AI als kunstvorm: ‘Het is gewoon kunst en het gereedschap is Artificial Intelligence’

AI-KUNSTENAARS

Rein maakt al een lange tijd kunst en is vooral bekend op het gebied van virtual reality (computerkunst) ‘’Met virtual reality kan ik mijn surrealistische schilderijen echt tot leven brengen en in een veel hoger tempo werken. Ik kan enorme droomachtige werelden creëren, iets wat met gewoon schilderen veel lastiger is. Als iets op het doek staat en het is niet goed, dan kun je het moeilijk veranderen. In VR kun je terug, varianten opslaan, enzovoort. Daarin kon ik me echt helemaal uitleven, zonder beperkingen van formaat of ruimte.’’

Voor het maken van werken gebruikt Rein vooral zijn eigen werk als input. Hij wil namelijk iets unieks maken zonder zogenaamd te ‘stelen’ van andere bestaande kunstenaars. ‘’Ik geef dan opdrachten en pas dingen aan tot ik tevreden ben. Zo ontstaat er iets unieks geen kant-en-klaar werk of plagiaat. Het kan zomaar zijn dat mijn werk weer wordt hergebruikt, maar inmiddels zijn er zoveel bewerkingen op losgelaten, dat je het bijna niet meer kunt herleiden. Ik probeer een eigen stijl te ontwikkelen. Mensen kunnen dan toch wel herkennen dat het van mij is. Alleen het is een grijs gebied; alles wat digitaal online staat, kan gepikt worden. Dat hoort erbij.’’

Werken van Rein Bijlsma zijn te zien op zijn Instagram, x en website; reinbijlsma.nl

‘Met virtual reality kan ik mijn surrealistische schilderijen echt tot leven brengen en in een veel hoger tempo werken’

Together Rein Bijlsma

REALISME

Net als Rein Bijlsma, maakt Dimitry van den Berg AI-kunst. Hij maakt de volgende situatie tot een realistisch beeld; het weer staat op onweer, in de verte komen de donkere wolken langzaamaan tevoorschijn. Het is van het weer waarbij je eigenlijk al een regenjas aandoet voordat je op pad gaat. Maar één man dacht daar anders over. Terwijl er om hem heen mensen in allerlei verschillende kleuren regenjassen voorbereid zijn voor de regen die gaat komen, staat hij daar. Een man in zijn ondergoed en rietentas in zijn hand, starend naar het kasteel in de verte.

The end of the World, Dimitry van den Berg

Dimitry is AI-kunstenaar en heeft een verleden is de economische sector. Zo hangen er onder andere schilderijen van hem in AI Deadend Gallery en verkoopt hij zijn werk. Hij legt alleen wel uit dat het heel moeilijk is om met AI-kunst geld te verdienen; ‘’Stel je verkoopt een werk via een galerie, die pakt vaak 50 procent commissie. Als je dan 2000 euro voor vraagt, houd je er zelf maar 1000 euro aan over. Dan zou je er drie per maand moeten verkopen om een beetje rond te komen. En dat gebeurt vrijwel nooit. Tenzij je concessies doet of veel verkoopt tegen lage prijzen. En dat is lastig, zeker als je een specifieke, niet-commerciële stijl hebt.’’

In de werken van Dimitry staan thema’s centraal van eenzaamheid en verstilling. Que stijl is het volgens hem een mix van Hopper, Escher, Vermeer en Hammershøi. Daarbij laat hij zich inspireren door de composities, maar kan het eindresultaat totaal anders zijn. ‘’Ik focus op het maken van een sterke compositie, en daarna bewerk ik alles verder om het naar mijn stijl te brengen. De kwaliteit zit deels in de upscalers die ik gebruik, maar ook in mijn aanpak. Veel AI-kunst vind ik te makkelijk, te absurdistisch. Dat werkt snel, maar het mist diepgang. Ik probeer net dat extra laagje emotie, verhaal of realisme aan een werk toe te voegen.’’

Volgens Dimitry is AI-kunst zeker creatief, zelf haalt hij zijn ideeën uit dingen die hij op straat ziet, spontane ingevingen, en inspiratie uit andermans werk zoals films en schilderijen. ‘’Maar ik realiseer me ook: de tool beïnvloedt mijn ideeën. Je ontwikkelt een soort feedbackloop, omdat je weet wat de tool kan. Volledig autonoom creatief ben je nooit, je wordt altijd beïnvloed.’’

Werken van Dimitry van den Berg zijn te zien op zijn Instagram en TikTok.

