De oorlog in Oekraïne is inmiddels langer dan twee jaar bezig. Tijdens deze twee jaar zijn er vele Oekraïners naar Nederland gevlucht om opgevangen te worden. Het is ondertussen duidelijk dat de opvang voor langere tijd is. Naast opvang en werk is er ook hulp nodig voor de mentale gezondheid van de Oekraïners. Maar wat voor een hulp is er precies nodig en wordt er voldoende hulp aangeboden?

Het instituut of Global Health, Faculteit Geneeskunde aan de Universiteit van Genève (UG) heeft onderzoek gedaan naar de gezondheid van migranten en vluchtelingen. Hierin gaan de onderzoekers in op het belang van goed gereguleerde zorg voor de migranten en vluchtelingen. ‘’De afgelopen jaren zijn we getuige geweest van een toename van de menselijke migratie gevolg van conflicten, politieke instabiliteit en veranderingen in het klimaat. Ondanks het grote aantal migranten en vluchtelingen blijven de voorzieningen die hun gezondheidsbehoeften voorzien ontoereikend en vaak onvervuld.’’

Het is volgens het onderzoek een uitdaging om de juiste zorg voor vluchtelingen te verzorgen, aangezien meer vluchtelingen last krijgen van van schizofrenie, depressie en angst. Dit komt voornamelijk door de stressvoorkomende aard van migraties. ‘’Tijdens migratie vinden er zes fases plaats: spanning; gevoel van verlies en gevoelens van ontbering; afwijzing door en leden van de nieuwe cultuur; verwarring in rol en rolverwachting, waarden, gevoelens en zelfidentiteit; verrassing, angst, walging en verontwaardiging en gevoelens van onmacht’’, meldt het onderzoek.

‘’Mijn leven zou nooit meer hetzelfde zijn’’

‘’Mijn schoonbroer belde en vertelde: ‘De oorlog is begonnen’, vanaf dat moment wist ik dat mijn leven nooit meer hetzelfde zou zijn. Je leeft in onrust en moet keuzes maken waarvan je niet wat de juiste is’’, vertelt Veronika Rakitina, vluchteling uit Oekraïne.

Vooral toen ze moest vluchten wanneer de oorlog was begonnen, was dit moeilijk. ‘’ We wisten niet of het beter was om naar het oosten van Kiev te gaan of naar een andere stad. We wisten niet of het beter is om met een taxi te gaan of juist met de trein. Bij het treinstation zou het zomaar kunnen dat Rusland een luchtaanval opereert, aangezien er veel mensen zijn. Maar een reis met de auto duurt langer, kortom je leeft in onzekerheid. ‘’

NIEUWE OMGEVING

Verder wordt er in het onderzoek van UG vermeldt dat een nieuwe omgeving voor onzekerheden zorgt. ‘’Dit komt onder andere door verblijfsstatus, beperkte toegang tot basisinfrastructuur en gezondheidszorg als gevolg van de levensomstandigheden in voorlopige opvangcentra voor vluchtelingen emotionele stress veroorzaken, waardoor de prevalentie van psychische stoornissen onder vluchtelingen waarschijnlijk zal toenemen in vergelijking met de algemene bevolking. Posttraumatische stressstoornis (PTSS) is waargenomen bij de meeste migranten- en vluchtelingenpopulaties, vanwege de heterogene aard van het migratieproces zelf.’’

Het voordeel van de Oekraïners is volgens Han Entzinger, socioloog en hoogleraar integratie- en migratiestudies, is dat de cultuurverschillen niet aannemelijk groot zijn. ‘’Ze kunnen zich makkelijker aanpassen aan onze cultuur dan bijvoorbeeld Eritreeërs.’’ Naast de cultuurverschillen zijn er ook verschillen als je kijkt naar opvang. De Oekraïners die onder de regeling vallen hoeven namelijk geen asiel aan te vragen en kunnen gelijk aan het werk. ‘’Dit helpt om te kunnen aanpassen aan een cultuur’’, aldus Han Entzinger.

De cultuurverschillen zijn te zien in de onderstaande tabel. Hierin worden Nederland en Oekraïne met elkaar vergeleken aan de hand van zes componenten.

