Vrouwen worden in de muziekindustrie niet hetzelfde behandeld als mannen. Ze krijgen te maken met stereotypering en worden sneller beoordeeld op hun uiterlijk dan op hun kwaliteiten. Hierdoor zijn vrouwen in deze industrie ondervertegenwoordigd en voelen ze zich niet serieus genomen. Waar komt deze genderongelijkheid vandaan en wat wordt er gedaan om de ongelijke positie van vrouwen in de muziekindustrie te verbeteren?
“Mijn eerste album heb ik zelf geproduceerd. Toen ik daarna op muziekconferenties kwam, vroegen mensen aan mij: ‘Maar wie heeft het écht geproduceerd?’. Ik vond dat zo een rare vraag! Ik voelde me niet serieus genomen”, aldus Eva van Manen, artiest, songwriter en producer. Zij is niet de enige die zo’n verhaal heeft. Sinds de MeToo-beweging komen er steeds meer verhalen naar buiten over vrouwen die een ervaring hebben met genderongelijkheid. Ook binnen de muziekindustrie. Zo kwam in 2022 het schandaal bij The Voice of Holland aan het licht. Dit programma kwam onder vuur te liggen na meerdere meldingen van vrouwelijke kandidaten over seksueel ongewenst gedrag en machtsmisbruik. De vrouwelijke kandidaten werden niet serieus genomen. De beschuldigingen werden aan de kaak gesteld door het BNNVARA -programma BOOS. Onder andere Ali B, Marco Borsato en Jeroen Rietbergen werden beschuldigd.
Ondervertegenwoordigd
Vrouwen zijn in veel sectoren binnen de muziekindustrie ondervertegenwoordigd. Dit blijkt uit een onderzoek van USC Annenberg uit 2022 naar inclusie in de ‘Billboard Hot 100 Year-End’. Dit is een hitlijst met de best presterende singles van de Verenigde Staten die aan het eind van het jaar gepubliceerd wordt. Uit het onderzoek blijkt dat 21,8% van de artiesten, 12,7% van de tekstschrijvers en 2,8% van de producers in deze hitlijst vrouw is.
Ook wordt er minder muziek van vrouwen gedraaid op de radio, blijkt uit onderzoek van de Correspondent. Data-journalist Rufus Kain heeft een jaar lang de gedraaide liedjes van zes grote radiostations bijgehouden: 538, 3FM, FunX, Qmusic, Radio2 en Sky Radio. Kain vertelt: “De cijfers liegen er niet om. Verreweg de meeste artiesten die je hoort, zijn mannen. Bij deze zes radiostations ligt het percentage gedraaide muziek van vrouwelijke artiesten tussen de 17% en 30%.”
Ook op festivals zie je deze ondervertegenwoordiging terug. Dat ziet ook Hilde Spille, boekingsagent voor muzikanten bij Paperclip Agency, in haar werk. “Er spelen minder vrouwen op festivals dan mannen. Er zijn al helemaal weinig vrouwen die op de topposities van festivals spelen. Bij vrouwen wordt vaak ook nog eens de gage lager gehouden.” Ook uit onderzoek van POPLIVE naar de festivalprogrammering van elf Nederlandse festivals na corona, blijkt dat maar 34% van de acts minimaal één vrouw heeft.
Vrouwen zijn in de muziekindustrie dus ondervertegenwoordigd. Maar dit komt niet doordat te weinig vrouwen het vak uitoefenen. Uit onderzoek van het CBS naar het aantal studenten met een diploma Muziek en Theater in de schooljaren 2017-2022, blijkt namelijk dat er maar nét iets minder vrouwen dit diploma hebben; namelijk 49%. De percentages liggen dus gelijk. Er werd gekeken naar het aantal diploma’s in het hoger beroepsonderwijs en wetenschappelijk onderwijs. De diploma’s konden een bachelor, master of hbo-associate degree zijn. Er zijn dus niet te weinig vrouwen die het vak uitoefenen. Hoe kan het dan dat vrouwen in de muziekindustrie toch zo ondervertegenwoordigd zijn? Dat heeft te maken met verschillende sociale factoren.
