Voor wie er wil zijn, maar niet weet hoe

Over hoe je er kunt zijn voor iemand die een dierbare heeft verloren. 

We krijgen vroeg of laat er allemaal mee te maken: rouw. Maar praten over verlies? Dat schuiven we liever voor ons uit. Volgens rouwexpert en klinisch psycholoog Manu Keirse is rouw geen fase waar je doorheen moet, maar iets dat verweven raakt met je leven. “Rouw is niet iets wat je achter je laat – je overleeft het verlies en draagt het met je mee door je leven.

Ook Ilja Degenaar, rouw- en ervaringsdeskundige herkent dat: “De grootste misvatting over rouw? Dat rouw overgaat!”

In Nederland krijgen jaarlijks zo’n 12.000 jongeren te maken met het verlies van een ouder, blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Rond deze jongeren staat een hele kring aan vrienden, partners en studiegenoten die vaak niet weten hoe ze kunnen helpen. Rouw raakt namelijk niet alleen degene die het verlies doormaakt, maar ook de mensen eromheen. Mensen die dichtbij staan, willen er zijn — maar weten soms niet hoe. En ook als je zelf niet rouwt, kan het verlies van een ander je diep raken.

Grafiek

Centraal Bureau voor de Statistiek:

Wat je moet weten over rouw

Eerst even terug naar de basis: wat is rouw eigenlijk?  Want pas als we dat begrijpen, kunnen we ook leren hoe we er echt voor iemand kunnen zijn. 

Rouw is een complex en moeilijk proces, dat door de jaren heen op verschillende manieren is geprobeerd te verklaren. Een van de bekendste modellen die je wellicht al kent, is dat van de vijf fasen van rouw, ontwikkeld door psychiater Elisabeth Kübler-Ross. Dit model beschrijft de vijf fases die mensen kunnen ervaren na het verlies van een dierbare: ontkenning, woede, onderhandelen, depressie en aanvaarding. 

Hoewel dit model herkenning biedt en voor velen een eerste houvast kan zijn, is het belangrijk om te beseffen dat rouwen niet altijd zo lineair verloopt – alsof het een volgorde is die je moet afvinken. In werkelijkheid lopen deze emoties vaak door elkaar en steekt soms onverwacht de kop op. Volgens Manu Keirse kunnen momenten zoals een verjaardag, trouwdag of de geboorte van een kind, dat verdriet opnieuw naar boven halen: “Op deze dagen gaan de gedachten terug naar de dierbare die hier niet bij is.” 

Daarnaast speelt rouw zich niet alleen af in het hoofd. Lichamelijke klachten kunnen ook opspelen: brok in de keel, benauwdheid, misselijkheid, vermoeidheid, slaapproblemen en fysieke pijn zoals hoofdpijn, spierpijn en rugpijn.  

---

In de podcast ‘Zonder jou’ vertelt Kenan over zijn ervaring met rouw. Niet alleen over het verlies van zijn vader, maar ook om het zichtbare verdriet van zijn moeder – gevoelens die vaak moeilijk in woorden te vatten zijn. Juist omdat het verliezen van een dierbare een van de meest ingrijpende gebeurtenissen is die iemand kan meemaken. 

Rouw is daarmee de prijs die we betalen voor liefde. Jongeren reageren bovendien vaak anders dan volwassenen. Rouwdeskundige Ilja Degenaar legt uit: “Jongeren willen geen ‘pain in the ass’ zijn in hun groep. Dus daarom stoppen ze hun gevoel al snel weg.” Dat onbegrip kan leiden tot terugkerend gedrag of een masker van nonchalance. 

Wat kan je doen als de persoon naast je rouwt?

Ondanks dat iedereen op zijn of haar eigen manier omgaat met rouw, komen veel mensen in vergelijkbare situaties terecht. Zeg je iets, of juist niet? Geef je ruimte, of blijf je dichtbij? Er zijn geen kant-en-klare antwoorden. Hieronder een aantal veelvoorkomende dilemma’s, met inzichten van experts en handvatten die kunnen helpen. 

Als iemand zich afsluit en niets wil delen

Er bestaat geen blauwdruk voor hoe je om moet gaan met rouw en niet iedereen praat gemakkelijk over een verlies. Zeker jongeren kunnen de neiging hebben om zich terug te trekken uit angst om anderen tot last te zijn: “Mijn vader verongelukte op het moment dat ik veertien jaar oud was en toen was ik echt een binnenvetter,” vertelt Ilja Degenaar. “Je denkt: ik doe het niet goed. Maar wat helpt is iemand die zegt: ‘Ik zie dat je je terugtrekt, en dat is oké. Als je er klaar voor bent dan ben ik er.” 

Volgens Manu Keirse, moeten we het respecteren als iemand zich terugtrekt en diegene juist omringen met warmte en genegenheid. Als diegene eraan toe is, dan zal hij of zij vanzelf komen. “Rouw laat zich niet forceren. Zoals bloemen die pas open gaan als de zon schijnt, zo openen mensen zich als ze zich veilig en gezien voelen.” 