Bron: The culture factor

‘’Nederland is een heel open en welkom land, vooral als ik kijk naar andere landen. Je bent namelijk steeds een vreemde in een ander land en de meeste landen willen niks van je hebben. Je kent de mensen niet en bent constant omringt in angst’’, zegt Veronika. Verder geeft Veronika ook aan dat ze naar Nederland is gekomen omdat de bestaanszekerheid en werkgelegenheid goed op de kaart staat.

‘’Het is bij deze mensen belangrijk dat je luistert naar de behoeften. Dus hoe kunnen we ze aan het werk krijgen? En waar willen ze wonen? Daarnaast is het van belang om te kijken hoe we hun talenten kunnen inzetten. Dus als het niet mogelijk is in werkcontext, dan via vrijwilligerswerk of via een hobby. Verder halen mensen halen veel waarde uit het horen bij een groep. Dit kan zijn een sportschool of verenging. En wanneer Oekraïners deelnemen aan een groep kunnen ze ook gemakkelijker deelnamen aan de maatschappij’’ laat hoogleraar Psychologie Laura Weiss weten.

HULP BIJ PROBLEMEN

Wanneer vluchtelingen uit Oekraïne psychosociale problemen of trauma’s hebben, kunnen zij naar een huisarts. Die kan hen doorverwijzen, bijvoorbeeld naar een Oekraïense psycholoog die in Nederland verblijft. Afhankelijk van hun diploma kunnen Oekraïense psychologen in Nederland werken als basispsycholoog. Bijvoorbeeld in de curatieve zorg of in de preventieve zorg bij een gemeente, GGD of maatschappelijke organisatie.

Het is volgens Weiss daarbij van belang dat er al vroeg wordt gekeken naar eventuele mentale klachten, zodat de personen gelijk geholpen kunnen worden. ‘’Hoe eerder de signalen worden opgevangen des te sneller en beter wij ze kunnen helpen’’, laat Weiss weten.

Een organisatie die zich in zet bij het helpen van vluchtelingen is het Pharos. (Pharos helpt Oekraïense vluchtelingen niet direct, maar via professionals en organisaties/gemeenten). Dit doen ze door hen kennis en informatie te bieden, zodat ze Oekraïners kunnen ondersteunen. Zij melden dat er veel gevluchte Oekraïners kampen met psychosociale klachten door wat zij in Oekraïne en/of op de vlucht hebben meegemaakt. Alleen door capaciteitsproblemen is de toegang tot de GGZ in Nederland zeer beperkt.

TOENEMENDE PROBLEMEN

‘’Het bieden van preventieve interventies gericht op psychosociale ondersteuning kan de veerkracht van vluchtelingen versterken. Ook kan het mogelijk een deel van de zorgvragen voorkomen. Op dit moment is daar niet genoeg aandacht voor. Wanneer dit niet verandert, kan dit leiden tot toenemende problemen en meer druk op huisartsen en de toch al zwaarbelaste GGZ’’, aldus Pharos (Expertisecentrum Gezondheidsverschillen).

De steun voor de hulp moet volgens hen dan ook blijven doorgezet worden: ‘’ De mentale klachten van de Oekraïners nemen zeker nog niet af en de psychosociale ondersteuning en (mentale) gezondheidszorg is lang niet overal voldoende om mensen gezond te houden’’, vertelt Elize Smal, Adviseur Gezondheid en migratie Pharos.

Veel Oekraïners worden momenteel opgevangen door gemeenten en particulieren en niet door het COA, omdat zij niet de reguliere asielprocedure ingaan. ‘’Daarom is het belangrijk dat hulpverleners en vrijwilligers weten hoe de zorg georganiseerd is en waar ze op moeten letten’’, meldt de organisatie.

HET COÖRDINEREN  TIJDENS CRISISSITUATIES

Het Pharos heeft ook advies voor het probleem rondom vluchtelingenzorg. Dat is namelijk het ontwikkelen van een nationaal draaiboek om snel te kunnen reageren op toekomstige crises en om goede huisvesting, opvang en zorg in alle regio’s te waarborgen. Dit draaiboek zou als leidraad moeten dienen voor het coördineren van responsmaatregelen tijdens crisissituaties, zoals het verstrekken van informatie over het Nederlandse zorgsysteem aan Oekraïense immigranten, het bieden van cultuur sensitieve zorg en het aanpakken van capaciteitsproblemen in de gezondheidszorg.