Gebrek aan rolmodellen
Er is een gebrek aan vrouwelijke rolmodellen. Dit is een gevolg van stereotypering dat in de muziekindustrie plaatsvindt. Deze stereotypering begint al bij kinderen: volwassenen wijzen andere instrumenten toe aan jongens dan aan meisjes. Kinderen nemen deze stereotypes al jong over. Meisjes hebben een sterkere voorkeur voor bijvoorbeeld de viool, terwijl jongens een sterkere voorkeur hebben voor bijvoorbeeld de drums. Jongens én meisjes vinden dat meisjes geen drums moeten spelen en jongens geen viool. Hun argument is dat ze nog nooit een meisje drums hebben zien spelen (of een jongen viool). Hierdoor ontstaat er een gebrek aan vrouwelijke rolmodellen; er zijn weinig beroemde vrouwelijke drummers om voor meisjes als voorbeeld te dienen. Jonge meiden zijn dus niet gerepresenteerd en daardoor wordt er gedacht dat vrouwen bepaald werk niet kunnen.
Beoordeeld op uiterlijk
Uit onderzoek van BumaStemra (een organisatie voor de belangenbehartiging van muziekmakers) naar gendergelijkheid onder muziekmakers, blijkt dat er bij vrouwen eerder wordt gekeken naar hun uiterlijk dan naar hun kwaliteiten. Dit kan leiden tot opmerkingen als: ‘Je speelt best goed, voor een meisje’. Daarnaast vindt er tokenisme plaats. Er wordt van vrouwelijke muzikanten geacht om te voldoen aan de stereotype beelden die er voor hun genderidentiteit bestaan. Als ze dit niet doen, kan dat leiden tot negatieve reacties. “Vrouwen worden meer beoordeeld dan mannen; ze worden kritischer bekeken. Bij vrouwen wordt er de nadruk op gelegd dat ze er mooi uit moeten zien. Als je mooi bent, dan wordt daar veel over gepraat. Als je niet mooi bent, wordt er gedacht dat je niks kunt. Als je bijvoorbeeld kijkt naar Adele, valt het op dat zij haar uiterlijk heeft moeten aanpassen om meer in dat schoonheidsideaal te passen. Dat vrouwen zo beoordeeld worden op hun uiterlijk, is niet motiverend. Vrouwen moeten zich weerbaarder maken tegen die vooroordelen en daarom heb ik respect voor vrouwen die door blijven gaan, ondanks alles wat ze meemaken”, aldus Spille.
Vicieuze cirkel
Doordat de muziekindustrie gedomineerd wordt door mannen, hangt er een machocultuur volgens Spille. Mannen kijken neer op vrouwen. Er worden flauwe grappen gemaakt en er wordt seksistisch gedaan naar vrouwen toe. Vrouwen voelen zich door al deze factoren niet serieus genomen en kunnen onzeker worden. Ze stoppen met hun baan of durven niet eens te beginnen aan een bepaalde baan. Mannen zijn juist zelfverzekerder en daarom durven ze meer: ze zijn eerder geneigd dan vrouwen om bepaalde kansen te pakken. Artiest, songwriter en producer Eva van Manen vertelt dat er een vicieuze cirkel bestaat van mannen die meer kansen krijgen. “Als mannen meer kansen durven te pakken, worden ze bekender en worden ze voor meer opdrachten gevraagd. Hierdoor kunnen mannen zich verder ontwikkelen en worden ze beter in hun werk. Daardoor krijgen ze weer meer kansen. Zo gaat het maar door en blijven vrouwen ondervertegenwoordigd.”
rosetta.