KUNSTGENERATOR

Probeer nu zelf kunst te maken in de generator hieronder. Typ je promt in het Engels voor het beste resultaat.

IS AI EEN BEDREIGING VOOR DE KUNSTWERELD?

Of AI een bedreiging vormt voor menselijke creativiteit in de kunstwereld, is volgens kunstgeschiedenis docent Dr. Steyn Bergs niet eenvoudig te beantwoorden. “De kunstwereld is van nature vrij beschermend. Vanuit commerciële belangen hecht men veel waarde aan auteurschap daar zit immers het verdienmodel. In die zin kan AI als bedreiging worden gezien, maar dat geldt zowel positief als negatief.” Tegelijkertijd ziet hij dat kunstenaars juist vaak aan de slag gaan met nieuwe technologieën om die te verkennen en toe te eigenen.

AI-kunst beschouwt hij niet gelijk als volwaardige kunst. “Zodra het alleen om een gegenereerde afbeelding gaat, zie ik het nog niet als kunst. Maar op het moment dat een kunstenaar er iets aan toevoegt, een bewuste keuze maakt, ontstaat er iets nieuws. Dan kan AI een waardevol middel zijn. Net zoals niet elke tekening kunst is, maar een tekening wél kunst kan zijn.”

‘Net zoals niet elke tekening kunst is, maar een tekening wél kunst kan zijn’

Volgens hem past de discussie rondom AI-kunst in een groter patroon. “Elke technologische innovatie roept weerstand op, een reflex die vaak voortkomt uit onzekerheid. Denk aan de komst van fotografie in de 19e eeuw. Ook toen werd de vraag gesteld: is dit kunst? Uiteindelijk bleek het medium een krachtige aanvulling. Zo zie ik AI ook: niet als doel op zich, maar als een instrument waarmee kunstenaars nieuwe vormen kunnen creëren.”

WORDT AMBACHTELIJKE KUNST VERANGEN?

Voor Mijke Ambaum, kunstdocent en zelf ook kunstenaar, ligt de kracht van kunst niet op het scherm, maar in het fysieke maken. In klei onder je nagels, verfstrepen op je broek en de verbinding tussen hand en hoofd. “Ik denk dat het belangrijk is dat we, zeker in mijn vakgebied, juist minder achter het scherm kruipen en meer met onze handen aan de slag gaan,” vertelt ze. “Die relatie tussen handen en hoofd; daar zit iets wezenlijks. Iets wat je anders laat kijken, voelen, begrijpen.” Ze vertelt daarbij dat ze zeker wel open staat voor technologische ontwikkelingen. “Ik denk dat je met AI ook echt vette dingen kunt maken. Maar ik zou dan wel eerst goed willen snappen hoe het werkt misschien een workshop volgen. Niet alleen zodat ik het zelf goed kan doen, maar ook omdat ik het aan mijn studenten zou willen kunnen uitleggen.”

‘Die relatie tussen handen en hoofd; daar zit iets wezenlijks. Iets wat je anders laat kijken, voelen, begrijpen.’

Mijke ziet dagelijks hoeveel invloed technologie heeft. Laatst kwam er een video voorbij van een vrouw op het strand naast haar een echt zandkasteel, en daarnaast één gemaakt door AI. “En dan zie je het nog. Het AI-beeld was platter, de kleuren klopten net niet, het contrast miste finesse. Mijn oog is natuurlijk getraind, ik zie die dingen meteen.” Maar ze beseft ook: dat onderscheid wordt steeds moeilijker. “Er hangen nu al werken in galeries waarvan je als kijker misschien niet weet dat ze door AI zijn gegenereerd.”

Volgens Mijke is het niet erg als er AI-kunstwerken in musea hangen, zolang de kunstenaar er maar transparant over is. ‘’ Net zoals je vertelt dat een werk van keramiek of textiel is gemaakt, moet je erbij zeggen: dit werk is mede ontstaan door AI.” Ze voelt zich als maker niet bedreigd. “Ik geloof dat wij als mensen iets maken wat raakt. Echte emotie, echte energie dat voel je in handgemaakte kunst. Of AI dat ooit écht kan evenaren? Ik weet het niet. Maar ik ben er eerlijk gezegd niet bang voor.”