Juist daarom zijn erkenning en herkenning zo belangrijk. Als je verdriet niet wordt gezien, voelt het alsof je helemaal alleen bent met alles wat je voelt. Hoe geef je het gevoel van herkenning en erkenning? Het zit in kleine eenvoudige gebaren. Breng een kop thee, een pan soep of stuur een berichtje. Je hoeft het niet op te lossen. Benoem dat je het niet vergeet en – dat wanneer de ander er aan toe is – dat je er bent. 

Als je niet weet wat je moet zeggen of hoe je kunt helpen?

Misschien voel je je machteloos? Machteloosheid kan ontstaat omdat we gewend zijn om mee te denken en naar een oplossing te zoeken. Volgens Ilja Degenaar komt dat omdat we leven in een maakbare wereld: “We kunnen tegenwoordig alles oplossen, maar tegenover de dood staan we machteloos.” 

En dat klopt ook: je kunt de pijn niet wegnemen, laat staan iemand terughalen. Dat frustreert, want je wil zo graag iets doen of overnemen van de ander. Toch is dat niet erg. De impact van verlies is voor iedereen anders en de behoefte aan steun ook. Soms hoef je er alleen maar te zijn. Weet je niet wat je moet zeggen of hoe je kunt helpen? Wees daar dan eerlijk over, zegt Ilja Degenaar: “Je hoeft het niet te weten of steeds met een oplossing te komen – maar  wees wel aanwezig. Dan weten we het samen niet – en dat is ook oké.”

Veel mensen denken dat ze iets groots moeten zeggen, maar iets kleins en oprechts is vaak al genoeg. “Wat heftig voor je” of “Ik ben er voor je” kan al troost bieden. Twijfel je? Benoem dat gewoon. Zeg: “Ik weet niet goed wat ik moet zeggen, maar ik wil er wel voor je zijn.” Of vraag: “Waar heb je nu behoefte aan?” Door te luisteren, zonder oordeel of oplossing, geef je de ander ruimte. Zoals Manu Keirse het zegt: “De echte deskundige is de rouwende zelf.” 

Als het verlies alweer even geleden is

Wanneer het verlies al enige tijd geleden is, kan het voor jou als naaste voelen alsof het langzaam naar de achtergrond verdwijnt. Maar voor iemand die rouwt, blijft het verlies aanwezig – ook al zie je dat misschien niet altijd. Dat is het lastige zegt Ilja Degenaar: “Als de behoefte er is om het te bespreken, zal hij of zij dit zelf moeten aangeven.”

Op bijzondere momenten, zoals een verjaardag, sterfdag of feestdag kan het verdriet weer extra naar boven komen. Dat zijn juist de momenten waarop je als omgeving van betekenis kunt zijn. Manu Keirse benadrukt dat degene die rouwt zelf een stap mag zetten: “Op de verjaardag kun je mensen uitnodigen om samen te wandelen en zeggen: ‘ik wil deze dag niet alleen zijn’.” Zo leert de omgeving dat rouw niet verdwijnt, maar meereist. 

Tegelijkertijd kun je als naaste op dat soort dagen toch laten merken dat je meeleeft. Is het Vaderdag, Moederdag of weet je wanneer de sterfdag of verjaardag van hun dierbare is? Kleine moeite om een berichtje te sturen. Daarmee geef je iemand het gevoel dat ze gezien worden, ook al is het verlies al even geleden. 

Wil je het toch bespreekbaar maken en weet je niet hoe je het gesprek kunt openen? Dan zijn praatkaarten of andere spelvormen een optie om het gesprek te openen. 

Als je zelf ook verdriet voelt? 

Soms rouw je om dezelfde persoon als de ander die je probeert te steunen. Dat kan ingewikkeld zijn. Je zit allebei in een verlies, en toch kan dat verlies er voor jullie beide heel anders uitzien. Wees lief voor elkaar, herken en erken elkaars verdriet, zonder het met elkaar te vergelijken.

Volgens zowel Manu Keirse als Ilja Degenaar is het belangrijk om dat niet voor jezelf te houden: “Dat moet je met elkaar delen”, zegt Keirse. 

“Na het verlies van mijn dochter had iedereen in onze omgeving verdriet: ik als moeder, mijn man als vader, maar ook haar broers, haar oma en mijn zus. Iedereen rouwde, maar wel op een eigen manier. En dat vraagt om perspectief. Het is geen wedstrijd – ik noem dat vaak leedconcurrentie – alles mag er zijn, ook als het op een ander moment opspeelt.”, aldus Ilja Degenaar. 

Je hoeft dus niet precies hetzelfde te voelen, of op dezelfde momenten verdriet te hebben. Wat telt is dat er ruimte is voor ieders verhaal. Soms zit steun in iets kleins: een kop thee, een appje of gewoon even samen stil zijn. Rouw draag je niet alleen – het gesprek is het begin! 

---