven. En als je hebt liefgehad, dan hoort verdriet daar ook bij. Rouw is de prijs die je betaalt voor liefde.”
Ilja Degenaar
“Dan is het mooi om er samen over te praten, maar het is belangrijk om je bewust te zijn van het verschil in perspectief. Je hebt namelijk allebei een andere relatie met degene die overleden is. Ik kan dat uit eigen ervaring vertellen – na het verlies van mijn dochter. Ik was haar moeder, maar mijn man haar vader, maar ook haar broers, haar oma en mijn zus rouwden. We hadden allemaal verdriet, maar op een andere manier. Daarin is respect essentieel – het is namelijk geen wedstrijd, of zoals ik het noem: leedconcurrentie.
Irene Kersten
“Soms helpt het om het gesprek te openen door iets van jezelf te delen. Je kunt bijvoorbeeld vertellen wat jouw bezig houdt en wat jou raakt, en daarna de vraag stellen hoe dat voor de ander is. Zo blijf je in gesprek met elkaar, en erken je elkaars gevoel en ervaring.”
Daan Westerink
“Als je zelf ook verdriet voelt om dezelfde persoon, is het belangrijk om open te blijven communiceren. Je kunt namelijk willen helpen, maar de ander kan juist behoefte hebben aan rust. Dan is soms nabijheid al genoeg. Het verschilt per persoon, dus blijf samen praten, blijf aftasten en vraag waar de ander behoefte aan heeft.”
Ameline Ansu
“Dat is dan helaas niet anders, dan rouw je zelf ook. Dus dan wil ik eigenlijk dat je 3 dingen onthoudt:
1. Wees niet te streng voor jezelf.
2. Er is geen blauwdruk voor hoe je omgaat met rouw, dus elke manier is goed.
3. Pas op met aannames
Wat ik bedoel met die laatste, is dat je niet moet invullen voor de ander, de ene kan namelijk behoefte hebben om te praten – maar als praten niet jouw ding is? Zoek dan vooral dingen die bij jou passen als persoon, misschien is dat wel fietsen of schrijven.”
De experts zijn het erover eens: rouw hoeft niet los van elkaar beleefd te worden. Je rouwt allebei en verdriet mag je delen. Wel is het belangrijk te erkennen dat je dit allebei op een eigen tempo doet.
Daarnaast is rouwen iets wat we allemaal op onze eigen manier doen, maar er voor elkaar zijn in tijden van verlies is iets wat we samen doen. De antwoorden van deze vijf deskundigen laten zien dat de kracht vaak in de eenvoud zit: durven vragen, blijven benoemen en niets invullen voor de ander. En vooral: er blijven zijn voor elkaar. Niet alleen vlak na het verlies, maar ook daarna. Want rouw verdwijnt niet en neem je de rest van je leven mee – maar erkenning maakt het draaglijker.
Wil je meer weten over rouw?
In de podcast Zonder Jou gaat Wouter in gesprek met Kenan – die meerdere dierbare verloor tijdens de aardbeving in Turkije. Welke momenten blijven je bij, en wat zorgt ervoor dat het verdriet soms ineens weer keihard binnenkomt? Hij vertelt over zijn rouwproces, de moeilijke momenten – zoals het zien van zijn moeder die nu vaak alleen is bij familie – maar ook over wat hem helpt om verder te gaan.
Klik hier om de podcast te luisteren!