DEAD END GALLERY

Vanaf het station is het een klein kwartiertje lopen naar de galerij. Wandelend door de smalle Amsterdamse straatjes met verschillende ‘vintage’ winkels, bakkerijtjes en coffeeshops kom je uit bij een van de verstopte parels van de tech kunst, namelijk de Dead End Gallery van Constant Brinkman en Paul Bookelman. De galerij laat de kracht van AI-kunst zien, en toont dat kunst meer kan zijn dan schilderijen en beeldhouwwerken.

Het idee om een AI Gallery te starten komt voort uit hun eigen werk. ‘’We hadden zoveel werk gemaakt die wij heel mooi vonden en ergens wilden ophangen. Toen zijn we naar de galerieën gegaan, maar die zeiden allemaal dat ze het niet wilden tonen. Niet omdat ze het niet mooi vonden, maar omdat ze bang waren voor AI. Het was volgens hen inbreuk op de rechten van kunstenaars van vlees en bloed. En wilden er daarom niks mee te maken hebben’’, vertelt Constant.

‘’Ik vond het echt belachelijk, elke kunstenaar pleegt namelijk plagiaat. En dat moet je ook doen, want anders word je nooit beter. Je leert van een andere kunstenaar, kijk wat die heeft gedaan. Je gaat er zelfs opleidingen voor doen, hoe je bepaalde techniek moet hebben. Techniek kopiëren van Rembrandt of whatever. En dan zou dat allemaal niet meer mogen.’’

Het woord, kunst, blijft zelfs lastig bij het selecteren van AI-kunst. ‘’Het zijn niet allemaal even goede beelden. Je moet tussen kiekje en kunst zitten, daar zit een verschil in. Wij willen alleen maar kunst ophangen en geen gewoon random plaatjes die gemaakt worden met AI, dat kan namelijk iedereen. De definitie van AI-kunst noemen wij daarom al heel lang geen AI-kunst meer, het is gewoon kunst en het gereedschap dat gebruikt wordt is meer of mindere mate is dat Artificial Intelligence.’’

Werken uit de expositie Art Alive

’het is gewoon kunst en het gereedschap dat gebruikt wordt is meer of mindere mate is dat Artificial Intelligence’

‘’Al die keuzes die worden door de beeldgenerator gemaakt. En ik wil dat de beeldgenerator dat niet maakt, maar dat de kunstenaar dat maakt. Dus de kunstenaar die moet zeggen dit wil ik zien, dit is mijn visie op morgen. Dus hiermee wil ik een statement maken en dit moet meer relevant zijn morgen dan vandaag. Dat is een beetje met kunst vind ik dat belangrijk, dat dingen groeien in de tijd. En dat kan alleen maar een kunstenaar, want dat kan niet een AI-machine die levert gewoon wat die denkt dat jij leuk vindt en dan verzint die dingen bij je die nodig zijn.’’

Constant beschrijft dat allerlei kunstenaars AI momenteel gebruiken, niet alleen om er kunst mee te maken, maar ook als ‘gereedschap’. Dit kan zijn voor omschrijving van het werk of voor de compositie. De stijl van AI Kunst beschrijft hijzelf als dingen die raar en gek zijn. ‘’Dat vind ik het allerleukste van AI. Dat het gewoon die dingen die eigenlijk gewoon nooit eerder zijn gedaan, dat je die kan maken. Dingen die raar zijn. En die gekte van AI, dat vind ik heel leuk.’’

Benieuwd naar de nieuwe expositie van de DeadEndGallery. Klik op de afbeelding om naar het artikel te gaan.

CULTUREEL ERFGOED

Ook binnen instellingen die zich bezighouden met cultureel erfgoed is AI-kunst inmiddels een serieus onderwerp van gesprek. Gaby Wijers, directeur van LIMA, een expertisecentrum voor mediakunst en digitale cultuur, laat weten dat AI-kunst net als andere digitale werken opgenomen in collecties wanneer een instelling besluit het aan te kopen. Het gaat dan vaak om videowerken of generatieve kunst, die zichzelf via algoritmes blijven ontwikkelen. LIMA onderzoekt actief hoe dit soort kunstwerken behouden kunnen blijven voor de toekomst, bijvoorbeeld via projecten als Collaborative Infrastructure for Digital Art, die zich richt op de conservering van digitale kunst. Ook worden er binnen projecten zoals Somabotics onderzocht hoe AI en technologie kunnen samenwerken met het menselijke lichaam in een artistieke context.

Hoewel AI-kunst nog niet overal wordt geaccepteerd, staat één ding vast: het biedt kunstenaars een nieuw instrument, een digitaal penseel, waarmee zij op een andere manier verhalen kunnen vertellen.