Een organisatie die zich inzet om ervoor te zorgen dat Oekraïense psychologen aan het werk kunnen in Nederland is Empatia. Empatia bestaat uit VluchtelingenWerk Nederland, OPORA Foundation en PsyGlobal. Zij begeleiden psychologen bij het proces van diplomawaardering door het Nuffic en koppelen hen vervolgens aan een geschikte werkplek en aan Oekraïners met een zorgvraag. Het LOOP is het informatie-, verwijs- en adviescentrum voor professionals en partijen die met vluchtelingen uit Oekraïne werken (bijvoorbeeld overheidsinstanties en zorgaanbieders). Zij kunnen hier terecht met vragen over psychosociale hulpverlening. 

‘’Doordat er een tekort is aan psychologen in Nederland is het juist een goed initiatief dat Oekraïense psychologen hier worden ingezet. Zo hebben ze en werk en zorgt het ervoor dat Oekraïners met mentale klachten sneller geholpen kunnen worden’’, aldus Weiss.

OORLOG NOG NIET TEN EINDE

De overheid vermeldt dat er op 21 maart 2022 3211 Oekraïners in Nederland waren geregistreerd bij de gemeente. In maart dit jaar zijn dit 108900 Oekraïners. Dit is dus een stijging van ongeveer 97 procent in twee jaar tijd. Het parool geeft aan dat er momenteel meer dan 200 per week bijkomen. Wat er automatisch ook voor zorgt dat de zorg toeneemt.

De Richtlijn die nu loopt, tijdelijke Bescherming (2001/55 EG) geeft in Nederland recht op opvang en medische zorg. En onderwijs voor minderjarige kinderen. Het geeft ook de mogelijkheid om te werken. Dit geldt voor Oekraïners die na 26 november 2021 uit Oekraïne zijn gereisd. En dit geldt voor Oekraïners die voor 27 november een langere tijd in Nederland waren, bijvoorbeeld omdat diegene een verblijfsvergunning had of asiel had aangevraagd.

Deze richtlijn is tot maart 2025 geldig, maar wat er daarna gaat gebeuren is nog niet duidelijk. ‘’Ik kan niks met zekerheid zeggen, maar ik denk wel dat de regeling wordt verlengd. Het is namelijk wel duidelijk dat de oorlog nog niet ten einde is’’, Han Entzinger.

Verantwoording data

Als journalist gebruikte ik gegevens van de Rijksoverheid over hoeveel vluchtelingen uit Oekraïne in Nederland worden opgevangen. Ik vond deze gegevens betrouwbaar, omdat ze komen van een officiële bron: de Rijksoverheid. Ze hebben de verantwoordelijkheid om juiste informatie te geven aan mensen. Ook zijn deze gegevens makkelijk te vinden op hun website, wat het makkelijker maakt om te controleren. Verder zijn de gegevens recent. Dat betekent dat ze de meest actuele informatie geven over hoeveel vluchtelingen er zijn opgevangen.

De data die ik voornamelijk heb gebruikt is het totaal opgevangen Oekraïners geregistreerd bij de gemeente. Ik heb hierbij naar 21 maart 2022 en 22 maart 2024 gekeken. Op die manier kon ik de jaren met elkaar vergelijken en berekenen wat de percentuele stijging daarvan is.

Naast het onderzoek wat ik zelf heb gedaan met de data, heb ik ook een tabel gebruikt van hofstede insights. Deze gegevens zijn betrouwbaar en relevant. Dit komt omdat Hofstede Insights een gerenommeerd adviesbureau is op het gebied van intercultureel management, en hun gegevens zijn gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek van Geert Hofstede en zijn team. De gebruikte methodologie is goed gedocumenteerd en transparant. De gegevens vergelijken culturele dimensies tussen Nederland en Oekraïne, wat inzichten biedt voor mijn onderzoek naar culturele verschillen. Daarnaast is de website regelmatig bijgewerkt, wat de actualiteit van de gegevens versterkt.