Er worden verschillende initiatieven genomen om meer gendergelijkheid in de muziekindustrie te bevorderen. Eva van Manen doet dat met haar platform ‘rosetta.’, dat ze in 2020 heeft opgericht. Dit is een platform voor vrouwelijke en gender non-conforming muziekproducers. Vrouwelijke muziekproducers zijn namelijk flink ondervertegenwoordigd. “Veel mensen geloofden niet dat ik mijn album zelf had geproduceerd, omdat ik een vrouw ben. Hierdoor kreeg ik het inzicht dat de genderverhoudingen in de produceer-wereld heel ongelijk zijn. Ik wilde hier wat mee doen en zo ontstond het idee van het platform rosetta.. Met dit platform willen we de vrouwelijke producers helpen en zich laten ontwikkelen, maar ook representeren”, vertelt Van Manen.
rosetta. organiseert beginnerscursussen voor vrouwen die meer willen weten over hoe produceer-programma’s werken en welke spullen ze daar voor nodig hebben. Daarnaast wordt een ‘summerschool’ georganiseerd voor intermediaire producers die meer aansluiting willen zoeken in het werkveld. Tot slot zijn er ook losse projecten voor vrouwen die al professioneel produceren, maar die willen leren hoe ze bijvoorbeeld de reclamewereld in kunnen komen. “Laatst heb ik een producer waar we mee hebben samengewerkt, gekoppeld aan een theatervoorstelling. Daarna werd ze gevraagd voor een nieuw project, omdat mensen doorkregen dat ze goed was. We creëren met ons initiatief dus gewoon banen en dat is zo tof! Van tevoren had ik nooit verwacht dat we dit er mee zouden gaan bereiken. Maar blijkbaar is er veel behoefte aan”, aldus Van Manen.
Rise Up
Een ander initiatief is het programma Rise Up van BumaStemra. Rise Up is gericht op oplossingen: er wordt afgevraagd wat er moet gebeuren om de kansen van vrouwen in de muzieksector te verbeteren. Ook willen ze bewustzijn creëren over vooroordelen en discriminatie. Ze doen dit met onder andere een podcast. In deze podcast wordt er gesproken met vrouwelijke muziekmakers over onderwerpen als onderwijs, programmering en mediamuziek. In vijf afleveringen praten de vrouwelijke muziekmakers over hoe er meer gelijke kansen kunnen worden gecreëerd en wat voor oplossingen er zijn. Daarnaast geeft Rise Up zo veel mogelijk het podium aan vrouwelijke rolmodellen en worden er netwerkevenementen georganiseerd.
Mogelijke oplossing?
Hilde Spille denkt dat quota een goede oplossing kunnen zijn. “Op een andere manier doorbreek je die vicieuze cirkel niet. Dan blijft die ondervertegenwoordiging bestaan. Wat je vaak hoort, is dat mensen willen kijken naar kwaliteit en niet naar of iemand man of vrouw is. Maar zo werkt het niet; het moet eerst doorbroken worden voordat je kan kijken naar kwaliteit. Een quotum kan daarin behulpzaam zijn. Je hebt dan de rolmodellen voor jonge meiden, en krijgen vrouwen dezelfde kansen als mannen. Hierdoor zijn vrouwen niet meer ondervertegenwoordigd. Ook durven vrouwen zich dan eerder uit te spreken over een onprettige ervaring, omdat ze niet meer in de minderheid zijn.”
Dataverantwoording
Het CBS doet sinds 2015 onderzoek naar het aantal gediplomeerde studenten aan de door de overheid bekostigde instellingen voor het hoger onderwijs naar onderwijssoort, soort diploma, studierichting en herkomstland. De studierichting Muziek en Theater is voor dit onderzoek geanalyseerd. Er is gekeken naar het aantal vrouwen en mannen met een diploma Muziek en Theater, omdat dit onderzoek zich richt op de genderverhoudingen in de muziekindustrie. Hierbij is het aantal behaalde diploma’s in de afgelopen vijf schooljaren (2017-2022) geanalyseerd. Elk onderwijssoort en te behalen diploma is meegerekend. Hierbij is herkomstland achterwege gelaten, omdat het niet relevant is voor dit onderzoek.